ماتم
ماتم، مأتم، مآتم و... به معناى عزادارى و مصیبت و عزاست.
معنا و مفهوم
اصل ماتم به معناى محلّ تجمّع زنان و مردان در غم و شادى است، [۱] امّا به مراسمى هم که در سوگوارى امام حسین(ع) برگزار مى‌شود،مى‌گویند.به محلّ عزادارى، عزاخانه، ماتم‌سرا و ماتمکده هم گفته مى‌شود. به برگزار کردن آیین سوگوارى، ماتم گرفتن و به ماتم نشستن مى‌گویند. در آداب اسلامى، اقامۀ عزا براى متوفّى و رسیدگى به بازماندگان و تغذیۀ داغدیدگان آمده‌است. [۲] دربارۀ سیدالشهدا(ع) روایات بسیارى آمده‌است که براى آن حضرت در ملکوت اعلا ماتمها برگزار شد. در زیارت مى‌خوانیم: «و اقیمت علیک المآتم فى اعلى علّیّین». [۳]
اسیران اهل بیت(ع) چون به شام برده شدند و وارد دربار یزید گشتند، خاندان اموى هم براى شهداى کربلا ماتم برپا کردند. [۴] امّ سلمه نیز،پس از خبر یافتن از شهادت امام حسین(ع) توسّط آن شیشۀ پر از خاک که به خون تبدیل شده بود، آن روز را روز ماتم و نوحه بر حسین(ع) قرار داد. [۵]
به روایت امام صادق(ع)، پس از شهادت اباعبدالله، همسر او ماتم براى او برپا داشت و از ماده‌اى براى اشکبار شدن چشمانش استفاده مى‌کرد.[۶]
عظیم‌ترین ماتم تاریخ، همان حادثۀ جانگداز کربلاست که هرگز از شور و سوز آن کاسته نمى‌شود. به قول محتشم:
| باز این چه شورش است که در خلق عالم است | باز این چه نوحه و چه عزا و چه ماتم است |
ایّام عاشورا براى شیعه، فصل گریستن و به عزاى حسینى نشستن است و این سنّت دینى مایۀ بقاى یاد حماسه‌سازان عاشورا گشته است. عاشورا براى پیروان اهل بیت، روز غم و اندوه و براى جفاکاران مخالف عترت، روز شادى بوده است. سرزمین شام و عراق در این زمینه دو روش مخالف هم داشته است. سیّد رضى در یکى از اشعارش از سوگواریهاى سرزمین عراق یاد مى‌کند که شامیان، همانها را روز عید و جشن مى‌دانستند:
کانت مآتم بالعراق تعدّها امویّة بالشّام من اعیادها» [۷]
حضرت سجاد(ع) نیز در شعرى از سختیهاى روزگارشان پس از عاشورا و محنتهاى جانکاه آن روزگار سخن مى‌گوید،از جمله مى‌فرماید: « یفرح هذا الورى بعیدهم و نحن اعیادنا مآتمنا»[۸]
این مردم به عیدشان خوش‌حال مى‌شوند، در حالى که عیدهاى ما، سوگ و ماتم ماست.
این مضمون همان سخن معروف است که: «بنى امیّه براى ما عید نگذاشتند».