مختار ثقفى: تفاوت میان نسخه‌ها

| نقش های برجسته              = به خونخواهی امام حسین(ع) و یارانش برخاست و از قاتلان نبرد کربلا انتقام گرفت.  

}}'''مختار بن ابی‌عبیده ثقفی''' (ابواسحاق<ref name="ReferenceA">بحارالانوار، ج ۴۵، ص ۳۵۰؛ کامل ابن اثیر، ج ۴، ص ۱۷۱</ref>)  رهبر چهارمین قیام بعد از حادثهٔ [[عاشورا]] بود. پنج سال بعد از نبرد عاشورا در سال ۶۱ هجری، او در کوفه به خونخواهی برخاست و بسیاری از عاملان حادثه را کشت و ۱۸ ماه حکومت کرد. او در اولین جنگ خود [[عبیدالله بن زیاد]] را نیز کشت. پس از آن نیز مناطق زیادی را به زیر سلطهٔ عراق آورد. اما سرانجام با همکاری اشراف کوفه سپاه مصعب پسر زبیر از بصره او را شکست داد و کشت.  

مختار در سال اول هجری (۶۲۲ سال پس از میلاد) به دنیا آمد. مختار پسر ابوعبید پسر مسعود پسر عمرو پسر عمیر پسر عوف پسر قسی پسر هنبه پسر بکر پسر هوازن است. او منسوب به قبیله ای از هوازن، از اعراب منطقه طائف بود. خاندان مختار از شیعیان وفادار به [[اهل بیت (ع)|اهل بیت(ع)]] بودند. پدر مختار، ابوعبید ثقفی است که در اوایل خلافت عمر از طائف به مدینه آمد و در آنجا ساکن شد.<ref>بحارالانوار، ج ۴۵، ص ۳۴۵؛ قاموس، محمد بن یعقوب فیروز آبادی، ج۱، ص ۲۵۷؛ وفیات الاعیان، ابن خلکان، ج ۴، ص ۱۷۲</ref> او یکی از سرداران بزرگ جنگ با ارتش [[ایران]] در زمان عمر بود. مختار در هنگامی که سیزده سال داشت در جنگ یوم‌الجسر به همراه پدرش شرکت کرد.<ref>الغارات، ابراهیم بن محمد ثقفی، ج ۲، ص ۵۱۷؛ کامل ابن اثیر، ج ۲، ص ۴۳۳</ref>  

مادر مختار دومه بنت عمرو بن وهب بود. او از عبدالله بن زبیر زمانی که عجولانه درخواست حکومت عراق عرب را کرد، انتقاد نمود. در آغاز جوانی، همراه با پدر و عموی خود برای شرکت در جنگ با لشکر ایران به عراق آمد و خاندان او همانند بسیاری از مسلمانان صدر اسلام، در [[عراق]] و [[کوفه]] ماندند.  

مختار در کنار امام علی(ع) بود و پس از شهادت او، برای مدتی کوتاه به [[بصره]] آمد و در آنجا ساکن شد.<ref>الاعلام، خیرالدین الزرکلی، ج ۸، ص ۷۰</ref>

لقب مختار کیسان به معنی باهوش و زیرک است. وجهه تسمیه فرقه کیسانیه از لقب مختار اتخاذ شده‌است. کنیه مختار ابواسحاق است. لقب کیسان را علی بن ابی طالب به او داد.<ref>معجم قبائل العرب، عمر رضا کحاله، ج ۱، ص ۱۴۸- ۱۴۹؛ شرح نهج‌البلاغه، ابن ابی الحدید معتزلی، ج ۸، ص ۳۰۳</ref>

مختار در کنار عمویش، سعد بن مسعود که حاکم مدائن بود در ۳۷ سالگی زندگی سیاسی خود را آغاز کرد. در صلح ساباط در سال ۴۱ با پناه آوردن به حسن بن علی(ع) از ترور به اتهام خیانت به عمارت مدائن، نجات یافت. مختار بعد از صلح امام حسن(ع) به [[کوفه]] رفت و چون حسن بن علی را یاری نکرده بود برای جبران این اتفاق او در زمره کسانی بود که از [[کوفه]] به [[حسین بن علی]] نامه نوشت.<ref>دو قرن سکوت. [[عبدالحسین زرین کوب]]</ref> خانه مختار محل ورود [[مسلم بن عقیل]] بود.<ref>روضه الصفا، ج۳، ص ۲۰۸</ref> پس از آن که مسلم وارد کوفه شد، مستقیما به خانه مختار رفت<ref>الارشاد، ص ۲۰۵؛ تاریخ طبری، جلد ۵، صفحه ۳۵۵</ref> و مختار با او بیعت کرد. با ورود [[عبیدالله بن زیاد]] به [[کوفه]]، مسلم صلاح دید به خانه [[هانی بن عروه]] نقل مکان کند. مختار نیز به منطقه خطرنیّه و اطراف [[کوفه]] برای جمع‌آوری افراد و گرفتن بیعت برای مسلم حرکت کرد. اما با دگرگونی اوضاع کوفه و تسلیم مردم در مقابل [[عبید الله بن زیاد|ابن زیاد]]، دوباره به کوفه بازگشت.

[[ابن زیاد]] دستور داد که دعوت کنندگان [[حسین بن علی|حسین(ع)]] و طرفداران مختار با وی بیعت کنند وگرنه دستگیر و اعدام می‌شوند. وی طی ماجرایی طولانی [[هانی بن عروه|هانی]] و مسلم را دستگیر و اعدام کرد. ابن زیاد پس از مسلط شدن بر اوضاع و قتل مسلم و هانی، در جستجوی مختار بود و برای دستگیری او جایزه‌ای معین کرد.<ref>تاریخ طبری، ج ۵، ص ۳۸۱؛ کامل ابن اثیر، ج۴، ص ۳۶</ref>

هنگام دستگیری مسلم و هانی، مختار در [[کوفه]] نبود و او برای جذب نیرو به اطراف شهر رفته بود و وقتی خبر دستگیری مسلم را شنید، با جمعی از افراد و یارانش به کوفه آمد. هنگام ورود به شهر، با نیروهای مسلح ابن زیاد برخورد کرد و در پی یک گفتگوی لفظی شدید، بین آنان و مختار و افرادش، درگیری پیش آمد، فرمانده آن گروه مسلح کشته شد و افراد مختار متفرق شدند. زیرا مقاومت را به صلاح ندیدند، مختار از آنان خواست محل را ترک گویند تا ببینند چه پیش خواهد آمد.<ref>کامل ابن اثیر، ج ۴، ص ۱۶۹</ref>  

وقتی چشم [[عبید الله بن زیاد|ابن زیاد]] به مختار افتاد، فریاد زد: «تو همانی که به یاری پسر عقیل شتافتی؟» مختار قسم یاد کرد که من در شهر نبودم و شب را هم نزد عمرو به سر بردم<ref>مقتل الحسین(ع)، ابی مخنف، ص ۲۶۸-۲۷۰</ref>. به هر حال عبیدالله بن زیاد مختار را دستگیر کرد و به جرم همراهی با مسلم، او را کتک زد<ref>ابن اثیر، الکامل فی التاریخ، ص ۱۶۰</ref> و به همین علت، زخمی بر چشم مختار به یادگار ماند و او قسم خورد که عبیدالله را تکه تکه کند. حتی گفته می‌شود او چشم خود را به دلیل شلاق‌هایی که خورد، از دست داد. عبیدالله او را به زندان انداخت و او تا بعد از واقعه کربلا در زندان بود.  

مختار، زائده بن قدامه را مخفیانه نزد شوهر خواهر خود، عبدالله بن عمر، به مدینه فرستاد و از او خواست از یزید برای وی درخواست بخشش کند. عبدالله، همسر صفیه (خواهر مختار) بود. یزید و دیگر امویان برایش احترام قائل بودند. او نامه‌ای برای یزید فرستاد و برای مختار، درخواست عفو کرد. یزید نیز بلافاصله، نامه‌ای به عبیدالله بن زیاد نوشت. به محض رسیدن نامه به ابن زیاد، مختار را از زندان رها ساخت. مختار با نامه [[یزید]] از زندان آزاد شد و ابن زیاد او را طلبید و به او اشاره کرد که اگر نامه یزید بن معاویه نبود، تو را می‌کشتم، ابن زیاد به او گفت: «از کوفه خارج شو.»

مختار به ابن زیاد گفت: «برای انجام زیارت کعبه به مکه می‌روم». با این بهانه به نزد عبدالله بن زبیر رفت<ref>ابن اثیر، الکامل فی التاریخ، ص ۱۶۹</ref>.

مختار بلافاصله به مکه رفت و با عبدالله بن زبیر حاکم مکه که در ستیز با امویان بود [[بیعت]] کرد؛ به شرط آنکه ابن زبیر در هر کاری با او مشورت کند و بعد از پیروزی، حکومت عراق عرب را به او بسپارد. در سال ۶۳ هجری سپاهیان یزید به فرماندهی [[حصین بن نمیر]]، مکه را محاصره کردند. مختار نیز در کنار دیگر مسلمانان از حرم دفاع کرد. تا اینکه به علت مرگ [[یزید]] محاصره پایان یافت و سپاه [[شام]] بازگشتند و خلافت عبدالله پسر زبیر تثبیت شد. مختار بعد از مرگ یزید ۵ ماه در کنار ابن زبیر بود، اما خبری از حکومت عراق عرب نشد. در نتیجه راه خود را از پسر زبیر جدا کرد و مکه را به سوی زادگاه خویش طائف ترک کرد و یکسال را آنجا ماند.

مختار جهت قیام خود، ابتدا می‌خواست از [[زین العابدین «ع»|علی بن حسین]] تاییدیه بگیرد اما وی روی خوشی به او نشان نداد و لذا با [[محمد حنفیه]] مذاکره کرد. [[محمد حنفیه]] جواب مبهمی به او داد. مختار این جواب را نشانه تایید تلقی کرد و برای خونخواهی از قاتلان حسین بن علی و تشکیل حکومت مستقل راهی [[کوفه]] شد. [[زین العابدین «ع»|علی بن حسین]] امام چهارم شیعیان به محمد حنفیه گفت: «عموجان! اگر برده سیاهی به حمایت از ما برخاست بر مردم واجب است که او را کمک کنند و من مسئولیت این امر، ورود در قیام مختار را به تو واگذار کردم هر گونه که خواستی عمل کن.»

 

ورود مختار به کوفه مصادف با آمادگی [[توابین]] به فرماندهی [[سلیمان بن صرد خزاعی|سلیمان بن صرد خزاعی]] برای خروج از شهر بود، اما هیچ فعالیتی (حتی مشورت) در کمک به قیام توابین نکرد. گویا مختار با سلیمان بن صُرَد خزاعی رهبر شیعیان کوفه در رقابت بود. او می‌گفت سلیمان دید سیاسی ندارد و فقط می‌خواهد خود و ما را به کشتن دهد. تلاش‌های مختار جمع بزرگی از شیعیان را از اطراف سلیمان پراکنده ساخت و از ده هزار نفر سپاه سلیمان تنها چهار هزار نفر با او به جنگ عبیدالله زیاد رفتند.

مختار خود را نماینده [[محمد حنفیه]] در کوفه معرفی کرد.<ref>کامل ابن اثیر، ج ۴، ص ۱۷۲</ref> و مردم را به قیام دعوت کرد. هنگامی که عده‌ای برای سنجش صحت این ادعا به نزد محمد حنفیه آمدند، وی گفت: «در مورد آنچه گفتید که کسی شما را دعوت کرده تا انتقام خون اهل بیت(ع) را بگیرید، به خدا من دوست دارم تا خداوند به دست هر کس که خود از بندگانش خواهد، انتقام ما را بگیرد».<ref>تاریخ الطبری، ج ۴، ص ۳۹۳؛ الفتوح، ج ۵، صص ۹۱، ۹۲، ۹۳</ref>. آنها این سخن را حمایت از مختار دانستند و این باعث شد او در کوفه جایگاه ویژه‌ای یابد. لذا بسیاری از آنها با او بیعت کردند. از میان آنها سپاه بزرگی از قبایل شیعه فراهم شد. شامل:

#موالی: بیشتر اعراب به دلیل تعصب نژادی و قبیله‌ای از عجم، یعنی غیر عرب متنفر بودند. ظهور اسلام و «برابری مسلمانان» این اخلاق را قدری تغییر داد، اما کسانی که پس از اشغال کشورشان اسیر می‌شدند، گاه برای تحقیر «موالی» به معنای «آزاد شدگان» نامیده می‌شدند. اکثر موالی کوفه ایرانی بودند و در بدترین وضعیت ممکن زندگی می‌کردند. آنها بدلیل خشم عمیق از امویان و اعراب و قاتلین [[اهل بیت (ع)|اهل بیت(ع)]] به مختار پیوستند. آنها اکثریت پیروان مختار را تشکیل می‌دادند. به طوری که تاریخ نگاران قیام توابین را عربی و قیام مختار را عجمی می‌دانند. تا جایی که وقتی یکی از سرداران شام برای مذاکره با ابراهیم بن مالک اشتر به اردوگاه او می‌رفت از ابتدای لشکر تا خیمه ابراهیم، حتی یک کلمه عربی نشنید<ref>عبدالحسین زرین کوب، دو قرن سکوت ص ۹۸</ref>. این گروه به جند الحمراء یا لشکر سرخ معروف شدند.<ref>الاخبار الطوال، ص ۲۹۳.</ref>

مختار با شعار توابین، «یا لثارات الحسین؛ به خونخواهی حسین» و شعار «یا منصورُ اَمِت؛ ای پیروز، بمیران» که پس از پیروزی در جنگ بدر رایج شده بود، در چهارشنبه ۱۶ ربیع‌الثانی سال ۶۶ هجری قمری و به نقلی در شب ۱۴ ربیع‌الاول سال ۶۶ هجری قمری در [[کوفه]] به پاخاست و عبدالله بن مطیع فرماندار مصعب بن زبیر در کوفه مخفیانه گریخت.

مختار  پنج سال بعد از واقعه [[کربلا]] دوران زمامداری هجده ماهه خود را آغاز کرد. او تجهیز و جمع‌آوری سپاهی را به کمک ابراهیم پسر مالک اشتر در قلمرو کوفه تا موصل را آغاز کرد و بدین ترتیب مناطقی چون مدائن، ارمنیان، آذربایجان، اردلان، ری، اصفهان، حلوان (سر پل ذهاب)،حوران و ماهیان را زیر سلطه عراق قرار داد و فقط بصره و حجاز زیر سلطه آل زبیر بود.

#مسببان واقعه کربلا خصوصا اشراف کوفه

اولین اقدام او پس از بدست گرفتن قدرت، خونخواهی از گروه دوم بود. اگرچه بسیاری از آنها در قیام مختار به [[بصره]] گریختند اما در اکثر اسناد کشته شدگان به دست مختار را حدود ۳۰۰۰ نفر را ذکر کرده‌اند، البته در بحار الانوار این تعداد ۱۸۰۰۰ نفر بیان شده.<ref>بحار الانوار، ج ۴۵، ص ۳۸۶</ref> اما از آنجا که لشکر عمر سعد ۱۰۰۰۰ نفره بوده و بسیاری گریخته‌اند و بسیاری نیز به اجبار در لشکر [[عمر سعد]] بوده‌اند و بعدها با توابین قیام کردند، این عدد، ۳۰۰۰ نفر بعید است.

سپاه مختار لشکر عبیدالله بن زیاد را در موصل شکست داد که عبیدالله نیز در این نبرد کشته شد.<ref>تاریخ اسلام، علی‌اکبر فیاض، چاپ سال ۱۳۷۴، دانشگاه تهران، ص ۱۸۴.</ref>

|[[شمر]]||فرمانده پیاده سوار لشکر یزید که سر [[حسین]](ع) را از تن جدا کرد||گردنش را زدند و بر بدنش اسب تاختند

|[[خولی بن یزید اصبحی|خولی]]||او سر حسین(ع) را بر نیزه زد و گوشواره از گوش زنان کند<ref>انقلاب تکاملی اسلام، ص ۸۲۴</ref>||کشته او را در آتش انداخت و خاکسترش را بر باد داد

|[[عمر بن سعد]]||فرمانده سپاه [[یزید]] و شوهرخواهر مختار||مختار کفش خود را پوشید و صورت عمر سعد را زیر کفش خود قرار داد سپس دستور داد سر عمر سعد را ببرند

|[[شرحبیل‌ بن ذی‌ الکلاع حمیری|شرحبیل بن ذی الکلاع]]||از پشت سر سیلی به [[حسین بن علی|حسین بن علی(ع)]] زده بود||او را به آتش سوزاندند

|[[حصین بن نمیر]]||از فرماندهان گروه تیرانداز به سپاه [[امام حسین(ع)]]||در نزدیکی موصل کشته شد

|[[عمرو بن‌ حجاج‌ زبیدی|عمرو بن حجاج]]||فرمانده جناح راست لشکر [[عمر بن سعد|عمر بن‌سعد]]||پس از فرار از دست مختار در بیابانی از شدت تشنگی، مرد.

|[[بشر بن خوط همدانی|بشر بن خوط]]||قاتل [[جعفر بن عقیل بن‌ ابی‌ طالب (ع‌)|جعفر بن عقیل]]||گردنش را زدند و جسدش را در آتش سوزاندند.

|[[بجدل‌ بن‌ سلیم‌ کلبی‌|بجدل بن سلیم]]||انگشت حسین(ع) را برای انگشترش برید||هر دو دست و پایش را قطع کردند و آنقدر در خون خود غلطید تا مرد.

|[[زید بن ورقاء]]||با شمشیر، دست راست [[عباس ابن علی(ع)|عباس بن علی(ع)]] را از کار انداخت||او را که رمقی در بدنش بود، زنده در آتش سوزاندند

|[[حکیم بن طفیل]]||پس از قطع دست راست عباس(ع)، دست چپ او را از کار انداخت||آنقدر بر بدن او تیز زدند تا مانند خارپشت شد و کشته شد

|[[سنان‌ بن انس نخعی|سنان بن انس نخعی]]||کسی‌که نیزه بر پشت [[ابا عبدالله (ع)|اباعبدالله(ع)]] زد||دست و پایش را بریدند و هنوز جان داشت که او را در دیگ روغن جوشان افکندند<ref>بحارالانوار، ج ۴۵، ص ۳۷۵؛ حکایة المختار ص ۴۵</ref>

|[[عبدالله بن اسید جهنی|عبدالله بن اُسَید]]||کسی‌که خیمه‌ها را آتش زد||مشخص نیست

|[[مالک بن نسیر کندی|مالک بن نسیر]]||با شمشیر بر سر [[سید الشهدا (ع)|سیدالشهدا(ع)]] زد||دست و پای او را بریدند و به خود پیچید تا مرد

|[[اسحق‌ بن‌ حیوه حضرمی‌|اسحاق بن حیوه]]||پیراهن حسین(ع) را به سرقت برد و پوشید||مشخص نیست

|[[حارث بن نوفل]]||کسی‌که تازیانه به [[زینب (س)|زینب(س)]] زد||مشخص نیست

|[[مرة بن منقذ عبدی|مرة بن منقذ]]||قاتل [[علی اکبر (ع)|علی اکبر]](ع)||اول دو دست او را بریدند، بعد زبانش را از دهانش بیرون کشیدند و بعد تنش را در آتش سوزاندند

|[[حرمله]]||قاتل [[علی اصغر]]||دست و پای او را بریدند، سپس او را به آتش سوزاندند<ref>محجّة البیضاء، ج ۴، ص ۲۴۱.</ref>

|[[اخنس‌ بن‌ مرثد بن علقمه حضرمی|اخنس بن مرثد]]||از جمله ۱۰ نفری که بر بدن حسین(ع) اسب تاختند||با اسب‌های تازه نعل، بر بدنشان تاختند

|[[اسحق‌ بن‌ حیوه حضرمی‌|اسحاق بن حیوه]]||از جمله ۱۰ نفری که بر بدن حسین اسب تاختند||با اسب‌های تازه نعل، بر بدنشان تاختند

|[[صالح‌ بن وهب یزنی|صالح بن وهب]]||از جمله ۱۰ نفری که بر بدن حسین اسب تاختند||با اسب‌های تازه نعل، بر بدنشان تاختند

|[[هانی ‌بن‌ ثبیت ‌حضرمی|هانی بن ثبیت حضرمی]]||از جمله ۱۰ نفری که بر بدن حسین اسب تاختند||با اسب‌های تازه نعل، بر بدنشان تاختند

===سرکوب کردها===

در سال ۶۶ هجری قمری (۶۸۶ میلادی) کردهای منطقۀ [[حلوان]] ([[سرپل ذهاب]] کنونی) شورش کردند. مختار برای سرکوب آنان حاکمی به حلوان فرستاد که شورش کردهای را سرکوب کرد.<ref>[http://af.samta.ir/atlas/index.php?title=پیشینه_تاریخی_استان_کرمانشاه اطلس فرهنگی ایران: پیشینۀ تاریخی استان کرمانشاه؛] بازدید در۱۲ نوامبر ۲۰۱۴.</ref>

 

پس از عقب نشینی، مختار نامه‌ای به ابراهیم بن مالک اشتر به موصل می‌فرستد. گفته شده که ابراهیم بن مالک اشتر از مختار کناره گرفت بود این امر به دلیل جدایی توسط زبیریان و مکاتبات دروغینی که فی‌مابین مختار و ابراهیم بود، صورت گرفت و آخر هم از زبیریان نامه پیمان صلح را دریافت کرده و ابراهیم هم برای اینکه به مختار نرسیده بود، ریشه کن کردن دولت امویان به دست زبیریان را در سر می پروراند و در این راه او نیز به اشراف کوفه در بصره پیوست.<ref>{{یادکرد وب| نشانی = http://tarikheslam.com/history/4-amavian/584-1388-08-08-14-43-26.html| عنوان = عبدالملک بن مروان (قسمت اول تا پایان قیام مختار)|  ناشر = وبگاه تاریخ اسلام | زبان = فارسی}}؛ {{یادکرد وب| نشانی = http://www.hawzah.net/Hawzah/Articles/Articles.aspx?LanguageID=1&id=84568| عنوان =  نقش ابراهیم بن مالک اشتر نخعی؛ در حوادث سیاسی عراق| زبان = فارسی}}؛ ابن اعثم کوفی، کتاب الفتوح، ج ۶، ص ۱۹۰.</ref>

مختار سعی فراوان کرد تا محاصره شدگان را به قیام و خروج از [[دار الاماره|دارالاماره]] وادار نماید؛ اما آنها توجهی نکردند مختار که از یاران خود مأیوس شده بود با اندکی از یاران خود که مورخان تعدادشان را ۱۹ نفر برشمرده‌اند، از دارالاماره خارج شده به دشمن حمله بردند و سعی کردند، محاصره را بشکنند؛ اما پس از جنگ و گریزهای فراوان، سرانجام یکی پس از دیگر کشته شدند؛ مختار هم جوانمردانه جنگید و در چهاردهم رمضان سال۶۷ هجری، در سن ۶۷ سالگی به کشته شد<ref>کامل، ابن اثیر، ج ۴، ص۲۷۸.</ref> پس از کشته شدن مختار یاران مختار که او را تنها گذاشته بودند و به امید امان به یاری مختار نرفته بودند، همانطور که مختار پیش گویی کرده بود، به دستور مصعب هفت هزار نفر از یاران مختار کشته شدند و سر از بدنشان جدا کردند.

مدت زمام‌داری مختار در کوفه یک‌سال و نیم بوده‌است.<ref>تنقیح المقال، مامقانی، ج ۳، ص ۲۰۶</ref> هنگامی که کشته شد.

پس از او دو همسرش، یکی دختر نعمان بن بشیر انصاری و دیگری دختر سمرة بن جندب، مورد بازجویی زبیری‌ها قرار گرفتند. دختر سمره درباره مختار گفت که هرچه شما درباره او عقیده دارید من نیز عقیده‌ام همان است، اما دختر نعمان درباره مختار گفت: «او بنده‌ای از بندگان صالح خداوند بود.» همچنین اادامه داد: «مختار نه کذاب است و نه بد دین او راستگوترین و عادلترین مردی است که دیده‌ام چطور منکر مردی شوم که خدا ترس بود و تا سحر سر به سجده داشت آرزوی دوران جوانی‌ام داشتن همسری همچون او بود که خداوند اجابتم نمود و مردی را قسمتم نمود که فخر عرب بود و فخر دین. مختار نشان لیاقت از زبان علی بن ابی‌طالب دارد. بچه که بود علی او را کیس نامید و فرمود این بچه مرهمی خواهد شد بر جراحت دل اهل بیت. یدالله بود و از قاتلین جگرگوشه رسول خدا انتقام ستاند.»

پس از کشته‌شدن مختار توسط مصعب بن زبیر، پیکر او در دیوار قصر الاماره نزدیک مسجد کوفه مدفون شد، این قبر مخفی ماند تا اینکه سید مهدی [[بحرالعلوم]] در زمان خود به جستجو و آشنایی با آثار و محراب‌های مسجد پرداخت، سید در آن زمان ترجیح داد مسجد کوفه با خاک مدفون شود چون زمین مسجد پائین‌تر از دیگر سرزمین‌های منطقه بود و در نتیجه آبهای سطحی در آن جریان پیدا می‌کرد، پیرو دستور بحرالعلوم زمین مسجد کوفه که عمر آن مساوی مقام پیامبر و خانه نوح بود با خاک پاک پر شد تا از آلودگی‌ها در امان نگه داشته شود در جای همان محراب‌ها بر روی خاک محراب‌های جدید ساخته شد همان‌گونه که اکنون هم نمایان است.

در زمان بررسی‌ها جستجوی آثار مسجد که از طرف سید و جمعی از علما صورت گرفت، سید قبر پنهان شده‌ای را پیدا کرد و جایگاه آن قبر انتهای راه‌رو در زیرزمین و به طرف خارج مسجد به سمت قصرالاماره بود و بر آن قبر سنگی یافتند که بر آن اسم و لقب مختار نوشته شده بود.<ref>{{یادکرد وب| نشانی = http://www.masjed-alkufa.net/fa/4.htm| عنوان =  ابو اسحاق| ناشر = وبگاه رسمی مسجد کوفه وعتبات}}</ref>

پس از یافتن قبر، ''محسن الحاج عبود شلاش'' ساختن حرم جدید و بزرگی برای مختار را بر عهده گرفت و آن‌را به رواق حرم [[مسلم بن عقیل]] از سمت جنوب ملحق کرد،<ref>تنزیه المختار، ص ۱۴و ۱۳</ref> و برای قبر پنجره‌ای آهنین قرار داد و درب راه‌رو که در حجره‌ای در کنج مسجد کوفه قرار داشت را مسدود کرد. علامه شیخ عبدالحسین تهرانی از شاگردان برجسته [[صاحب جواهر]] و وصی [[امیرکبیر]]، وقتی برای زیارت [[عتبات عالیات]] وارد عراق شده بود، نسبت به تعمیر و تجدید بنای مزار مختار همت گماشت.

[[علامه امینی]] به نقل از کتاب مزار شهید، زیارتنامه‌ای جالب برای مختار نقل می‌کند و از این زیارتنامه، که شهید آن را نقل کرده‌است، معلوم می‌شود که قبر مختار از دیرزمان، مورد علاقه شیعیان و آزادمردان بوده و [[ابن بطوطه]] نیز در سفرنامه خود به آن اشاره کرده‌است.<ref>رحله، ابن بطوطه، ص ۲۳۲.</ref>

ضریحی از چوب روی قبر او نصب شده و پنجره‌ای در زاویه شرقی به دیوار مسجد کوفه (سمت جنوب) باز می‌شود. قطعه سنگی از قرن دوم هجری به خط کوفی دارد که روی آن نوشته‌اند: «هذا قبر مختار بن ابی عبیدة الثقفی الآخذ بثارات الحسین».<ref>{{یادکرد وب| نشانی = http://hajj.ir/hadjwebui/library/wfViewBookPage.aspx?bookId=346&pageNumber=40| عنوان =  نقشه مسجد کوفه و آثار آن| ناشر = کتابخانه تخصصی حج}}</ref>

<br />

*طبری، محمد بن جریر (۱۳۷۵)،تاریخ الرسل و الملوک، ترجمه ابوالقاسم پاینده، انتشارات اساطیر