عبدالمنعم الفرطوسی‌

عبدالمنعم الفرطوسی از شعرای عراقی است.

عبدالمنعم الفرطوسی‌
زادروز	1335 ه. ق نجف اشرف
مرگ	1404 هجری
جایگاه خاکسپاری	جوار امیرالمؤمنین (ع)
پیشه	شاعر
دیوان سروده‌ها	«شرح کفایة الاصول»، «شرح المکاسب»، «دیوان شعر» و «ملحمة اهل البیت»

زندگینامه

عبد المنعم الفرطوسی، در سال 1335 ه. ق در نجف اشرف به دنیا آمد، فقه و اصول را در محضر سید «محمد باقر أحسایی» آموخت و از درس «آیة اللّه خوئی» نیز بهره‌مند شد. او در سال 1404 هجری وفات یافت و در جوار امیرالمؤمنین (ع) مدفون گردید.

آثار

برخی از آثار الفرطوسی چنین است: «شرح کفایة الاصول»، «شرح المکاسب»، «دیوان شعر»، «ملحمة اهل البیت».

«فرطوسی» شاعر اهل بیت است. او شاعر عالمی است که با بصیرت و نگرشی عمیق به زندگی امام حسین (ع) و واقعه‌ی کربلا می‌نگرد. در «ملحمة اهل البیت» تصویر زندگی پیامبر اکرم «ص» و اهل بیت را به صورتی جزئی و با استناد به روایات وارده در این باب به نظم درآورده است. این ملحمه 25000 بیت دارد. بخشی از آن‌که به حیات امام حسین (ع) اختصاص یافته است، حدود 4000 بیت را شامل می‌شود.

نمونه اشعار

فرطوسی زندگی امام حسین (ع) را با ذکر ولادت آن حضرت آغاز می‌کند:

1- ولد الفتح بین احضان طه‌فتهادی للحمد خیر لواء

2- ولد الحقّ فی سماء علیّ‌فتجلی فجر الهدی بضیاء

3- ولد الطّهر، و القداسة رفّت‌بحنان فی بردة الزّهراء

4- ولد المجد و الکرامة مهدعند میلاد سیّد الشّهداء

1- فتح و پیروزی در دامان پیامبر متولد شد، و بهترین پرچم برای ستایش تحفه داده شد.

2- حق در آسمان علی (ع) ولادت یافت و صبح هدایت به نورش تجلّی پیدا کرد.

3- پاکی و قداست در دامان پر محبّت زهرا (س) به اهتزاز درآمد.

4- مجد و کرامت با میلاد سید الشهداء متولد شد.

فرطوسی در ترسیم حرکت امام حسین (ع) این قیام را همراهی و مشارکت در امر رسالت پیامبر گرامی اسلام (ص) شمرده است.

1- شاطرت جدّک فی الرسالة انّهاثمر لغوس جهادک المتأخّر

2- ولدت بصدر محمّد و یتیّمت‌فحضنتها فی صدرک المتکسّر

1- تو در امر رسالت جدّت مشارکت و همراهی نمودی.

2- رسالت چون طفلی است که بر سینه محمد (ص) متولد گردیده و با وفات حضرت و وقایعی که پس از ایشان رخ داد، یتیم گردیده است. اینک این طفل را سینه‌ی مجروح و آسیب‌دیده حسین (ع) نگهداری و سرپرستی نموده است.

1- قال سلمان و هو فی حجر طه‌قال طه لسیّد الشّهداء

2- سیّد و ابن سیّد انت حقّاو ابو خیر سادة عظماء

1- سلمان در حالی‌که در خانه حضرت رسول اکرم (ص) بود نقل می‌کند که: رسول اللّه (ص) به سیّد شهداء امام حسین (ع) فرمود:

2- «به حق، تو آقا و پسر آقایی! و پدر بهترین بزرگان هستی».

و روی الشّیخ فی حدیث صحیح‌عن ثقات الرّواة و العلماء

قال: انّ الحسین ابطأ نطقاو کلاما فی ساعة الإبتداء

شیخ طوسی رحمة اللّه علیه حدیثی صحیح را که راویانش همه موثق هستند، نقل می‌کند که: همانا حسین (ع) کلامش پر عمق‌ترین کلامها در همان ابتدای بیاناتش می‌باشد.

1- و حسین منّی بحقّ و انّی‌بولائی من سیّد الشّهداء

2- قال: فلینظر الزّکیّ سلیلی‌کلّ من سرّه بوقت اللّقاء

3- أن یری سیّد الشّباب بعدن‌و هو سبطی و سیّد الازکیاء

4- و محبّ الحسین حقا محبّی‌و معادی السّبطین من أعدائی

1- و حسین (ع) حقیقتا از من است و من هم ولایت سید الشهداء را دارم.

2- فرمود: هر انسان پاکی که او را در روز لقاء خوشحال کند دوست من است.

3- زیرا که او سید جوانان اهل بهشت است و از سبط «نوه» من و سیّد پاکان است.

4- و دوستدار حسین (ع) دوستدار من است و دشمن حسن و حسین (ع) دشمن من است.

1- هذه کربلاء، دار البلایاو هی کرب مشفوعة ببلاء

2- هاهنا، هاهنا تحطّ رجال‌للمنایا علی صعید الفناء

3- هاهنا تذبح الذّراری فتروی‌تربة الارض من سیول الدّماء

4- هاهنا تقتل الرّجال و تسبی‌بعد قتل الرّجال خیر نساء

(امام حسین (ع) زمانی‌که وارد سرزمین کربلا شد، نام آن‌جا را پرسید گفتند: کربلاء. امام فرمود، آری کربلاء است).

1- این کربلا است. سرزمین سختی و بلاست.

2- اینجا سرزمینی است که مردان بزرگ آرزویشان را بر سبیل فنا نهادند.

3- اینجا سرزمینی است که در آنجا کسانی کشته شده‌اند که زمین کربلا به‌وسیله‌ی خون جاری آنان آبیاری شد.

4- اینجا سرزمینی است که مردان در آنجا کشته شدند و بعد از کشته شدن مردان بهترین زنان را دشنام دادند.

1- و اتّخاذ الأقراص منهم جمیعافی جمیع الأعصار و الآناء

2- لیس فیه من بدعة و اختلاق‌و هی مأثورة عن الأمناء

3- و لقد جاء حینما فاز زلفی‌حمزة فی شهادة السّعداء

4- تخذ المسلمون طیبا و یمنامن ثری قبر سیّد الشّهداء

5- تربة یسجدون کانوا علیهاو هو فی عهد خاتم الأنبیاء

6- و الإمام الحسین أفضل منه‌و هی أدنی فی الفضل من کربلاء

7- فیکون السجود أولی علیهاو هی أسمی من غیرها فی العلاء

1- در گرفتن مهر و تربت از خاک آنها در تمامی عصرها و لحظه‌ها بدعتی وجود ندارد.

2- زیرا که از ائمه «ع» و علمای اسلام روایات و آثار فروان در این مورد نقل شده است.

3 و 4- چنانکه پس از شهادت حمزه‌ی سید الشهدا نیز مسلمانان خاک طیّب و پاک او را تربت قرار داده و بدان تبرک جسته و مایه‌ی پاکی می‌دانستند.

5- تربتی که حتی در زمان پیامبر اکرم «ص» نیز بر آن به عنوان مهر سجده می‌کردند.

6- بنابراین سجده بر تربت امام حسین (ع) که افضل از تمام شهداست از فضیلت بیشتری برخوردار است.

7- و سجده بر مهر و تربت آن حضرت اولی بر سجده از تربت دیگران است.

قال یوما الی عقیل علیّ‌بعد خطب المّ بالزّهراء:

أبتغی حرّة بأشرف بیت‌ولدتها فحولة النّجباء

بعد از رحلت جانگداز زهرا (س) امام علی (ع) به برادرش عقیل فرمود:

از خاندانهای شجاع، نجیب و با شرافت عرب برای او همسری انتخاب کند و او نیز فاطمه کلابیّه دختر خالد را انتخاب نمود که بعدها به ام البنین مشهور شد.

هنگامی‌که ابو الفضل به شطّ فرات می‌رسد دستش را به زیر آب می‌برد و به محض احساس سردی آب به یاد تشنگی حسین (ع) آن را از کف می‌ریزد:

مدّ للماء کفّه و رماه‌حینما حسّ برده فی بکاء

کیف أروی من المعین فأهناو الحسین الظّامی بغیر ارتواء؟!

فرموا عینه بسهم اصیبت‌منهم کلّ مقلة عمیاء!

قطعوا من یدیه یسری الإباءبظبی الغدر بعد یمنی الوفاء

رضخوا منه رأسه بعمودمن حدید بضربة نکراء

فتردّی فی مصرع العزّ بدراخضّب الأفق من شقیق الدّماء

ناجوانمردانه دشمن به ابو الفضل (ع) هجوم آورد. دستهایش را قطع کردند. به چشمش تیر زدند و با عمودی آهنین ضربه‌ی سخت و شدیدی که بر سر حضرت فرود آوردند او را به شهادت رساندند، در حالی‌که خون او افق را سرخ کرده بود.

1- یا لهول المصاب! هذا حسین‌و هو شلو مقطّع الأعضاء

2- تصهر الشّمس جسمه وهو عارو المذاکی تدوسه فی العراء

3- هاهنا الشّمس أثکلت بضحاهاحین غشّیّ القتام وجه ذکاء

4- هاهنا الفتح قد تردّی صریعاو انطوی للجهاد خیر لواء

5- هاهنا المجد و هو صرح تداعی‌حین أهوت دعامة العلیاء

6- هاهنا هاهنا الحسین تواری‌بین ظلّ القنا و مهد الإباء

1- وای از این مصیبت که بدن حسین (ع) پاره‌پاره و عریان در صحرای سوزان کربلا بر زمین افتاده است.

2- خورشید بدن پاکش را می‌سوزاند و اسبان قوی و تندرو، آن را لگدکوب می‌کند.

3- خورشید عزادار حسین (ع) است و سیاه و تیره گشته است.

4- پیروزی به خاک غلتیده و بهترین پرچم واژگون گشته.

5 و 6- مجد و بزرگواری فرو افتاد، و در میان سایه‌ی نیزه‌ها و در گاهواره‌ی ظلم‌ستیزی قصرها بلند و برافراشته شده است.

1- و تمادی ابن سعد طیشا و کفراو هو طاغ فی نشوة الخیلاء

2- حین نادی ارکبی و دوسی ضلالاخیله صدر سیّد الشّهداء

3- فتبارت لوطء جسم حسین‌عشرة من زعانف الأشقیاء

4- صیّروا جسمه المقدّس مجری‌و مجالا لخیلهم باقتفاء

1- ابن سعد به نهایت سبک مغزی و نادانی رسید و در حالی‌که طاغی شده بود و در مستی و کبر و غرور.

2- یاران خود را مخاطب ساخت که: «چه کسانی حاضرند بر پیکر بی‌جان حسین اسب بتاراند.»

3- جسم حسین (ع) که با جراحات متعدد پاره‌پاره شده بود، زیر سم ستوران ده نفر سرباز سواره که داوطلب شده بودند تا آخرین بی‌حرمتی را به نواده‌ی رسول اللّه بکنند قرار گرفت.

4- پیکر امام (ع) در برابر ضربات کوبنده سم اسبان بند از بندش جدا شد، و استخوان‌های سینه‌ی مبارکش درهم شکست. این ده نفر همه زنازاده و شقی بودند.

قد فعلتم ادا تکاد بأن تفطرمنه السّماء بعد السّماء

و تخرّ الجبال هدّا و تنشقّ‌من الهول تربة الغبراء

پس از حادثه‌ی عاشورا و اسارت خاندان حسین (ع) این امر بر آسمان، کوهها و زمین دشوار و ناگوار آمد به‌گونه‌ای‌که آنها سزاوار شکافته شدن، فروریختن و دهان باز کردن می‌باشند.

طائر ظامئ الحشاشة أهوی‌من لهیب الهجیر فی الرّمضاء

شبح هامد بحجر حزین‌بین أحضان مأتم من بکاء

علی اصغر از فرط تشنگی به پرنده‌ای شباهت دارد که در حالی‌که از درون، شعله عطش او را می‌سوزاند بر روی ریگهای داغ صحرای سوزان فروافتاده است.

فکأنّ القبور روضة حزن‌و کأنّ العیون ینبوع ماء

و فؤاد الحوراء طیر ذبیح‌یتنزّی علی صعید الفناء

قبور شهدای کربلا به بوستان اندوه و چشمان گریان اهل بیت به چشمه‌های آب برای آبیاری این بوستان شباهت دارد دلهای پردرد زنان خاندان پیامبر (ص) که به شدت در فشار و تپش است و گویا آخرین تلاش خود را برای زنده ماندن به کار می‌برند به پرنده‌ی سربریده‌ای شباهت دارد که به سوی نیستی می‌شتابد.

ملحمه اهل البیت با ترغیب بر گریه و عزاداری بر آن حضرت خاتمه می‌یابد:

1- (یا فضیل)، تلک المجالس إنّی‌باشتیاق أحبّها و اصطفاء

2- فاقیموا ذکر الحسین و أحیواذکرنا فی مآتم للبکاء

3- رحم اللّه من أطاع فأحیاأمرنا فی محبّة و ولام

1- ای فضیل! این مجلسی است که من با اشتیاق و پاکی آن را دوست دارم.

2- پس یاد حسین را به پا دارید و نام او را در مصیبت و ماتم و گریه زنده بدارید.

3- خداوند رحمت کند کسی را که اطاعت کند و امر ما را در محبّت و ولای او زنده بدارد.

1- قال زین العباد و الأولیاءفی ثواب الباکی من الأولیاء

2- بوّأ اللّه من بکاه فسالت‌قطرة فوق خدّه بسخاء

3- غرفا فی الجنان یسکن فیهاحقبا من نعیم دار البقاء

1- امام زین العابدین در مورد ثواب گریه‌کننده بر امام حسین (ع) فرمود:

2- خداوند برای کسی‌که بر او بگرید و قطره‌ی اشکی بر گونه‌اش جاری شود.

3- دری را به سوی اتاقهایی در بهشت باز می‌کند که در آنها سکونت کند و از نعمتهای آن خانه‌ی جاودان بهره‌مند گردد.

منابع

• دانشنامه‌ی شعر عاشورایی، محمدزاده، ج‌1، ص: 595-600.