نیر تبریزى: تفاوت میان نسخه‌ها

۲٬۵۷۹ بایت اضافه‌شده ،  ‏۳۱ اوت ۲۰۱۹
بدون خلاصۀ ویرایش
بدون خلاصۀ ویرایش
بدون خلاصۀ ویرایش
خط ۴۶: خط ۴۶:
|امضا                  =
|امضا                  =
}}
}}
'''نیر تبریزی''' (زاده 1248 ه.ق در تبریز- درگذشته 1312 ه.ق در تبریز) از شعراى توانمند و پرآوازه آیینى در سده اخیر به شمار بود.


==زندگینامه==
==زندگینامه==


میرزا محمد تقى <ref>نیر.</ref> تبریزى معروف به حجة الاسلام از شعراى توانمند و پرآوازه آیینى در سده اخیر به شمار مى‌رود.در سال 1248 ه.ق در تبریز به دنیا آمده تحصیلات مقدماتى را در زادگاهش به پایان برد و سپس براى تکمیل آموخته‌هاى خویش رهسپار نجف شد.
میرزا محمدتقى<ref>نیر.</ref> فرزند ملّا محمّد تبریزی، معروف به «حجة الاسلام» و متخلّص به «نیّر» از علمای شیخیه در آذربایجان و از دانشمندان قرن چهاردهم آذربایجان بود. وی تحصیل فقه و حکمت را نزد پدرش که از مراجع شیخیه بود آغاز کرد و سپس در سن 22 سالگی برای تکمیل تحصیلات خود به نجف رفت، و در آنجا از محاضر استادان و مشایخ آن سامان استفاضه کرده و سپس به تبریز بازگشت و تا آخر عمر در آن شهر به خدمات دینی و روحانی پرداخت. میرزا محمدتقی از علماى بزرگ تبریز به شمار مى‌رفت و در زمانۀ خود به اقامۀ نماز جمعه و جماعت مى‌پرداخت و از مقبولیت مردمى برخوردار بود و در محضر او ادبا و فضلا حاضر مى‌شدند. وى علاوه بر اینکه در شعر و ادب عربى و فارسى و نیز فقه و اصول و حکمت و نجوم از سرآمدان زمانۀ خود بود و به سه زبان فارسى، عربى و ترکى در قالب‌هاى مختلف شعر مى‌سرود، در انواع خط -خصوصا خط شکسته نستعلیق- نیز استادى بنام بود<ref>نیر با دست چپ به مهارت و توانایى دست راست خط مى‌نوشت.</ref>


وى در شعر و ادب عربى و فارسى و نیز فقه و اصول و حکمت و نجوم از سرآمدان زمانۀ خود بود و به سه زبان فارسى،عربى و ترکى در قالب‌هاى مختلف شعر مى‌سرود.
==آثار==
نیّر تبریزى اشراف کاملى به دواوین شعرى اساتید سخن داشت و احاطۀ او به متون منظوم فارسى از وى شاعرى توانا و سخنورى آگاه و بصیر ساخته بود. وى در سبک عراقى طبع‌آزمایى مى‌کرد و به سعدى و حافظ عشق مى‌ورزید و به استقبال غزلیات آنان مى‌رفت. در غزل‌سرایى و مرثیه‌گویى استاد بود و آثار پرشورى که از او به یادگار مانده، شاهد صادقى بر اثبات این مدعا است. اشعار آیینى نیّر تبریزى در زمرۀ بهترین آثار مذهبى در یکصد سالۀ اخیر است و ترکیب‌بند عاشورایى او از زمان خود شاعر تاکنون ورد زبان‌ها است و از شور و حال خاصى برخورد است.


در انواع خط،خصوصا خط شکسته نستعلیق استادى بنام بود و با دست چپ به مهارت و توانایى دست راست خط مى‌نوشت.
* «مثنوی آتشکده»<ref>در مراثی اهل بیت (ع)</ref>
* «لآلی منظومه»
* «دیوان غزلیات»
* «مثنوی درّ خوشاب»
* «صحیفة الابرار»
* «مفاتیح الغیب»
* «علم الساعه»
* «الفیه در لطائف<ref>به زبان عربى است</ref>»


وى از علماى بزرگ تبریز به شمار مى‌رفت و در زمانۀ خود به اقامۀ نماز جمعه و جماعت مى‌پرداخت و از مقبولیت مردمى برخوردار بود و در محضر او ادبا و فضلا حاضر مى‌شدند.
* نامه‌هاى دوستانه و إخوانیّات با ادیب الممالک فراهانى متخلص به امیرى.  


آثار مکتوب او را «9» جلد نوشته‌اند که معروف‌ترین آنها:مجموعۀ اشعار مناقبى و ماتمى و غزلیات وى موسوم به آتشکده،منظومۀ الفیه به زبان عربى، و منظومۀ صحیفة الابرار است.
===برگزیدۀ اشعار===


نامه‌هاى دوستانه و إخوانیّات وى با ادیب الممالک فراهانى متخلص به امیرى. وى سرانجام به سال 1312 ه.ق در سن 64 سالگى در زادگاهش تبریز بدرود حیات گفت و در جوار امامزاده سید ابراهیم به خاک سپرده شد. <ref>دویست سخنور،ص 452 تا 453.</ref>


==سبک شعرى==
'''ترکیب‌بند عاشورایى'''


نیّر تبریزى اشراف کاملى به دواوین شعرى اساتید سخن داشت و احاطۀ او به متون منظوم فارسى از وى شاعرى توانا و سخنورى آگاه و بصیر ساخته بود.
'''1'''
 
وى در سبک عراقى طبع‌آزمایى مى‌کرد و به سعدى و حافظ عشق مى‌ورزید و به استقبال غزلیات آنان مى‌رفت.
 
در غزلسرایى و مرثیه‌گویى استاد بود و آثار پرشورى که از او به یادگار مانده،شاهد صادقى بر اثبات این مدعا است.
 
==دامنۀ تأثیر آثار عاشورایى==
 
اشعار آیینى نیّر تبریزى در زمرۀ بهترین آثار مذهبى در یکصد سالۀ اخیر است و ترکیب‌بند عاشورایى او از زمان خود شاعر تاکنون ورد زبانها است و از شور و حال خاصى برخورد است.در این که نیّر تبریزى از پرچمداران شعر عاشورا در سدۀ گذشته است،تردیدى وجود ندارد و اهتمام این شاعر تواناى روحانى را در بالندگى این نخل تناور بایستى پاس داشت.
 
===برگزیدۀ آثار عاشورایى===
 
هر چند نیر تبریزى داراى آثار ماتمى فراوانى است ولى ترکیب 17 بندى او در مراثى سالار شهیدان و رویداد کربلا از منزلت دیگرى برخوردار است به طورى که بعضى از بندهاى آن به خاطر استحکام لفظى،غناى محتوایى و فضاى تصویرى و روحانى براى همیشه در خاطر شیفتگان حسینى ثبت و ضبط شده است:
 
 
===ترکیب‌بند عاشورایى===
1
{{شعر}}
{{شعر}}


خط ۱۰۱: خط ۹۳:


{{پایان شعر}}
{{پایان شعر}}
2
'''2'''
{{شعر}}
{{شعر}}


خط ۱۲۴: خط ۱۱۶:


{{پایان شعر}}
{{پایان شعر}}
3
'''3'''
{{شعر}}
{{شعر}}


خط ۱۴۶: خط ۱۳۸:
{{ب| برگشت هر که طاقت تیر و سنان نداشت | چون شاه تشنه،کار به شمر و سنان <ref>سنان بن انس از قتلۀ کربلا.</ref> نداشت }}
{{ب| برگشت هر که طاقت تیر و سنان نداشت | چون شاه تشنه،کار به شمر و سنان <ref>سنان بن انس از قتلۀ کربلا.</ref> نداشت }}
{{پایان شعر}}
{{پایان شعر}}
4
'''4'''
{{شعر}}
{{شعر}}


خط ۱۶۸: خط ۱۶۰:


{{پایان شعر}}
{{پایان شعر}}
5
'''5'''
{{شعر}}
{{شعر}}


خط ۱۹۰: خط ۱۸۲:


{{پایان شعر}}
{{پایان شعر}}
6
'''6'''
{{شعر}}
{{شعر}}


خط ۲۲۱: خط ۲۱۳:


{{پایان شعر}}
{{پایان شعر}}
7
'''7'''
{{شعر}}
{{شعر}}
{{ب| لختى نمود با سپه کینه،زین خطاب | جز تیر جان شکار،ندادش کسى جواب }}
{{ب| لختى نمود با سپه کینه،زین خطاب | جز تیر جان شکار،ندادش کسى جواب }}
خط ۲۴۲: خط ۲۳۴:


{{پایان شعر}}
{{پایان شعر}}
8
'''8'''
{{شعر}}
{{شعر}}


خط ۲۶۴: خط ۲۵۶:


{{پایان شعر}}
{{پایان شعر}}
9
'''9'''
{{شعر}}
{{شعر}}


خط ۲۸۵: خط ۲۷۷:
{{ب| پس دختر عقیلۀ ناموس کردگار | نالان ز خیمه تاخت به میدان کارزار }}
{{ب| پس دختر عقیلۀ ناموس کردگار | نالان ز خیمه تاخت به میدان کارزار }}
{{پایان شعر}}
{{پایان شعر}}
10
'''10'''
{{شعر}}
{{شعر}}


خط ۳۰۷: خط ۲۹۹:


{{پایان شعر}}
{{پایان شعر}}
11
'''11'''
{{شعر}}
{{شعر}}


خط ۳۲۹: خط ۳۲۱:


{{پایان شعر}}
{{پایان شعر}}
12
'''12'''
{{شعر}}
{{شعر}}


خط ۳۵۲: خط ۳۴۴:
{{پایان شعر}}
{{پایان شعر}}


13
'''13'''
{{شعر}}
{{شعر}}


خط ۳۷۴: خط ۳۶۶:


{{پایان شعر}}
{{پایان شعر}}
14
'''14'''
{{شعر}}
{{شعر}}


خط ۳۹۵: خط ۳۸۷:
{{ب| پس رو به سوى پیکر آن محتشم گرفت | گفت این حدیث و،طاقت اهل حرم گرفت }}  
{{ب| پس رو به سوى پیکر آن محتشم گرفت | گفت این حدیث و،طاقت اهل حرم گرفت }}  
{{پایان شعر}}
{{پایان شعر}}
15
'''15'''
{{شعر}}
{{شعر}}


خط ۴۱۶: خط ۴۰۸:
{{ب| گفتم دو صد حدیث و،ندادى مرا جواب | معذورى اى ز تیر جفا خسته،خوش بخواب! }}
{{ب| گفتم دو صد حدیث و،ندادى مرا جواب | معذورى اى ز تیر جفا خسته،خوش بخواب! }}
{{پایان شعر}}
{{پایان شعر}}
16
'''16'''
{{شعر}}
{{شعر}}


خط ۴۳۵: خط ۴۲۷:
{{ب| آتش به پردۀ حرم کبریا زدى | دستت بریده باد!نشان بر خطا زدى }}
{{ب| آتش به پردۀ حرم کبریا زدى | دستت بریده باد!نشان بر خطا زدى }}


{{پایان شعر}}
{{پایان شعر}}'''17'''
 
{{شعر}}
{{شعر}}


خط ۴۴۹: خط ۴۴۲:


{{پایان شعر}}
{{پایان شعر}}
{| class="" style="margin: 0 auto; "
| class="b" |<span class="beyt"> زین غم که آه اهل زمین ز آسمان گذشت </span>
| style="width:2em;" |
| class="b" |<span class="beyt"> با عترت رسول ندانم چسان گذشت </span>
|-
| class="b" |<span class="beyt"> نمرود،ناوکى که سوى آسمان گشاد </span>
| style="width:2em;" |
| class="b" |<span class="beyt"> در سینۀ سلیل <ref>فرزند،پسر.</ref> خلیل از نشان گذشت! </span>
|-
| class="b" |<span class="beyt"> در حیرتم که آب چرا خون نشد چو نیل </span>
| style="width:2em;" |
| class="b" |<span class="beyt"> ز آن تشنه‌اى که بر لب آب روان گذشت؟ </span>
|-
| class="b" |<span class="beyt"> آورد خنجر،آب زلالش ولى دریغ </span>
| style="width:2em;" |
| class="b" |<span class="beyt"> کآب از گلو نرفته فرو،از جهان گذشت! </span>
|-
| class="b" |<span class="beyt"> شد آسمان ز کرده پشیمان درین عمل </span>
| style="width:2em;" |
| class="b" |<span class="beyt"> لیک آن زمان که تیر خطا از کمان گذشت! </span>
|-
| class="b" |<span class="beyt"> اللّه چه شعله بود که انگیخت آسمان </span>
| style="width:2em;" |
| class="b" |<span class="beyt"> کز وى کبوتران حرم ز آشیان گذشت؟ </span>
|-
| class="b" |<span class="beyt"> در موقفى که عرص صواب و خطا کنند </span>
| style="width:2em;" |
| class="b" |<span class="beyt"> کارى نکرده چرخ که از وى توان گذشت </span>
|-
| class="b" |<span class="beyt"> خاموش(نیرا)که زبان،سوخت خامه را </span>
| style="width:2em;" |
| class="b" |<span class="beyt"> خون شد مداد و،قصه ز شرح بیان گذشت </span>
|-
| class="b" |<span class="beyt"> فیروز،بخت من نهدار سر خط قبول </span>
| style="width:2em;" |
| class="b" |<span class="beyt"> بر دفتر چکامۀ من،بضعۀ <ref>پارۀ تن،پارۀ گوشت.</ref> رسول <ref>برخى از ارباب مقاتل نوشته‌اند که پس از ماجراى روز عاشورا،هفده سر از شهیدان کربلا را بر نیزه زدند و منزل به منزل تا کوفه و شام بردند،گویا مرحوم حجة الاسلام نیر تبریزى با عنایت به این مطلب،ترکیب‌بند عاشورایى خود را در هفده‌بند سامان داده است.</ref> </span>
|}


از نیر تبریزى ترکیب‌بند عاشورایى دیگرى نیز سراغ داریم در یازده‌بند که به نقل بیت آغازین و بیت رابط هر بند از آن بسنده مى‌کنیم:
از نیر تبریزى ترکیب‌بند عاشورایى دیگرى نیز سراغ داریم در یازده‌بند که به نقل بیت آغازین و بیت رابط هر بند از آن بسنده مى‌کنیم:




مطلع بند اول
'''مطلع بند اول'''
{{شعر}}
{{شعر}}
{{ب| چون تیر عشق،جا به کمان بلا کند | اول،نشست بر دل اهل ولا کند }}
{{ب| چون تیر عشق،جا به کمان بلا کند | اول،نشست بر دل اهل ولا کند }}
{{پایان شعر}}
{{پایان شعر}}
بیت رابط بند اول  
'''بیت رابط بند اول'''
{{شعر}}
{{شعر}}
{{ب| باللّه اگر نبود خدا خونبهاى او | عالم نبود درخور نعلین پاى او }}
{{ب| باللّه اگر نبود خدا خونبهاى او | عالم نبود درخور نعلین پاى او }}
{{پایان شعر}}
{{پایان شعر}}
مطلع بند دوم  
'''مطلع بند دوم'''
{{شعر}}
{{شعر}}
{{ب| عنقاى قاف را،هوس آشیانه بود | غوغاى نینوا،همه در ره بهانه بود }}
{{ب| عنقاى قاف را،هوس آشیانه بود | غوغاى نینوا،همه در ره بهانه بود }}
{{پایان شعر}}
{{پایان شعر}}
بیت رابط بند دوم  
'''بیت رابط بند دوم'''
{{شعر}}
{{شعر}}
{{ب| نى نى که وجه باقى حق را هلاک نیست | صورت به جاست،آینه گر رفت باک نیست }}
{{ب| نى نى که وجه باقى حق را هلاک نیست | صورت به جاست،آینه گر رفت باک نیست }}
{{پایان شعر}}
{{پایان شعر}}
مطلع بند سوم  
'''مطلع بند سوم'''
{{شعر}}
{{شعر}}
{{ب| اى خرگه عزاى تو این طارم کبود | لبریز خون ز داغ تو،پیمانۀ وجود }}
{{ب| اى خرگه عزاى تو این طارم کبود | لبریز خون ز داغ تو،پیمانۀ وجود }}
{{پایان شعر}}
{{پایان شعر}}
بیت رابط بند سوم  
'''بیت رابط بند سوم'''
{{شعر}}
{{شعر}}
{{ب| پایان سیر بندگى آمد سجود تو | برگیر سر،که او همه خود شد وجود تو }}
{{ب| پایان سیر بندگى آمد سجود تو | برگیر سر،که او همه خود شد وجود تو }}
{{پایان شعر}}
{{پایان شعر}}
مطلع بند چهارم  
'''مطلع بند چهارم'''
{{شعر}}
{{شعر}}
{{ب| ثار اللهى که سر انا الحق نشان دهد | دنیا نگر که در دل خونش مکان دهد }}
{{ب| ثار اللهى که سر انا الحق نشان دهد | دنیا نگر که در دل خونش مکان دهد }}
{{پایان شعر}}
{{پایان شعر}}
بیت رابط بند چهارم  
'''بیت رابط بند چهارم'''
{{شعر}}
{{شعر}}
{{ب| مقتول عشق،فارغ ازین تیره گلخن است | کآن شاهباز را به دل شه نشیمن است }}
{{ب| مقتول عشق،فارغ ازین تیره گلخن است | کآن شاهباز را به دل شه نشیمن است }}
{{پایان شعر}}
{{پایان شعر}}
مطلع بند پنجم  
'''مطلع بند پنجم'''
{{شعر}}
{{شعر}}
{{ب| دانى چه روز دختر زهرا اسیر شد؟ | روزى که طرح بیعت:در منا امیر شد }}
{{ب| دانى چه روز دختر زهرا اسیر شد؟ | روزى که طرح بیعت:در منا امیر شد }}
{{پایان شعر}}
{{پایان شعر}}
بیت رابط بند پنجم  
'''بیت رابط بند پنجم'''
{{شعر}}
{{شعر}}
{{ب| تغییرى اى سپهر!که بس واژگونه‌اى | شور قیامت از حرکاتت،نمونه‌اى }}
{{ب| تغییرى اى سپهر!که بس واژگونه‌اى | شور قیامت از حرکاتت،نمونه‌اى }}
{{پایان شعر}}
{{پایان شعر}}
مطلع بند ششم  
'''مطلع بند ششم'''
{{شعر}}
{{شعر}}
{{ب| اى در غم تو ارض و سما خون گریسته | ماهى در آب و،وحش به هامون گریسته }}
{{ب| اى در غم تو ارض و سما خون گریسته | ماهى در آب و،وحش به هامون گریسته }}
{{پایان شعر}}
{{پایان شعر}}
بیت رابط بند ششم  
'''بیت رابط بند ششم'''
{{شعر}}
{{شعر}}
{{ب| گر از ازل تو را سر این داستان نبود | اندر جهان،ز آدم و حوا نشان نبود }}
{{ب| گر از ازل تو را سر این داستان نبود | اندر جهان،ز آدم و حوا نشان نبود }}
{{پایان شعر}}
{{پایان شعر}}
مطلع بند هفتم  
'''مطلع بند هفتم'''
{{شعر}}
{{شعر}}
{{ب| بى‌شاه دین چه روز جهان خراب را؟ | اى آسمان!دریچه ببند آفتاب را }}
{{ب| بى‌شاه دین چه روز جهان خراب را؟ | اى آسمان!دریچه ببند آفتاب را }}
{{پایان شعر}}
{{پایان شعر}}
بیت رابط بند هفتم  
'''بیت رابط بند هفتم'''
{{شعر}}
{{شعر}}
{{ب| تنها نه زین قضیه،دل بو تراب سوخت | موسى در آتش غم و،یونس در آب سوخت }}
{{ب| تنها نه زین قضیه،دل بو تراب سوخت | موسى در آتش غم و،یونس در آب سوخت }}
{{پایان شعر}}
{{پایان شعر}}
مطلع بند هشتم  
'''مطلع بند هشتم'''
{{شعر}}
{{شعر}}
{{ب| قتل شهید عشق نه کار خدنگ بود | دنیا براى شاه جهاندار،تنگ بود }}
{{ب| قتل شهید عشق نه کار خدنگ بود | دنیا براى شاه جهاندار،تنگ بود }}
{{پایان شعر}}
{{پایان شعر}}
بیت رابط بند هشتم  
'''بیت رابط بند هشتم'''
{{شعر}}
{{شعر}}
{{ب| از تیر کین چو کرد تهى شاه دین رکاب | آمد فرا به گوش وى از پرده این خطاب }}
{{ب| از تیر کین چو کرد تهى شاه دین رکاب | آمد فرا به گوش وى از پرده این خطاب }}
{{پایان شعر}}
{{پایان شعر}}
مطلع بند نهم  
'''مطلع بند نهم'''
{{شعر}}
{{شعر}}
{{ب| کاى شهسوار بادیۀ ابتلاى ما! | بازآ،کز آن توست حریم لقاى ما }}
{{ب| کاى شهسوار بادیۀ ابتلاى ما! | بازآ،کز آن توست حریم لقاى ما }}
{{پایان شعر}}
{{پایان شعر}}
بیت رابط بند نهم  
'''بیت رابط بند نهم'''
{{شعر}}
{{شعر}}
{{ب| زینب چو دید پیکر آن شه به روى خاک | از دل کشید ناله به صد درد سوزناک }}
{{ب| زینب چو دید پیکر آن شه به روى خاک | از دل کشید ناله به صد درد سوزناک }}
{{پایان شعر}}
{{پایان شعر}}
مطلع بند دهم  
'''مطلع بند دهم'''
{{شعر}}
{{شعر}}
{{ب| کاى خفته خوش به بستر خون!دیده باز کن | احوال ما ببین و،سپس خواب ناز کن }}
{{ب| کاى خفته خوش به بستر خون!دیده باز کن | احوال ما ببین و،سپس خواب ناز کن }}
{{پایان شعر}}
{{پایان شعر}}
بیت رابط بند دهم  
'''بیت رابط بند دهم'''
{{شعر}}
{{شعر}}
{{ب| پس چشمه‌سار دیده،پر از خون ناب کرد | با چرخ کجمدار به زارى خطاب کرد }}
{{ب| پس چشمه‌سار دیده،پر از خون ناب کرد | با چرخ کجمدار به زارى خطاب کرد }}
{{پایان شعر}}
{{پایان شعر}}
مطلع بند یازدهم  
'''مطلع بند یازدهم'''
{{شعر}}
{{شعر}}
{{ب| کاى چرخ سفله!داد ازین سرگرانیا | کردى عزیز فاطمه خوار و،ندانیا! }}
{{ب| کاى چرخ سفله!داد ازین سرگرانیا | کردى عزیز فاطمه خوار و،ندانیا! }}
{{پایان شعر}}
{{پایان شعر}}
بیت رابط بند یازدهم  
'''بیت رابط بند یازدهم'''
{{شعر}}
{{شعر}}
{{ب| آتش شو اى درون و بسوزان زبان من | اى خاک بر سر من و این داستان من! }}
{{ب| آتش شو اى درون و بسوزان زبان من | اى خاک بر سر من و این داستان من! }}
{{پایان شعر}}
{{پایان شعر}}
==منابع==


 
* [[دانشنامه‌ شعر عاشورایی‌ انقلاب‌ حسینی‌ در شعر شاعران‌ عرب‌ و عجم‌|دانشنامه‌ی شعر عاشورایی، محمدزاده، ج‌ 2، ص: 952-970.]]
==منابع==
* [[کاروان شعر عاشورا|محمد علی مجاهدی، کاروان شعر عاشورا،زمزم هدایت، ج1، ص 396-408.]]
محمد علی مجاهدی، کاروان شعر عاشورا،زمزم هدایت، ج1، ص 396-408.


==پی نوشت==
==پی نوشت==


[[رده:افراد]]
[[رده:افراد]]
خط ۵۵۳: خط ۵۸۳:
[[رده:مؤلفین]]
[[رده:مؤلفین]]
[[رده:شاعران]]
[[رده:شاعران]]
<references />
۳٬۴۸۸

ویرایش