سنچ
سِنْج و دَمام از آیین‌های سنتی عزاداری در مناطق جنوبی کشور ایران به خصوص شهر بوشهر است. در این مراسم افراد با استفاده از دمام، سنج و بوق مراسم را برگزار می‌کنند. طبق نقل‌های تاریخی، سنج و دمام از کشور هند یا تانزانیا (زنگبار) به بوشهر وارد شده است.
تاریخچه
به نظر می‌رسد دمام در اصل دمبام بوده و در قدیم گروهی در بامداد با نواختن آن برای بیدارباش استفاده می‌کردند. نقل شده است که دمام توسط برخی از مردم زنگبار یا هند به بوشهر وارد شده است و از آن در مراسم مختلف شادی و غم استفاده می‌کردند و به مرور وارد مراسم عزاداری شد.[۱] برخی همراهی سنج با دمام را به اعتقادات بومی مردم بوشهر نسبت می‌دهند که مردم این شهر اعتقاد داشتند فلز شیطان و اجنه را فراری می‌دهد و در اطراف دمام که ساز مقدسی است، سنج آن نواخته می‌شود تا شیاطین به او نزدیک نشوند.[۲]
شکل
سنج دو صفحه دایره‌ای از جنس برنج به قطر 15 تا 20 سانتیمتر و ضخامت تقریبا 5 میلیمتر است که هر کدام از آنها یک دستگیره چوبی در وسط آن دارد.[۳] بوق نیز از شاخِ پیچ در پیچ بزرگی درست می‌شود.[۴]
دمام، سازی است به شکل استوانه به طول 45 تا 55 سانتیمتر و قطر 35 تا 40 سانتیمتر که دو سوی آن را پوست کشیده‌اند. بدنه آن از جنس چوب یا ورق فلزی است و پوست روی آن را پوست بز و آهو می‌گذارند.[۵] دمام‌زن بر یک سمت آن با دست و بر سمت دیگر با چوب ضرباتی را می‌نوازدو آهنگ خویش را شکل می‌دهد.[۶]
مراسم
در هر مراسم سنج و دمام حدود هفت دمام و هشت سنج حضور دارند که شخصی در میانه آنها حضور دارد و آنها را مدیریت می‌کند.
در دسته دمام‌زنان یک نفر به نام إشْکون‌زن در ابتدای دسته قرار می‌گیرد و تک‌نواز است که ضرباهنگ یکنواخت آن، ضرباهنگی متفاوت با بقیه دمام‌ها ایجاد می‌کند. بقیه دمام‌زن‌ها در دو ردیف می‌ایستند و در ابتدای هر ردیف یک نفر به نام غِمْبِر حضور دارند که بقیه دمام‌زن‌ها از ایشان تقلید می‌کنند.[۷]
سنج‌زنان نیز معمولا به دو گروه تقسیم می‌شوند که چهار سنج بالای دمام‌ها و چهار سنج دیگر در کنار دمام‌های پایینی می‌ایستند و می‌نوازند.[۸]
همچنین بوق نیز از اجزای این مراسم است که البته حضور آن ضروری نیست. بوق هماهنگ‌سازی بین دمام‌زن‌ها را به عهده دارد و همچنین شروع دمام‌نوازی و خاتمه آن را نیز اعلام می‌کند.[۹]
مناسبت‌ها
سنج و دمام علاوه بر مراسم عادی شادی و عزا، در مراسم مذهبی نیز اجرا می‌شود که معمولا این مراسم مذهبی عبارتند از:
- اعلام وقت سحر ماه مبارک رمضان
- وفات پیامبر(ص)
- شب‌های ضربت‌خوردن حضرت علی(ع)
- عزاداری‌های محرم که از شب هفتم محرم شروع به نواختن می‌کنند و در شب عاشورا اوج می‌گیرد.
- شهادت امام سجاد(ع)
- شهادت امام رضا(ع)[۱۰]
پانویس
- ↑ احمدی ری‌شهری، «دمام»، 1382ش، ص24
- ↑ شنبه زاده، «موسیقی کار دریایی بوشهر»، 1377ش، ص117
- ↑ حاجیانی، «واژه‌ها و اصطلاحات موسیقی در گویش بوشهری»، 1384ش، ص123
- ↑ شنبه زاده، «موسیقی کار دریایی بوشهر»، 1377ش، ص117
- ↑ سلطانی‌نیا، «سیری بر موسیقی محلی بوشهر؛ دمام»، 1392ش، ص133 و 134
- ↑ سلیمانی، «موسیقی دینی در ایران»، 1388ش، ص16
- ↑ سلطانی‌نیا، «سیری بر موسیقی محلی بوشهر؛ دمام»، 1392ش، ص136 و 137
- ↑ سلطانی‌نیا، «سیری بر موسیقی محلی بوشهر؛ دمام»، 1392ش، ص137
- ↑ شنبه زاده، «موسیقی کار دریایی بوشهر»، 1377ش، ص117
- ↑ سلطانی‌نیا، «سیری بر موسیقی محلی بوشهر؛ دمام»، 1392ش، ص139
منابع
- سلطانی‌نیا، اشرف، «سیری بر موسیقی محلی بوشهر؛ دمام»، فصلنامه فرهنگ مردم ایران، شماره 34، پاییز 1392ش.
- احمدی ری‌شهری، عبدالحسین، «دمام، مجله مقام موسیقایی»، شماره 20، بهار 1382ش.
- حاجیانی، فرخ، «واژه‌ها و اصطلاحات موسیقی در گویش بوشهری»، مجله گویش‌شناسی، شماره 4، اسفند 1384ش.
- شنبه زاده، سعید، «موسیقی کار دریایی بوشهر»، شماره 3، پاییز و زمستان 1377ش.
- سلیمانی، مرضیه، «موسیقی دینی در ایران»، شماره 48، اسفند 1388ش.