تسمیة من قتل مع الحسین (کتاب)

مقتل مختصر تَسمیهُ مَن قَتَلَ معَ الحُسین بن علی علیهما السّلام مِن وُلده و إخوته و أهله و شیعته، (ترجمه فارسی: نام فرزندان، برادران، خانواده و یاران امام حسین که با او کشته شدند) توسط فضیل بن رسان کوفی در قرن دوم هجری به زبان عربی نگاشته شده است و در آن شهدای کربلا و در مواردی قاتلان آنان معرفی گشته اند.

درباره نویسنده

فضیل بن زبیر بن عمرو کوفی اسدی معروف به رسان از یاران و راویان امام باقر و امام صادق است. او و برادرش عبدالله از محدثان شیعه به شمار می‌روند که در قیام زید بن علی شرکت داشتند و به همین دلیل او را جزء زیدیه به شمار آورده‌اند.

درباره کتاب

فضیل بن رسّان در این اثر از ۱۰۷ نفر از شهیدان کربلا نام برده که ۲۰ نفر از اهل بیت و الباقی از اصحاب هستند. هدف مؤلف فقط بیان نام شهدا ست و فقط به ذکر نام آنان و در مواردی نام قاتلان آنان اکتفا کرده است. اما در مورد علی اصغر  توضیحی ارائه داده و در پایان رساله هم مطلب کوتاهی درباره وقایع پس از شهادت امام حسین بیان کرده است. به دلیل کوتاه بودن کتاب، مؤلف از منابع و راویان خود یاد نکرده اما در مقدمه به سند آنها اشاره کرده است. مقتل با مقدمه محقق آغاز و مطالب در دو بخش شهدای اهل بیت و شهدای اصحاب، تنظیم شده است.

عبدالرحیم عقیقی بخشایشی این مقتل را در یک کتاب با عنوان "سه مقتل گویا در حماسه عاشورا" ترجمه کرده و به فارسی برگردانده است.

ارزش و اهمیت کتاب

نویسنده یکی از رجال معروف نیمه اول سده دوم هجری است، که از منزلت، اعتبار و وثاقت دینی نیز برخوردار می‏باشد و این امر، به اهمیت و ارزش کتاب افزوده است. این کتاب در حجم کوچک، در برگیرنده اسامی انصار و یاران باوفای اباعبداللّه الحسین است که در هیچ جای دیگر به این صورت و کیفیت، گردآوری نشده است.

در بررسی های صورت گرفته و مقایسه با منابع کهن، اشکال عمده در این اثر این است که فضیل در نوشته خود نام برخی از دشمنان امام حسین در کربلا، را به اشتباه در شمار اصحاب و شهدا ضبط کرده (مانند کثیربن عبدالله شعبی) و نویسندگان بعدی با تکیه بر این کتاب، مطالب آن را انتشار داده و نام برخی از کسانی که روز عاشورا علیه سیدالشهداء شمشیر کشیدند را در شمار شهدای طف قلمداد کرده‌اند و همین امر منجر شده، نام برخی از افراد لشکر ابن ‌سعد در شمار شهدای کربلا ضبط گردند. البته این اشکال ممکن است به دلیل تشابه اسمی رخ داده باشد اما به طور کلی این اثر اعتبار لازم برای استفاده به عنوان منبع مستقل را ندارد مگر آنکه توسط منابع دیگر تایید شود.

ظاهراً نسخه‌ای از این کتاب در دست نیست، بلکه آنچه بدان استناد شده، مطالبی است که المرشد بالله یحیی بن حسین (۴۹۹ ق) از فضیل بن زبیر نقل کرده است.

در این کتاب نام برخی از شهدای کربلا همانند عبدالله و عبدالرحمن بن عزره غفاری و بریر بن خضیر ضبط نشده، از طرف دیگر نام دسته‌ای دیگر از افراد که در تاریخ، خصوصاً تاریخ کربلا هیچ نام و نشانی از آن‌ها وجود ندارد یا در زمان قبل یا بعد از کربلا می‌زیستند، در شمار شهدای کربلا ذکر شده است.

ابن زبیر برخی نام‌ها را به صورت نادرست ثبت کرده است. مثلاً نام عبیدالله بن ابی خشکاره را به عنوان یکی از قاتلین مسلم بن عوسجه ضبط کرده است. در حالی که در کتب کهن نام عبدالرحمن بن ابی خشکباره در شمار قاتلین ابن عوسجه گزارش شده است.

منابع

• بخشایشی، عبدالرحیم، سه مقتل گویا در حماسه عاشورا، قم، نوید اسلام، سال 1382 شمسی
• حسینی، سیدمحمدرضا، تراثنا، سال اول، محرم، صفر و ربیع الاول 1406 قمری
• کتاب شناخت سیره معصومان، مرکز تحقیقات رایانه ای علوم اسلامی نور
• فصلنامه علمی پژوهشی پژوهشنامه تاریخ، دوره8، شماره 30، بهار 1392