مقتل الحسین: تفاوت میان نسخه‌ها

;
	;
نویسنده	لوط بن یحیای ازدی
ناشر	منشورات‌الرضی
محل نشر	قم
تاریخ نشر	۱۳۶۲ ه. ش
چاپ	۲
تعداد صفحات	۲۳۱ ص
قطع	وزیری

نسخهٔ کنونی تا ‏۵ سپتامبر ۲۰۲۲، ساعت ۱۰:۵۱

مقتل‌الحسین کتابی است درباره‌ی قیام امام حسین(ع) که به قلم لوط بن یحیای ازدی نوشته شده‌است.

درباره‌ی نویسنده[ویرایش | ویرایش مبدأ]

لوط بن یحیای ازدی ، مکنی و مشهور به ابومخنف، در نیمهٔ دوم قرن اول هجری در کوفه به دنیا آمد و در سال ۱۵۷ یا ۱۵۸ درگذشت. پدر وی، یحیی بن سعید، از یاران امام علی(ع) و جدش، مخنف بن سلیم یا سالم، از یاران آن حضرت و پیامبر(ص) بود. ابومخنف از مورخان نامدار صدر اسلام و در شمار نخستین افرادی بود که کتاب مستقلی دربارهٔ قیام امام حسین(ع) نوشت. در مذهب وی اختلاف است. برخی وی را شیعه و برخی از اهل سنت شمرده‌اند؛ امّا چنین می‌نماید که او شیعه و یا بسیار متمایل به تشیع بوده‌است. درهرحال، ابومخنف مورد اعتماد شیعه است و بسیاری از رجالیان وی را توثیق کرده‌اند.

ابومخنف در حدود چهل کتاب داشته که متأسفانه همهٔ آنها از میان رفته‌است. از جمله:

المغازی، الرّدّة الغارات، فتوح الاسلام، فتوح خراسان، مقتل امیرالمؤمنین علیه‌السلام، مقتل‌الحسن علیه‌السلام و مقتل‌الحسین علیه‌السلام.

مهمترین کتاب یا از مهمترین کتاب‌های او، مقتل‌الحسین علیه‌السلام است. این کتاب تا حدود قرن چھارم، یا نزدیک به آن، موجود بوده و طبری در تاریخش از آن نقل کرده‌است. امّا بعدها این کتاب مهم، مانند دیگر کتاب‌های ابومخنف، از میان رفت و اکنون هیچ نسخه‌ای از آن موجود نیست.

درباره کتاب[ویرایش | ویرایش مبدأ]

کتاب حاضر، که به نام مقتل ابومخنف مشهور است، نه تنها از او نیست، بلکه حتی نمی‌توان آن را منسوب به او دانست و بنا به دلایلی مجعول است و احتمالاً در قرن ششم ساخته شده‌است و به همین دلیل، در کتابشناسی حاضر در شمار آثار این قرن می‌آید. این کتاب را از آن رو از آثار قرن ششم می‌دانیم که ابن شهر آشوب، که در قرن ششم می‌زیست، مطلبی در مناقب از آن نقل می‌کند که در تاریخ طبری و الارشاد شیخ مفید که از ابومخنف روایت می‌کنند، موجود نیست و بنابراین، احتمال می‌رود که از همین مقتل مجعول نقل قول می‌کند.

برخی از دلایلی مجعول بودن این کتاب به این شرح است:

1. محتوای این مقتل با تاریخ طبری بسیار متفاوت است؛ حال آنکه طبری بدون واسطه، یا به یک واسطه، از این کتاب نقل کرده‌است.

2. نخستین عبارت این مقتل چنین است: «قال ابومخنف: حداثنا ابوالمنذر هشام عن محمّد بن سائب الکلبی» (ص ۵). مخدوش بودن این سند اظهر من الشّمس است. زیرا هشام شاگرد ابومخنف است. از این عبارت دانسته‌می‌شود که جاعل کتاب، جاهل به تراجم نیز بوده‌است. در عبارت فوق حتی اگر «عن» صورت تحریف شدهٔ «ابن» باشد، باز هم این استدلال به قوت خود باقی است.

3. در صفحهٔ ۱۲ کتاب آمده‌است: «روی الکلینی فی حدیث....» با اینکه کلینی نزدیک به صد سال پس از مرگ ابومخنف به دنیا آمده‌است.

4. در صفحهٔ ۱۱۳ کتاب آمده‌است طرمّاح بن عدی پس از آنکه هفتاد نفر را از لشکر عمر سعد کشت، خودش نیز کشته شد. حال آنکه طبری در تاریخش (ج ۵، ص ۴۰۶-۴۰۷)، از ابومخنف نقل می‌کند که طرمّاح بن عدی در کربلا حاضر نبود.

5. هندسه و ساختار کتاب، حتی برخی عبارت‌ها و واژه‌های آن، نشان می‌دهد که از آثار متأخران است و شباهت به کتاب‌های متقدمان ندارد.

بررسی مجعول بودن کتاب[ویرایش | ویرایش مبدأ]

بسیاری از رجالیان و کتاب‌شناسان، به مجعول بودن این مقتل تصریح کرده‌اند و آن را از ابومخنف ندانسته‌اند. از جمله نوری در کتاب لؤلؤ و مرجان گفته است: «ابومخنف لوط بن یحیی از بزرگان محدثین و معتمد ارباب سِیَر و تواریخ است و مقتل او در نهایت اعتبار؛ چنانچه [چنانکه] از نقل اعاظم علمای قدیم از آن و از سایر مؤلفاتش معلوم می‌شود. ولکن افسوس که اصل مقتل بی‌عیب او در دست نیست و این مقتل موجود که به او نسبت دهند مشتمل است بر بعضی مطالب منکرهٔ مخالف اصول مذهب و البته آن را اَعادی و جهال به جهت پاره‌ای از اغراض فاسده در آن کتاب داخل کردند و از این جهت از حد اعتبار و اعتماد افتاده، بر منفردات آن هیچ وثوقی نیست.... و عالم جلیل شیخ خلف آل عصفور در بعضی رسائل خود، که اجوبهٔ سی مسأله است، زحمت بسیاری در تطبیق اعظم منکرات آن کتاب بر اصول مذهب کشیده، ولکن بر متأمّل در آن پوشیده نیست که جز تکلف حاصلی ندارد» (ص ۱۵۰).

همچنین سید عبدالحسین شرف‌الدین در کتاب مؤلفوالشیعة فی صدرالاسلام (بغداد، مکتبةالاندلس)، می‌گوید: «پوشیده نیست کتاب مقتل‌الحسین علیه‌السلام، که رایج است، منسوب به ابومخنف و شامل احادیث فراوانی است که ابومخنف از آنها اطلاع نداشته و آنها را به دروغ به او نسبت داده‌اند و اصولاً دروغ بستن به او زیاد شده٬است و این گواه بر بزرگی اوست» (ص ۴۱-۴۲).

شیخ عباس قمی نیز در کتاب هدایةالاحباب (چاپ دوم: تهران، انتشارات امیرکبیر، ۱۳۶۳)، می‌گوید: «مقتل او [ابومخنف]، اگر در دست بود، در نهایت اعتبار بود؛ چنانچه [چنانکه] از نقل اعاظم علمای قدیم از آن معلوم می‌شود. لکن افسوس و آه که اصل آن مقتل، مانند مقتل کلبی و مدائنی و امثال آنها، به تمادی ایام مفقود شده و به دست ما نرسیده و اما این مقتلی که در دست است و در آخر عاشر بحار طبع شده‌است و به ابومخنف بیچاره نسبت می‌دهند، معلوم نیست از کیست و از ابومخنف نیست و ابوجعفر طبری در تاریخ خود در باب مقتل امام حسین(ع) از مقتل ابومخنف بسیار نقل کرده و من بسیاری از آن را در نفس‌المهموم نقل کردم و کسی که آن منقولات را با مقتل معروف منتسب به ابی مخنف مطابقه کند، می‌یابد که ابداً به هم ربطی و نسبتی ندارند. فعلی هذا این کتاب ابی مخنف معروف اعتبار ندارد و بر متفردات آن هیچ اعتماد نیست و الله العالم» (ص ۴۵).

بررسی کتاب مقتل ابومخنف[ویرایش | ویرایش مبدأ]

مطالب این مقتل به قیام امام اختصاص دارد و در آن از خروج امام از مدینه، فرستادن مسلم بن عقیل به کوفه، رفتن امام به کربلا و شهادت آن حضرت و یارانش، روانه کردن اسیران به کوفه و شام و برگشت آنها به مدینه و مرگ یزید سخن رفته‌است. با اینکه در مجعول بودن این مقتل تردیدی نیست، اما بسیار مورد استناد قرار گرفته و در شکل‌گیری اندیشهٔ شیعی دربارهٔ امام حسین(ع) مؤثر بوده‌است. شاهد اینکه مقتل مزبور بارها در ایران و عراق و هند به نام ابومخنف منتشر و نیز دو بار به فارسی ترجمه شده‌است: نخست با عنوان مفتاح‌البکاء و الحزن و الاسف علی شهیدالطف، به قلم محمّدطاهر موسوی دزفولی در سال ۱۳۲۲ ه. ق، همراه ترجمهٔ کتاب اخذالثار فی احوال‌المختار، منسوب به ابومخنف، و بار دیگر با عنوان مقتل‌الحسین علیه‌السلام یا اولین تاریخ شیعه از واقعهٔ کربلا و قیام مختار همراه ترجمهٔ همان کتاب مجعول و منسوب به ابومخنف دربارهٔ مختار، به قلم محمّدباقر انصاری و محمّدصادق انصاری (قم، دارالکتاب، سال ۱۴۰۵ ه.ق).

گفتنی است مطالب کتاب طبری دربارهٔ حضرت سیدالشهداء(ع) بارها از سوی محققان استخراج و به صورت مستقل چاپ شده‌است. فهرست این آثار بدین شرح است:

قیام سیدالشهداء حسین بن علی(ع) و خونخواهی مختار به روایت طبری و انشای ابوعلی بلعمی، از محمد سرور مولایی (انتشارات بنیاد فرهنگ ایران، ۱۳۵۹ ه. ش)؛
مقتل‌الحسین علیه‌السلام، از حسن غفاری (قم، کتابخانهٔ آیت الله العظمی مرعشی، ۱۳۹۸ ه. ق)؛
استشهادالحسین، از سید جمیلی (چاپ اول: بیروت، دارالکتاب العربی، ۱۴۰۶ ه. ق)؛
وقعه‌الطّف، از محمّدهادی یوسفی غروی (چاپ اول: مؤسسةالنّشرالاسلامی، ۱۴۰۹ ه. ق)؛
قیام جاوید: گردانیدهٔ مقتل‌الحسین ابی مخنف، از حجت‌الله جودکی (چاپ اول: تهران، مؤسسهٔ فرهنگی-انتشاراتی تبیان، ۱۳۷۷ ه. ش)؛
شهادةالحسین فی تسلسلها التاریخی من المنطلق حتی المقتل، از محمّدحسین حسینی جلالی (چاپ سوم: عمّان، دارالیاقوت، ۱۴۲۵ ه. ق).

علاوه بر اینها، هر چه از ابومخنف در منابع نقل شده، به اهتمام کامل سلمان جُبوری در دو جلد، ذیل عنوان نصوص من تاریخ ابی مخنف منتشر شده‌است (چاپ اول: بیروت، دارالمحجة البیضاء و دارالرسول الاکرم، ۱۴۱۹ ه. ق). بخشی از جلد اول این کتاب (ص ۳۹۹ -۵۰۷)، دربارهٔ امام حسین(ع) است.

برای تحقیق بیشتر دربارهٔ ابومخنف و مقتل او رجوع شود به:

سید علی میر شریفی، «ابومخنف و سرگذشت مقتل وی»،آینهٔ پژوهشی (سال اول، شمارهٔ دوم، مرداد و شهریور ۱۳۶۹)، ص ۳۱- ۴۰؛
پژوهشکدهٔ علوم انسانی دانشگاه امام حسین(ع)، خورشید شهادت : مجموعهٔ مقالات برگزیدهٔ اولین سمینار بررسی ابعاد زندگانی امام حسین علیه‌السلام، ویراستهٔ محمّد دانشگر (چاپ اول: تهران، دانشگاه امام حسین (ع)، ۱۳۷۴)، د۱، ص ۳۳-۶۲،
مقالهٔ «ابومخنف از دی و قیام عاشورا با تکیه بر مقتل وی»، از عبدالله رجایی؛ هادی حسین حمود، «حول مقتل‌الحسین لابی مخنف»، الموسم (مجلد سوم، شمارهٔ ۱۲، ۱۴۱۲)، ص ۱۴۸ -۱۵۱؛
غلامحسین زرگری‌نژاد، نهضت امام حسین(ع) و قیام کربلا (چاپ اول: تهران، سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم اسلامی دانشگاه‌ها، ۱۳۸۳)، ص ۵ - ۲۸.

جستارهای وابسته[ویرایش | ویرایش مبدأ]

کتابشناسی مقتل‌الحسین در سازمان اسناد و کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران

منابع[ویرایش | ویرایش مبدأ]

کتابشناسی تاریخی امام حسین علیه‌السلام، محمد اسفندیاری، ص ۴۲-۴۵.

@@ خط ۱: / خط ۱: @@
-ابومخنف . چاپ دوم: قم، منشورات الرضی، 1362. 231 ص، وزیری. 7
+'''مقتل‌الحسین''' کتابی است درباره‌ی قیام [[حسین بن على (ع)|امام حسین(ع)]] که به قلم [[ابومخنف|لوط بن یحیای ازدی]] نوشته شده‌است.
-لوط بن یحیای ازدی، مکنی و مشهور به ابومخنف، در نیمهٔ دوم قرن اول هجری در کوفه به دنیا آمد و در سال 157 یا 158 درگذشت. پدر وی، یحیی بن سعید، از یاران امام علی - ع - بود و جذش، مخنف بن سلیم یا سالم، از یاران آن حضرت و پیامبر . ابومخنف از موز خان نامدار صدر اسلام و در شمار نخستین افرادی بود که کتاب مستقلی دربارهٔ قیام امام حسین - ع - نوشت. در مذهب وی اختلاف است: برخی وی را شیعه و برخی از اهل سنت شمردهاند؛ امّا چنین می نماید که او شیعه بوده است، و یا بسیار متمایل به تشیع. در همسر حال، ابومخنف مورد اعتماد شیعه است و بسیاری از رجالیان وی را توثیق کردهاند. ابومخنف در حدود چهل کتاب داشته که متأشفانه همهٔ آنها از میان رفته است؛ از جمله: المغازی، الزدّة الغارات، فتوح الاسلام، فتوح خراسان، مقتل امیرالمؤمنین علیه الشلام، مقتل الحسن علیه السلام و مقتل الحسین علیه الشالام. مهمترین کتاب، یا از مهمترین کتابهای او، مقتل الحسین علیہ السّلام است. این کتاب تا حدود قرن چھارم، یا نزدیک به آن، موجود بوده و طبری در تاریخش از آن نقل کرده است. امّا بعدها این کتاب مهم، مانند دیگر کتابهای ابومخنف، از میان رفت و اکنون هیچ نسخه ای از آن موجود نیست. کتاب حاضر، که به نام مقتل ابومخنف مشهور است، نه تنها از او نیست، بلکه حتی نمیتوان آن را منسوب به او دانست و بنا به دلایلی مجعول است و احتمالاً در قرن ششم ساخته شده است، و به همین دلیل، در کتابشناسی حاضر در شمار آثار این قرن می آید. این کتاب را از آن رو از آثار قرن ششم میدانیم که ابن شهر آشوب، که در قرن ششم میزیست، مطلبی در مناقب از آن نقل می کند که در تاریخ طبری و الارشاد شیخ مفید، که از ابومخنف روایت می کنند، موجود نیست و، بنابراین، احتمال می رود که از همین مقتل مجعول نقل قول می کند. برخی از دلایلی مجعول بودن این کتاب به این شرح است: 1. محتوای این مقتل با تاریخ طبری بسیار متفاوت است؛ حال آنکه طبری بدون واسطه، یا به یک واسطه، از این کتاب نقل کرده است. 2. نخستین عبارت این مقتل چنین است: «قال ابومخنف : حداثنا ابوالمنذر هشام عن محمّد بن سائب الکلبی» (ص 5). مخدوش بودن این سند اظهر من الشمس است. زیرا هشام شاگرد ابومخنف است. از این عبارت دانسته میشود که جاعلی کتاب، جاهلی به تراجم نیز بوده است. در عبارت فوق حتی اگر «عن» صورت تحریف شدهٔ «ابن» باشد، باز هم این استدلال به قوت خود باقی است. 3. در صفحهٔ 12 کتاب آمده است: «روی الکلینی فی حدیث....» با اینکه کلینی نزدیک به صد سال پس از مرگ ابومخنف به دنیا آمده است. 4. در صفحهٔ 113 کتاب آمده است طر ماح بن عدی پس از آنکه هفتاد نفر را از لشکر عمر سعد کشت، خودش نیز کشته شد. حال آنکه طبری در تاریخش (ج 5، ص 406-407)، از ابومخنف نقل می کند که طر ماح بن عدی در کربلا حاضر نبود. 5. هندسه و ساختار کتاب، حتی برخی عبارتها و واژههای آن، نشان میدهد که از آثار متأخران است و شباهت به کتابهای متقدمان ندارد. بسیاری از رجالیان و کتابشناسان، به مجعول بودن این مقتل تصریح کردهاند و آن را از ابومخنف ندانسته اند. از جمله نوری در کتاب لولز و مرجان گفته است: «ابومخنف لوط بن یحیی از بزرگان محدثین و معتمد ارباب میمیر و تواریخ است و مقتل او در نهایت اعتبار؛ چنانچه چنانکها از نقل اعاظم علمای قدیم از آن و از سایر مؤلفاتش معلوم میشود. ولکن افسوس که اصل مقتل بی عیب او در دست نیست و این مقتل موجود که به او نسبت دهند مشتمل است بر بعضی مطالب منکرهٔ مخالف اصول مذهب، و البته آن را آعادی و جهال به جهت پارهای از اغراض فاسده در آن کتاب داخل کردند و از این جهت از حد اعتبار و اعتماد افتاده، بر منفردات آن هیچ وثوقی نیست.... و عالم جلیل شیخ خلف آل عصفور در بعضی رسائل خود، که اجوبهٔ سی مسأله است، زحمت بسیاری در تطبیق اعظم منکرات آن کتاب بر اصول مذهب کشیده، ولکن بر متأمل در آن پوشیده نیست که جز تکلف حاصلی ندارد» (ص 150). همچنین سید عبدالحسین شرف الدین در کتاب مؤلفو الشیعة فی صدر الاسلام (بغداد، مکتبة الاندلس)، میگوید: «پوشیده نیست کتاب مقتل الحسین علیه السلام، که رایج است، منسوب به ابومخنف و شامل احادیث فراوانی است که ابومخنف از آنها اطلاع نداشته و آنها را به دروغ به او نسبت داده اند. و اصولاً دروغ بستن به او زیاد شده است و این گواه تر بزرگی اوست)) (ص (fY_普い شیخ عباس قمی نیز در کتاب هدایة الاحباب (چاپ دوم: تهران، انتشارات امیرکبیر، 1363)، میگوید: «مقتل او [ ابومخنف ]، اگر در دست بود، در نهایت اعتبار بود؛ چنانچه چنانکه] از نقل اعاظم علمای قدیم از آن معلوم می شود. لکن افسوس و آه که اصل آن مقتل، مانند مقتل کلبی و مدائنی و امثال آنها، به تمادی ایام مفقود شده و به دست ما نرسیده. و اما این مقتلی که در دست است و در آخر عاشر بحار طبع شده است و به ابومخنف بیچاره نسبت می دهند، معلوم نیست از کیست و از ابومخنف نیست. و ابوجعفر طبری در تاریخ خود در باب مقتل امام حسین - علیه الشلام - از مقتل ابومخنف بسیار نقل کرده و من بسیاری از آن رادر نفس المہموم نقل کردم.و کسی کہ آن منقولات رابا مقتل معروف منتسب به ابی مخنف مطابقه کند، مییابد که ابداً به هم ربطی و نسبتی ندارند. فعلی هذا این کتاب ابی مخنف معروف اعتبار ندارد و بر متفزدات آن هیچ اعتماد نیست. و الله العالم» (ص 45). مطالب این مقتل به قیام امام اختصاص دارد و در آن از خروج امام از مدینه، فرستادن مسلم بن عقیل به کوفه، رفتن امام به کربلا و شهادت آن حضرت و یارانش، روانه کردن اسیران به کوفه و شام و برگشت آنها به مدینه و مرگ یزید سخن رفته است. با اینکه در مجعول بودن این مقتل تردیدی نیست، اما بسیار مورد استناد قرار گرفته و در شکل گیری اندیشهٔ شیعی دربارهٔ امام حسین - ع - مؤثر بوده است. شاهد اینکه مقتل مزبور بارها در ایران و عراق و هند به نام ابومخنف منتشر، و نیز دو بار به فارسی ترجمه شده است: نخست با عنوان مفتاح البکاء و الحزن و الاسف علی شهید الطف، به قلم محمّد طاهر
+{{جعبه اطلاعات کتاب
-موسوی دزفولی در سال 1322 قمری، همراه ترجمهٔ کتاب اخذ الار فی احوال المختار، منسوب
+| عنوان           =
-به ابومخنف، و بار دیگر با عنوان مقتل الحسین علیه الشلام یا اولین تاریخ شیعه از واقعهٔ کربلا و قیام مختار همراه ترجمهٔ همان کتاب مجعول و منسوب به ابومخنف در بارهٔ مختار، به قلم محمّد باقر انصاری و محمّد صادق انصاری (قم، دار الکتاب، 5 ه 14 ق). گفتنی است مطالب کتاب طبری دربارهٔ حضرت سید الشهدا - ع - بارها از سوی محققان استخراج و به صورت مستقل چاپ شده است. فهرست این آثار بدین شرح است: قیام سید الشهداء حسین بن علی مرع - و خونخواهی مختار به روایت طبری و انشای ابوعلی بلعمی، از محمد سرور مولایی (انتشارات بنیاد فرهنگ ایران، 1359)؛ مقتل الحسین علیه السلام، از حسن غفاری (قم، کتابخانهٔ آیت الله العظمی مرعشی، 1398 ق)؛ استشهاد الحسین، از سید جمیلی (چاپ اول: بیروت، دار الکتاب العربی، 1406)؛ واقعه الطف، از محمّد هادی یوسفی غروی (چاپ اول: مؤشسة النشر الاسلامی، 1409 ق)؛ قیام جاوید: گردانیدهٔ مقتل الحسین ای مخنف، از حجت الله جودکی (چاپ اول: تهران، مؤشسهٔ فرهنگی - انتشاراتی تبیان، 1377)؛ شهادة الحسین فی تسلسلها التاریخی من المنطلق حتی المقتل، از محمّد حسین حسینی جلالی (چاپ سوم: عمّان، دار الیاقوت، 1425). علاوه بر اینها، هر چه از ابومخنف در منابع نقل شده، به اهتمام کامل سلمان جبوری در دو جلد، ذیل عنوان نصوص من تاریخ ابی مخنف منتشر شده است (چاپ اول: بیروت، دار المحجة البیضاء و دار الرسول الاکرم، 1419). بخشی از جلد اول این کتاب (ص 399 - 507)، در بارهٔ امام حسین - ع - است. برای تحقیق بیشتر در بارهٔ ابومخنف و مقتل او رجوع شود به: سید علی میر شریفی، «ابومخنف و سرگذشت مقتل وی»، آینهٔ پژوهشی (سال اول، شمارهٔ دوم، مرداد و شهریور 1369)، ص 31- 40؛ پژوهشکدهٔ علوم انسانی دانشگاه امام حسین(ع)، خورشید شهادت : مجموعهٔ مقالات برگزیدهٔ اولین سمینار بررسی ابعاد زندگانی امام حسین علیه الشلام، ویراستهٔ محمّد دانشگر (چاپ اول: تهران، دانشگاه امام حسین(ع)، 1374)، د 1، ص 33-62، مقالهٔ «ابومخنف از دی و قیام عاشورا با تکیه بر مقتل وی»، از عبدالله رجایی ؛ هادی حسین حمود، «حول مقتل الحسین لابی مخنف»، الموسم (مجلد سوم، شمارهٔ 12، 1412)، ص 148 -151؛ غلامحسین زرگری نژاد، نهضت امام حسین (ع) و قیام کربلا (چاپ اول: تهران، سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم اسلامی دانشگاهها، 1383)، ص 5 - 28.
+| عنوان اصلی      =
+| برگرداننده      =
+| ویراستار          =
+| به کوشش     =
+| تصویر           = یحیی ازدی.jpg
+| زیرنویس تصویر   =
+| نویسنده         =لوط بن یحیای ازدی
+| تصویرگر         =
+| طراح جلد        =
+| زبان            =
+| مجموعه          =
+| موضوع           =
+| سبک             =
+| ناشر            = منشورات‌الرضی
+| ناشر فارسی      =
+| محل انتشارات    =قم
+| تاریخ نشر       = ۱۳۶۲ ه. ش
+| تاریخ نشر فارسی =
+| محل ناشر فارسی  =
+| نوع رسانه       =
+| صفحه            = ۲۳۱ ص
+| قطع             =وزیری
+| اندازه وزن                =
+| شمارگان        =
+| نوبت چاپ    =۲
+| تعداد جلد      =
+| شابک            =
+| کتاب‌خانهٔ ملی ایران    =
+| پس از           =
+| پیش از          =
+}}
+==درباره‌ی نویسنده==
+لوط بن یحیای ازدی ، مکنی و مشهور به ابومخنف، در نیمهٔ دوم قرن اول هجری در کوفه به دنیا آمد و در سال ۱۵۷ یا ۱۵۸ درگذشت. پدر وی، یحیی بن سعید، از یاران امام علی(ع)  و جدش، مخنف بن سلیم یا سالم، از یاران آن حضرت و پیامبر(ص) بود. ابومخنف از مورخان نامدار صدر اسلام و در شمار نخستین افرادی بود که کتاب مستقلی دربارهٔ قیام امام حسین(ع) نوشت. در مذهب وی اختلاف است. برخی وی را شیعه و برخی از اهل سنت شمرده‌اند؛ امّا چنین می‌نماید که او شیعه و یا بسیار متمایل به تشیع بوده‌است. درهرحال، ابومخنف مورد اعتماد شیعه است و بسیاری از رجالیان وی را توثیق کرده‌اند.
+ابومخنف در حدود چهل کتاب داشته که متأسفانه همهٔ آنها از میان رفته‌است. از جمله:
+المغازی، الرّدّة الغارات، فتوح الاسلام، فتوح خراسان، مقتل امیرالمؤمنین علیه‌السلام، مقتل‌الحسن علیه‌السلام و مقتل‌الحسین علیه‌السلام.
+مهمترین کتاب یا از مهمترین کتاب‌های او، مقتل‌الحسین علیه‌السلام است. این کتاب تا حدود قرن چھارم، یا نزدیک به آن، موجود بوده و طبری در تاریخش از آن نقل کرده‌است. امّا بعدها این کتاب مهم، مانند دیگر کتاب‌های ابومخنف، از میان رفت و اکنون هیچ نسخه‌ای از آن موجود نیست.
+==درباره کتاب==
+کتاب حاضر، که به نام مقتل ابومخنف مشهور است، نه تنها از او نیست، بلکه حتی نمی‌توان آن را منسوب به او دانست و بنا به دلایلی مجعول است و احتمالاً در قرن ششم ساخته شده‌است و به همین دلیل، در کتابشناسی حاضر در شمار آثار این قرن می‌آید. این کتاب را از آن رو از آثار قرن ششم می‌دانیم که ابن شهر آشوب، که در قرن ششم می‌زیست، مطلبی در مناقب از آن نقل می‌کند که در تاریخ طبری و الارشاد شیخ مفید که از ابومخنف روایت می‌کنند، موجود نیست و بنابراین، احتمال می‌رود که از همین مقتل مجعول نقل قول می‌کند.
+برخی از دلایلی مجعول بودن این کتاب به این شرح است:
-==منابع==
+. محتوای این مقتل با تاریخ طبری بسیار متفاوت است؛ حال آنکه طبری بدون واسطه، یا به یک واسطه، از این کتاب نقل کرده‌است.
+. نخستین عبارت این مقتل چنین است: «قال ابومخنف: حداثنا ابوالمنذر هشام عن محمّد بن سائب الکلبی» (ص ۵). مخدوش بودن این سند اظهر من الشّمس است. زیرا هشام شاگرد ابومخنف است. از این عبارت دانسته‌می‌شود که جاعل کتاب، جاهل به تراجم نیز بوده‌است. در عبارت فوق حتی اگر «عن» صورت تحریف شدهٔ «ابن» باشد، باز هم این استدلال به قوت خود باقی است.
+. در صفحهٔ ۱۲ کتاب آمده‌است: «روی الکلینی فی حدیث....» با اینکه کلینی نزدیک به صد سال پس از مرگ ابومخنف به دنیا آمده‌است.
+. در صفحهٔ ۱۱۳ کتاب آمده‌است طرمّاح بن عدی پس از آنکه هفتاد نفر را از لشکر عمر سعد کشت، خودش نیز کشته شد. حال آنکه طبری در تاریخش (ج ۵، ص ۴۰۶-۴۰۷)، از ابومخنف نقل می‌کند که طرمّاح بن عدی در کربلا حاضر نبود.
+. هندسه و ساختار کتاب، حتی برخی عبارت‌ها و واژه‌های آن، نشان می‌دهد که از آثار متأخران است و شباهت به کتاب‌های متقدمان ندارد.
+==بررسی مجعول بودن کتاب==
+بسیاری از رجالیان و کتاب‌شناسان، به مجعول بودن این مقتل تصریح کرده‌اند و آن را از ابومخنف ندانسته‌اند. از جمله نوری در کتاب [http://opac.nlai.ir/opac-prod/search/briefListSearch.do?command=FULL_VIEW&id=1228936&pageStatus=1&sortKeyValue1=sortkey_title&sortKeyValue2=sortkey_author لؤلؤ و مرجان] گفته است: «ابومخنف لوط بن یحیی از بزرگان محدثین و معتمد ارباب سِیَر و تواریخ است و مقتل او در نهایت اعتبار؛ چنانچه [چنانکه] از نقل اعاظم علمای قدیم از آن و از سایر مؤلفاتش معلوم می‌شود. ولکن افسوس که اصل مقتل بی‌عیب او در دست نیست و این مقتل موجود که به او نسبت دهند مشتمل است بر بعضی مطالب منکرهٔ مخالف اصول مذهب و البته آن را اَعادی و جهال به جهت پاره‌ای از اغراض فاسده در آن کتاب داخل کردند و از این جهت از حد اعتبار و اعتماد افتاده، بر منفردات آن هیچ وثوقی نیست.... و عالم جلیل شیخ خلف آل عصفور در بعضی رسائل خود، که اجوبهٔ سی مسأله است، زحمت بسیاری در تطبیق اعظم منکرات آن کتاب بر اصول مذهب کشیده، ولکن بر متأمّل در آن پوشیده نیست که جز تکلف حاصلی ندارد» (ص ۱۵۰).
+همچنین سید عبدالحسین شرف‌الدین در کتاب مؤلفوالشیعة فی صدرالاسلام (بغداد، مکتبةالاندلس)، می‌گوید: «پوشیده نیست کتاب مقتل‌الحسین علیه‌السلام، که رایج است، منسوب به ابومخنف و شامل احادیث فراوانی است که ابومخنف از آنها اطلاع نداشته و آنها را به دروغ به او نسبت داده‌اند و اصولاً دروغ بستن به او زیاد شده٬است و این گواه بر بزرگی اوست» (ص ۴۱-۴۲).
+شیخ عباس قمی نیز در کتاب هدایةالاحباب (چاپ دوم: تهران، انتشارات امیرکبیر، ۱۳۶۳)، می‌گوید: «مقتل او [ابومخنف]، اگر در دست بود، در نهایت اعتبار بود؛ چنانچه [چنانکه] از نقل اعاظم علمای قدیم از آن معلوم می‌شود. لکن افسوس و آه که اصل آن مقتل، مانند مقتل کلبی و مدائنی و امثال آنها، به تمادی ایام مفقود شده و به دست ما نرسیده و اما این مقتلی که در دست است و در آخر عاشر بحار طبع شده‌است و به ابومخنف بیچاره نسبت می‌دهند، معلوم نیست از کیست و از ابومخنف نیست و ابوجعفر طبری در تاریخ خود در باب مقتل امام حسین(ع) از مقتل ابومخنف بسیار نقل کرده و من بسیاری از آن را در نفس‌المهموم نقل کردم و کسی که آن منقولات را با مقتل معروف منتسب به ابی مخنف مطابقه کند، می‌یابد که ابداً به هم ربطی و نسبتی ندارند. فعلی هذا این کتاب ابی مخنف معروف اعتبار ندارد و بر متفردات آن هیچ اعتماد نیست و الله العالم» (ص ۴۵).
+==بررسی کتاب مقتل ابومخنف==
+مطالب این مقتل به قیام امام اختصاص دارد و در آن از خروج امام از مدینه، فرستادن مسلم بن عقیل به [[کوفه]]، رفتن امام به [[کربلا]] و [[شهادت]] آن حضرت و یارانش، روانه کردن اسیران به کوفه و شام و برگشت آنها به مدینه و مرگ [[یزید]] سخن رفته‌است. با اینکه در مجعول بودن این مقتل تردیدی نیست، اما بسیار مورد استناد قرار گرفته و در شکل‌گیری اندیشهٔ شیعی دربارهٔ [[امام حسین (ع)|امام حسین(ع)]] مؤثر بوده‌است. شاهد اینکه مقتل مزبور بارها در ایران و عراق و هند به نام [[ابومخنف]] منتشر و نیز دو بار به فارسی ترجمه شده‌است: نخست با عنوان مفتاح‌البکاء و الحزن و الاسف علی شهیدالطف، به قلم محمّدطاهر موسوی دزفولی در سال ۱۳۲۲ ه. ق، همراه ترجمهٔ کتاب اخذالثار فی احوال‌المختار، منسوب به ابومخنف، و بار دیگر با عنوان مقتل‌الحسین علیه‌السلام یا اولین تاریخ شیعه از واقعهٔ کربلا و قیام مختار همراه ترجمهٔ همان کتاب مجعول و منسوب به ابومخنف دربارهٔ مختار، به قلم محمّدباقر انصاری و محمّدصادق انصاری (قم، دارالکتاب، سال ۱۴۰۵ ه.ق).
+گفتنی است مطالب کتاب طبری دربارهٔ حضرت سیدالشهداء(ع) بارها از سوی محققان استخراج و به صورت مستقل چاپ شده‌است. فهرست این آثار بدین شرح است:
+*قیام سیدالشهداء حسین بن علی(ع) و خونخواهی [[مختار ثقفى|مختار]] به روایت طبری و انشای ابوعلی بلعمی، از محمد سرور مولایی (انتشارات بنیاد فرهنگ ایران، ۱۳۵۹ ه. ش)؛
+*مقتل‌الحسین علیه‌السلام، از حسن غفاری (قم، کتابخانهٔ آیت الله العظمی مرعشی، ۱۳۹۸ ه. ق)؛
+*استشهادالحسین، از سید جمیلی (چاپ اول: بیروت، دارالکتاب العربی، ۱۴۰۶ ه. ق)؛
+*وقعه‌الطّف، از محمّدهادی یوسفی غروی (چاپ اول: مؤسسةالنّشرالاسلامی، ۱۴۰۹ ه. ق)؛
+*قیام جاوید: گردانیدهٔ مقتل‌الحسین ابی مخنف، از حجت‌الله جودکی (چاپ اول: تهران، مؤسسهٔ فرهنگی-انتشاراتی تبیان، ۱۳۷۷ ه. ش)؛
+*شهادةالحسین فی تسلسلها التاریخی من المنطلق حتی المقتل، از محمّدحسین حسینی جلالی (چاپ سوم: عمّان، دارالیاقوت، ۱۴۲۵ ه. ق).
+علاوه بر اینها، هر چه از ابومخنف در منابع نقل شده، به اهتمام کامل سلمان جُبوری در دو جلد، ذیل عنوان نصوص من تاریخ ابی مخنف منتشر شده‌است (چاپ اول: بیروت، دارالمحجة البیضاء و دارالرسول الاکرم، ۱۴۱۹ ه. ق). بخشی از جلد اول این کتاب (ص ۳۹۹ -۵۰۷)، دربارهٔ امام حسین(ع) است.
+برای تحقیق بیشتر دربارهٔ ابومخنف و مقتل او رجوع شود به:
+*سید علی میر شریفی، «ابومخنف و سرگذشت مقتل وی»،آینهٔ پژوهشی (سال اول، شمارهٔ دوم، مرداد و شهریور ۱۳۶۹)، ص ۳۱- ۴۰؛
+*پژوهشکدهٔ علوم انسانی دانشگاه امام حسین(ع)، خورشید شهادت : مجموعهٔ مقالات برگزیدهٔ اولین سمینار بررسی ابعاد زندگانی امام حسین علیه‌السلام، ویراستهٔ محمّد دانشگر (چاپ اول: تهران، دانشگاه امام حسین (ع)، ۱۳۷۴)، د۱، ص ۳۳-۶۲،
+*مقالهٔ «ابومخنف از دی و قیام عاشورا با تکیه بر مقتل وی»، از عبدالله رجایی؛ هادی حسین حمود، «حول مقتل‌الحسین لابی مخنف»، الموسم (مجلد سوم، شمارهٔ ۱۲، ۱۴۱۲)، ص ۱۴۸ -۱۵۱؛
+*غلامحسین زرگری‌نژاد، نهضت امام حسین(ع) و قیام کربلا (چاپ اول: تهران، سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم اسلامی دانشگاه‌ها، ۱۳۸۳)، ص ۵ - ۲۸.
+==جستارهای وابسته==
-کتابشناسی تاریخی امام حسین علیه‌السلام، محمد اسفندیاری، ص 42-45.
+*[http://opac.nlai.ir/opac-prod/search/briefListSearch.do?command=FULL_VIEW&id=1915271&pageStatus=0&sortKeyValue1=sortkey_title&sortKeyValue2=sortkey_author کتابشناسی مقتل‌الحسین در سازمان اسناد و کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران]
-==پی نوشت==
+==منابع==
-[[رده:کتاب ها]]
+*کتابشناسی تاریخی امام حسین علیه‌السلام، محمد اسفندیاری، ص ۴۲-۴۵.
+{{کتاب‌شناسی امام حسین (ع)}}{{کتاب‌شناسی عاشورا}}
+[[رده:کتاب‌ها]]
+[[رده:کتاب‌ها در گروه تاریخ]]
+[[En:Maqtal al-Hussain]]
+[[رده:مقتل]]
+[[en:Maqtal al-Hussain]]

ن ب و کتاب‌شناسی امام حسین (ع)
تاریخ	حیاة الامام الحسین• مع الرکب الحسینی • پس از پنجاه سال
فضائل	الخصائص الحسینیة
روایات	مسند الامام الشهید • موسوعة کلمات الامام الحسین • اربعین حسینیه
مقتل	مثیر الاحزان • اللهوف • ذخیرة الدارین • روضة الشهداء • مقتل ابومخنف • نفس المهموم • مقتل مقرم • مقتل خوارزمی • لواعج الاشجان • فیض الدموع • موسوعة کربلاء • الحسین و بطلة کربلاء • تسمیة من قتل مع الحسین • ذوب النضار • درسی که حسین به انسانها آموخت • تسلیة المجالس • تظلم الزهراء • اسرار الشهادة • الدمعة الساکبة • قمقام زخار • طوفان البکاء • نفثة المصدور • المنتخب • معالی السبطین • نور العین • عنوان الکلام • تذکرة الشهداء • محرق القلوب
سایر	شهید جاوید • ابصار العین • حماسه حسینی • کتاب فرهنگ عاشورا • اقناع اللائم علی اقامة المآتم
کتاب‌شناسی عاشورا / واقعه کربلا / یاران امام حسین علیه‌السلام

ن ب و کتاب‌شناسی عاشورا
ادبی	نامیرا • سقای آب و ادب • پدر، عشق و پسر • ادب الطف
روایی	مقتل جامع امام حسین (ع) • مقتل ابی مخنف • نفس المهموم • قصه کربلا • شهادت نامه امام حسین(ع) • آینه در کربلاست • روضة الشهداء • فیض الدموع • طوفان البکاء • اسرار الشهاده
تحلیلی	انقلاب‌ عاشورا • پیام‌آور عاشورا • پس از پنجاه سال • درسی که حسین به انسان‌ها آموخت • حسین (ع) نفس مطمئنه • نگاهی نو به جریان عاشورا • عاشوراشناسی پژوهشی درباره هدف امام حسین (ع) • شهید جاوید • مع الرکب الحسینی • تحقیق درباره اول اربعین سیدالشهداء • رسانه شیعه• سیرة الحسین علیه‌السلام فی الحدیث و التاریخ (کتاب)
انتقادی	حماسه حسینی • تأملی در نهضت عاشورا • از عاشورای حسین تا عاشورای شیعه • لؤلؤ و مرجان
اخلاقی و عرفانی	الخصائص الحسینیه • امام حسین (ع) شهید فرهنگ پیشرو انسانیت • شکوفایی عقل در پرتو نهضت حسینی • حماسه و عرفان
دایرة‌المعارفی	فرهنگ عاشورا (کتاب) • دانشنامه امام حسین (ع) • سخنان حسین بن علی (ع) از مدینه تا کربلا • عاشورا شناسی • یاران شیدای امام حسین (ع) • ابصار العین • فرسان الهیجاء
کتاب‌شناسی امام حسین علیه‌السلام / واقعه کربلا / یاران امام حسین علیه‌السلام