شفاء الصدور فی شرح زیارت العاشور
شفاء الصدور فی شرح زیارت العاشور کتابی است مفصل و مهم درباره‌ی شرح زیارت عاشورا که توسط میرزا ابوالفضل طهرانی نوشته شده و تقریظ آن را محمد حسن حسینی (شیرازی) و تحقیق آن را سید علی موحد ابطحی انجام داده است.
| شفاء الصدور فی شرح زیارت العاشور
| |
|---|---|
 | |
| نویسنده | میرزا ابوالفضل طهرانی |
| ناشر | محقق کتاب |
| محل نشر | قم |
| تاریخ نشر | 1370 |
| چاپ | سوم |
| قطع | وزیری |
| تعداد جلد | 2 |
درباره کتابویرایش
شفاء الصدور فی شرح زیارت العاشور، مفصل‌ترین و مهم‌ترین کتاب در شرح زیارت عاشورا و شامل نکته‌های علمی بسیار است. زبان کتاب، فارسی و تاریخ نگارش آن 1309 قمری است، طی چند دهه اخیر به کرات از طرف موسسات انتشاراتی مختلف، چاپ و منتشر شده است.[۱]
در تقریظ میرزای شیرازی بر این کتاب آمده است: «الحق کتابی است در نهایت خوبی و تمامیت و متانت و جامع بین مراتب تحقیق و تتبع و... در باب خود بی‌نظیر»[۲]
نویسنده کتابویرایش
ابوالفضل تهرانی فرزند میرزا ابوالقاسم کلانتر تهرانی در سال 1273 قمری در نجف چشم به جهان گشود. پس از بازگشت پدر از نجف به تهران در سال 1277 قمری نزد پدر مشغول تحصیل و فراگیری علوم عربیه و فنون ادبیه شد. پس از هشت سال برای تکمیل تحصیلات رهسپار عتبات شد.
نخست به مدت چند ماه در نجف و سپس به دعوت آیت الله شیرازی به سامرا عزیمت کرد.[۳] پس از یک دهه، به ایران بازگشته و در محرم 1310 قمری به تهران وارد شد. اندکی بعد، ناصرالدین شاه با صدور فرمانی امور مدرسه ناصری را به تهرانی واگذار کرد و او نیز تا پایان عمر در آنجا به تدریس، اقامه جماعت، نشر مواعظ و احکام مشغول بود. تا اینکه در سال 1316 قمری در تهران درگذشت.[۴]
از جمله تالیفات آیت الله تهرانی می‌توان به حاشیه و شرح بر مکاسب شیخ انصاری، الاصابه فی قاعده الاجماع علی العصابه، منظومه فی الاجماع و شرح ارجوزه بحرالعلوم اشاره کرد.[۵]
تهرانی در پیشگفتار کتاب شفاء الصدور فی شرح زیارت العاشور شرحی دست اولی از چگونگی تالیف شفاء الصدور است. جایی که تهرانی برای خواننده نقل می‌کند ایده تالیف شفاء الصدور، نخستین بار در جریان سفر حج او در سال 1306 قمری و به درخواست برخی از «اخلای روحانی و برداران ایمانی»متولد شد.[۶] درخواست از سوی تهرانی اجابت نشد. تا اینکه دو سال بعد و در جمادی الاول 1308 قمری و در جریان سفر سیدکاظم صراف تهرانی به سامرا، او در حضور آیت الله شیرازی، بار دیگر درخواست تالیف کتابی در باب زیارت عاشورا را مطرح کرد و این بار استنکاف تهرانی با دستور آیت‌الله مواجه شد: «به موجب «المیسور لا یسقط بالمعسور» بر وجهی که منافی سایر وظایف و معارض بقیه مشاغل نشود، به نحو اقتصاد شرحی باید بر زیارت عاشورا نوشت که عموم مردم را از هر طبقه به او رغبتی باشد و هر صنفی را از تامل ابواب و فصولش، منفعتی به دست بیاید.»[۷] بدین ترتیب کار تالیف شفاء الصدور اندکی بعد و از اواخر رمضان همان سال آغاز گردید.
محتوا و چکیده کتابویرایش
مطالب کتاب در دو باب و یک خاتمه تنظیم شده است. مولف، نخست نگارش بخش اصلی کتاب- باب دوم در ترجمه و شرح زیارت عاشورا - را آغاز کرده و به پایان برد. درمرحله بعد «در عشر اواخر محرم سال 1309 قمری مولف موضوع سند و متن روایت زیارت عاشورا را مورد تحقیق قرار داده و به فاصله چند روز بعد یعنی در غره صفر دستاورد حاصله از تحقیق را در باب اول کتاب شفاء الصدور، ارائه نمود.»[۸] تا اینکه تالیف باب نخست کتاب و در مجموع کلیت کتاب در هنگام اقامت تهرانی در سامرا و در عصر روز عاشورای سال 1309 قمری به پایان رسید.[۹]
در باب اول، نخست از سند زیارت عاشورا و متن آن سخن رفته است، در این رابطه تهرانی می نویسد: «این زیارت به شرحی که متعارف است، در کتب امامیه- ضاعف الله اقتدارها- ماخذ آنها یکی مصباح است و دیگری کامل الزیاره و ما اولا به طریق شیخ قدس سره روایت می کنیم بعد از او مواضع فرق و اختلاف بین روابتین اشارتی وافی مینماییم. این بنده را اگر چه طرق صحیحه نفیسه متعدده متشعبه به این کتب هست، ولی ذکر همه آن طرق با اسلوب این شرح منافی است و یکسره ترک کردن و سند را معلق آوردن، با رعایت وظیفه نقل احادیث مباین است لهذا به یک طریق که احب و اعز طرق است اکتفا می نماییم و به همین طریق جمیع روایات شیعه را که در این کتاب است، روایت می کنیم بلکه واسطه اجازه اکثر کتب اهل سنت- جز معدودی از کتب متاخره ایشان- همین طریق است.»[۱۰]
و در ادامه، باب اول شامل متنی با عنوان مقصد (در سند حدیث شریف) است که به نوبه خود شامل دو فصل[۱۱] و یک خاتمه، به شرح حال راویان زیارت عاشورا، نقد گفتاری از علامه مجلسی و وجوه کیفیت خواندن زیارت عاشورا پرداخته شده است. خاتمهٔ این باب در ضمن دوازده فایده، از جمله، شامل این مسائل است: بیرون بودن دعای صفوان از زیارت عاشورا، جواز خواندن زیارت عاشورا در شب، طریق احتیاط در خواندن زیارت عاشورا و لزوم خواندن زیارت عاشورا در یک مجلس.
باب دوم کتاب «در ترجمه شرح الفاظ واقعه در زیارت مبارکه» بخش اصلی کتاب بوده که حدود هشتاد درصد از متن کل کتاب را شامل می شود و تهرانی هدفش از تالیف آن را چنین بیان می کند: «به اندازه گنجایش این مختصر و مقدار مهلت این قلیل البضاعه و به جهت تمیز ترجمه از شرح رمزی، مقرر کردیم «ج» را علامت ترجمه گذاشتیم و «ش» را نشانه شرح»[۱۲]
شرح عبارت به عبارت و گاه کلمه به کلمه زیارت عاشورا در ذیل عناوینی همچون: «شرح، مقام، لطیفه و تنبیه» ارائه می شود.
در پایان این باب یک فصل آمده که شامل چهار مطلب و در شرح دنبالهٔ زیارت مزبور است: شرح دعای لعن، شرح دعای سلام، شرح دعای بعد از لعن و سلام، شرح دعای سجده.
خاتمهٔ کتاب در شرح دعای صفوان (مشهور به علقمه) است، و چون این دعا جزء زیارت عاشورا نیست، در شرح آن به تفصیل زیارت عاشورا سخن نرفته و تنها عبارت‌های مشکل شرح شده است.
نویسنده در باب دوم، به تناسب، از مسائل متعددی سخن گفته است. از جمله شرح حالی از ابوسفیان، معاویه، یزید، ابن زیاد و ابن سعد به دست داده و از اختصاص لقب «امیرالمؤمنین» به علی (ع) و دربارهٔ کنیهٔ «ابوعبدالله» برای امام حسین و فواید تربت آن حضرت و عزاداری بر او و نام‌ها و لقب‌های امام زمان (عج) سخن گفته است. تفسیر صلوات، سرخی در آسمان و خورشیدگرفتگی پس از شهادت امام حسین و لزوم لعن بر عمر بن عبدالعزیز، از دیگر مباحث کتاب است.
و بالاخره کتاب شفاء الصدور با چنین جملاتی به پایان می رسد: «و کتب مصنفه الفقیر الی باب ربه الغنی العاصم ابوالفضل ابن المحقق المرحوم ابی القاسم فی الارض المقدسه و البقعه المبارکه سر من رای فی عصر یوم عاشورا فی سنه 1309 من الهجره النبویه حامدا مستغفرا مصلیا مسلما»[۱۳]
تحقیق و تصحیح کتابویرایش
متن با مقدمه محقق و مصحح (ملکیان) آغاز می شود. در این قسمت و در مقام بیان روش تصحیح کتاب، ملکیان به ما آگاهی می‌دهد با توجه به اینکه نسخه خطی از متن شفاء الصدور در دسترس نیست، تصحیح آن بر اساس قدیمی ترین چاپ کتاب (بمبئی) انجام شد. در همین رابطه مصحح اضافه می‌کند: «با توجه به تصحیفات و اغلاط چاپی فراوان متن، به تصحیح قیاسی دست یازیدیم. با این همه تا حد ممکن به گمانه‌های ناصوابمان توجه ننمودیم و تنها آنجا که به نادرستی کلمه و یا عبارتی اطمینان داشتیم، قلم تصحیح بر آنها کشیدیم. در بعضی از موارد نیز برای ربط جملات و یا تکمیل آنها، کلماتی را به متن افزودیم و برای تمایز انها از متن اصلی از نماد [] استفاده نمودیم و نیز سعی نمودیم تا حد امکان به منابعی که مولف از انها بهره جسته بود، اشاره نماییم.»[۱۴]
محقق کتاب، در پایان بحثی گشوده است با عنوان «کتابنامهٔ زیارت عاشورا»، و در آن 31 کتاب مخطوط و چهارده کتاب مطبوع را شناسانده است.
جستارهای وابستهویرایش
منابعویرایش
پی‌نوشتویرایش
- ↑ از آن جمله می توان به چاپ های زیر اشاره کرد: -- تهرانی، ابوالفضل، شفاء الصدور فی شرح زیارت العاشور، پاورقی ابراهیم شبیری. تهران: مرتضوی، 1376 -- تهرانی، ابوالفضل، شفاء الصدور فی شرح زیارت العاشور، تلخیص و نظری تارهه و حذف و اضافات، حسن ثقفی تهرانی. تهران: هاد، 1385 -- تهرانی، ابوالفضل، شفاء الصدور فی شرح زیارت العاشور، تصحیح، تحقیق و تعلیق حامد فدوی لرستانی. قم طوبای محبت، 1393
- ↑ تهرانی، ص 11.
- ↑ انصاری قمی، 70- 71.
- ↑ انصاری قمی، صص 73- 74.
- ↑ تهرانی، صص 7و 8.
- ↑ تهرانی، ص 13.
- ↑ تهرانی، صص 13- 14.
- ↑ تهرانی، ص 15.
- ↑ تهرانی، ص 8.
- ↑ تهرانی، ص 18.
- ↑ تهرانی، صص 40- 65.
- ↑ تهرانی، ص 85.
- ↑ تهرانی، ص 576.
- ↑ تهرانی، صص 8و 9.