بهرام بیضایی

بهرام بیضایی
پرتره بهرام بیضایی
زادروز	5 دی 1317 تهران
محل زندگی	تهران، اصفهان، استراسبورگ، پالو آلتو، کالیفرنیا
پیشه	کارگردان سینما و تئاتر و نمایش‌ نامه‌نویس و فیلم‌نامه‌نویس
سال‌های فعالیت	1340 - تاکنون
خویشاوندان	پرتو بیضایی آرانی، امین‌الله رشیدی
صفحه در وب‌گاه IMDb
صفحه در وب‌گاه سوره

بهرام بیضایی (زاده 5 دی 1317 در تهران) کارگردان سینما و تئاتر، نمایش‌نامه‌نویس، فیلمنامه‌نویس و پژوهشگر ایرانی است. بیضایی از جمله نمایشنامه‌نویسانی است که در آثارش از فرم‌ها و قالب‌های نمایش‌های کهن ایرانی مثل تعزیه، تخت حوضی، سایه‌بازی و نقالی الهام گرفته و آن‌ها را به شیوه‌ای خلاقانه و مدرن بازآفرینی کرده است. از آثار مشهور بیضایی درباره واقعه عاشورا فیلمنامه روز واقعه است که امکان ساختش توسط بیضایی فراهم نشد.

زندگینامه

بهرام بیضایی در سال 1317 در تهران به دنیا آمد. اصالت والدینش آرام و بیدگل است و پدرش ذکایی بیضایی آرانی، تعزیه‌خوان و عمو و پدر بزرگش دست‌‌ اندر کار تعزیه و تنظیم متن برای تعزیه بوده‌اند. بهرام بیضایی نیز از هنر تعزیه بسیار متأثر است و مفاهیم و مضمون‌های مورد نظرش را با بهره‌گیری از قالب‌های تئاتر سنتی ایران بیان می‌کند.

بیضایی دانشجوی رشته ادبیات فارسی در دانشگاه تهران بود اما تحصیل را ناتمام رها کرد و در سال 1338 به استخدام اداره کل ثبت اسناد و املاک دماوند درآمد و کارمندی کرد. درهمین مقطع پژوهش‌ را در موضوع تعزیه آغاز کرد و سال 1341 پژوهش‌هایش را در مجله موسیقی منتشر کرد. همین سال به اداره هنرهای دراماتیک که بعدها اداره برنامه‌های تئاتر نامیدندش دعوت و منتقل شد. در سال 1389 به استادی بخش ایران‌شناسی دانشگاه استنفورد به آمریکا رفت. او در آمریکا نیز پرکار بوده و غیر از تدریس، به نوشتن و اجرای نمایش پرداخته‌ است. بیضایی با نویسندگانی چون اکبر رادی و فیلم‌سازانی چون ناصر تقوایی و دیگرانی در دگرگونی نمایش و سینما در ایران نقش مهمی داشته است. بعضی از مورخان فیلم‌سازانی از نسل بیضایی و تقوایی و کیمیایی را سرآغاز فصل جدید سینمای ایران دانسته‌اند در تئاتر نیز اغلب او را مهم‌ترین نمایشنامه‌نویس تاریخ ادبیات فارسی نامیده‌اند.

بیضایی و تعزیه

آثار بیضایی با تعزیه پیوندی عمیق دارد و در شناساندن هنر تعزیه به هنرمندان ایران و احیای آن در زمانه معاصر نقش داشته است. بیضایی از تکنیک‌ها و شیوه تعزیه در آثارش بهره برده است. البته او به بیشتر هنرهای نمایشی ایران‌ در مجموعه آثارش توجه داشته است اما هنر تعزیه در آثار او بازتاب بیشتری دارد. عده‌ای از منتقدان هنری همچون رضا آشفته معتقدند بیضایی به نوعی در تثبیت نمایش ملی ایران نقش‌ آفرینی کرده‌ است.

آثار

کتاب

• نمایش در ایران: با شصت تصویر و طرح و یک واژه نامه، بهرام بیضائی‏‫، تهران: کاویان‏‫ (چاپخانه)‬، 1344.

نمایشنامه

• روز واقعه‌ [فیلمنامه‌]، بهرام‌ بیضایی‌، تهران‌: روشنگران‌ و مطالعات‌ زنان‌، 1376.
• مجلس‌ ضربت‌ زدن‌ [نمایشنامه‌]، بهرام‌ بیضائی‌، روشنگران‌ و مطالعات‌ زنان‌‏‫، 1387.‬

مقاله

• «[متن تعزیه] بازار شام»، هنر و سینما، سال اول، شماره 1، 1340.
• «بازیابی یک تعزیه»، بررسی کتاب، مرداد 1346، ص 23 - 28.
• «تعزیه شمر و حضرت عباس (ع)»، آرش، دوره 1، شماره 5، آذر 1341.

جستارهای وابسته

• روز واقعه
• اکبر رادی
• پایین گذر سقاخانه
• رضا آشفته

منابع

• وب سایت سازمان اسناد و کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران
• وب سایت پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی
• وب سایت سایت متعلق به هنرآنلاین
• مأخذ شناسی مناسک آیینی شیعه در ایران و جهان، پیمان اسحاقی