حصین‌ بن نمیر تمیمی

مشخصات فردی
نام کامل	حُصَین‌ بن نُمَیر
درگذشت	66 یا 67ق
نحوه درگذشت	در جنگ با ابراهیم بن مالک اشتر
نقش در واقعه کربلا
نقش‌های برجسته	از سرسخت‌ترین دشمنان امام علی (ع)؛ رهبری واقعه حره و حمله شامیان به مکه و آتش زدن کعبه؛ سرکوبی قیام توابین در عین الورده
منصب	از سرداران بنی امیه در دوران معاویه، یزید و مروان بن حکم

حُصَین بن نُمَیر، از سرداران بنی‌امیه در دوران معاویه، یزید و مروان بن حکم بود. وی را از سرسخت‌ترین دشمنان امام علی (ع) و همچنین از کسانی دانسته‌اند که معاویه را به انتخاب یزید به جانشینی خود تشویق می‌کرد. حصین بن نمیر در واقعه حره و حمله شامیان به مکه و آتش زدن کعبه، نقش داشت. او با شروع قیام توابین، به عین الورده رفت و این قیام را سرکوب کرد. وی در سال 66 یا 67 ق در جنگ خازر به دست ابراهیم بن مالک اشتر، کشته شد.

زندگینامه

نسب

نسب وی به شَبیب بن سَکون، از بزرگان قبیله کنده از قبایل عرب یمانی می‌رسد.^[۱]

در زمان پیامبر (ص)

در مورد تاریخ ولادت حُصَین‌ اطلاع درستی در دست نیست. او روزگار پیامبر (ص) را درک کرد. بنا به نقل مسعودی او از کاتبان آن حضرت بود.^[۲] که به نظر درست نمی‌آید، زیرا جز مسعودی هیچ مورخی چنین مطلبی را ذکر نکرده است.

در زمان خلافت خلیفه اول

در سال 11 هجری و در روزگار خلافت ابوبکر، از حصین بن نمیر در جنگ‌های ردّه یاد شده است. هنگامی که ابوبکر، زیاد بن لبید را برای جمع‌آوری زکات بنی‌ عمرو بن معاویه گسیل کرد و آنان حاضر به پرداخت زکات نشدند، زیاد، حصین بن نمیر را مأمور سرکوبی آنان کرد.^[۳]

در زمان خلافت خلیفه دوم

در زمان خلافت عمر بن خطّاب، هنگام فتح قادسیه در سال چهاردهم هجری، لشکری چهار هزار نفری به فرماندهی سعد بن ابی‌وقّاص برای فتح عراق فرستاده شد که حصین بن نمیر و گروهی از قبیله سَکون نیز در آن بودند.^[۴]

جنگ صفین

در روایتی، حصین بن نمیر سرسخت‌ترین دشمن در جنگ با امام علی (ع) خوانده شده است^[۵] ولی نصر بن مزاحم، اگر چه از حصین بن نمیر به عنوان یکی از سرداران معاویه یاد کرده،^[۶] اما در شرح جنگ صفین از او نامی نبرده است. به نوشته نصر بن مزاحم، معاویه در نامه‌ای به مصریان از آنان خواست که به کمک حصین بن نمیر و معاویة بن خُدَیج – که هر دو در مصر بودند- در مقابل فرماندار امام علی (ع)، قیس ‌بن سعد بن عباده، بایستند. ظاهراً حصین بن نمیر در زمان جنگ صفین در مصر بوده است.^[۷] حصین‌ یکی از رؤسای اهل شام بود که در سال 56 معاویه را تشویق کرد یزید را به ولایتعهدی برگزیند.^[۸]

واقعه کربلا

در پاره‌ای روایات از حصین بن نمیر به عنوان صاحب الشرطه (رئیس پلیس) عبیدالله بن زیاد در سال 60 و از وی در شمار سرداران لشکر عبیدالله‌، ضمن رویدادهای قیام امام‌ حسین‌ (ع) و واقعه کربلا نام برده‌اند:

نقش در قیام مسلم بن عقیل

عبیدالله بن زیاد پس از شکست نهضت مسلم بن عقیل به‌ حصین بن‌ نمیر گفت‌: ای‌ حصین‌! مادرت‌ به‌ عزایت‌ بنشیند اگر کوچه‌های‌ شهر را محافظت‌ نکنی‌ و مسلم‌ امشب‌ از کوفه‌ بگریزد. اینک‌ من‌ تو را بر‌ خانه‌های‌ کوفه‌ مسلط‌ کردم‌ و داروغه‌گری‌ شهر را به‌ تو سپردم‌.^[۹]

نقش در قادسیه

حُصَین بن‌ نُمَیر تَمیمی از سوی‌ عبیدالله بن زیاد در قادسیه، پُست‌ نظامی‌ نیرومندی‌ مرکب‌ از چهار هزار نفر از لشکریان‌ برپا ساخته بود و نواحی منتهی به قادسیه را با گماردن لشکریانی تحت مراقبت گرفت و راه نفوذ از کوفه به حجاز را بست و امکان‌ ورود و خروج‌ به‌ کوفه‌ را مسدود ساخت تا کسی به لشکر امام نپیوندد. او قَیس بن مُسَهَّر صیداوی را که از سوی امام با نامه‌ای برای شیعیانش به کوفه روانه شده بود، دستگیر و نزد عبیدالله ‌بن زیاد فرستاد و عبیدالله‌، قیس را به شهادت رساند.^[۱۰] اگر چه طبری از حصین بن نمیر تمیمی به عنوان صاحب الشرطه عبیدالله بن زیاد نام برده و از وی در حوادث مربوط به قیام امام‌ حسین‌ (ع) یاد کرده است.^[۱۱] روزی که‌ حُرّ بن یزید راه‌ را بر امام‌ حسین‌ (ع) گرفت‌، از قادسیه‌ می‌آمد و عبیدالله بن زیاد برای‌ این‌که‌ هر چه‌ زودتر و بهتر به‌ مقصد برسد، به‌ حصین بن‌ نمیر دستور داده‌ بود که‌ به‌ قادسیه‌ رفته‌ و حُرّ را با هزار نفر به‌ سوی‌ امام روانه‌ کند. او هم‌ طبق‌ فرمان عمل کرد.

ورود به کربلا

پس از فرود آمدن امام در کربلا و رسیدن عمر بن سعد به آنجا، عبیدالله بن زیاد پی‌درپی نیروی نظامی به یاری عمر بن سعد می‌فرستاد. او از حصین بن نمیر نیز خواست تا با افراد تحت فرماندهی خود به کربلا رود و تحت فرماندهی عمر بن سعد قرار گیرد.^[۱۲]

روز عاشورا

حصین بن نمیر در روز عاشورا فرماندهی چهار هزار نفر از لشکریان عمر بن‌ سعد را بر عهده داشت. عمر بن‌ سعد، حصین بن نمیر را همراه‌ پانصد نفر تیرانداز به‌ سوی‌ امام‌ حسین‌ (ع) فرستاد. در این‌ حمله ‌بسیاری‌ از اصحاب‌ با تیرهایی‌ که‌ بر بدن‌شان‌ فرود آمد، به‌ شهادت‌ رسیده‌ یا زخمی‌ شدند.^[۱۳] ظهر عاشورا یک‌بار دیگر تیراندازان‌ و کمان‌داران‌، سپاه‌ امام‌ را هدف‌ تیر قرار دادند. حُصین بن‌ نُمَیر که‌ سرپرست ‌تیراندازان‌ بود، هنگامی‌ که‌ پافشاری‌ یاران‌ امام‌ حسین‌ (ع) را دید، دستور داد تا همه‌ یک‌باره‌ اصحاب‌ امام‌ را تیرباران‌ کنند.^[۱۴]

سرهای شهدا

در روز یازدهم‌ محرم‌، عمر بن‌ سعد دستور داد سرهای شهدا را بر نیزه زنند و پیشاپیش کاروان اسرا به سوی کوفه حرکت کنند.^[۱۵] هفده سر را قبیله تمیم به رهبری حصین بن نمیر همراه خود بردند.

واقعه حَرّه واقم

در واقعه حَرّه واقم، اواخر سال 63 یزید برای مقابله با آشفتگی‌های مدینه به مسلم بن عُقبه دستور داد که با لشکری گران روانه حجاز شود و آشوب‌های مدینه و مکه را خاموش سازد. حصین بن نمیر از سرداران همراه مسلم‌ بود. او فرماندهی اهل حِمص را بر عهده داشت. در آخر محرم سال 64 مسلم بن عقبه پس از سرکوب قیام مردم مدینه، در حالی که برای سرکوب شورش عبدالله بن زبیر روانه مکه بود، در گردنه مُشَلَّل مُرد و حُصَین بن نمیر بنا به سفارش یزید فرماندهی سپاه را برعهده گرفت.^[۱۶]

مرگ یزید

مردم در مکه با ابن‌ زبیر بیعت کرده بودند.^[۱۷] حصین بن نمیر در 25 یا 26 محرم سال 64 وارد مکه شد و ابن‌زبیر را محاصره کرد. ابن‌زبیر و همراهانش به مسجدالحرام پناه بردند. در سوم ربیع الاول سال 64، حصین و سپاهیان شام در کوه‌های اطراف کعبه، منجنیق‌ها و عراده‌هایی به کار انداختند و با سنگ و آتش به کعبه و شهر مکه حمله کردند که کعبه ویران شد و جامه و چوب‌های آن سوخت.^[۱۸] در اوج جنگ بین شامیان و مکّیان، خبر مرگ یزید^[۱۹] رسید و باعث تضعیف سپاهیان شام شد.^[۲۰] حصین بن نمیر که نمی‌دانست برای چه کسی باید بجنگد، محاصره را متوقف ساخت و به ابن‌زبیر پیشنهاد کرد خلافت را بپذیرد و همراه او و لشکرش به شام برود تا از شامیان برایش بیعت بگیرد. اما ابن‌زبیر نپذیرفت و حصین با لشکر خود سوی شام بازگشت.^[۲۱]

نقش حصین بن نمیر در به خلافت رساندن مروان بن حکم

پس از خلافت کوتاه معاویة بن یزید و مرگ او در سال 64، حصین بن نمیر برای به خلافت رساندن مروان بن حکم کوشید.^[۲۲]

جنگ توابین

در سال 65 و در آغاز خلافت عبدالملک بن مروان، حصین‌ جزو فرماندهان شام بود که به جنگ توابین رفت.^[۲۳] توابین در عین‌الورده استقرار یافتند که سپاه شام به فرماندهی عبیدالله بن زیاد به سوی عین‌الورده در حرکت بود. پیش‌قراولان سپاه شام را حصین بن نمیر فرماندهی می‌کرد که پیش از عبیدالله‌ به عین‌الورده رسید. نوشته‌اند که چون حصین‌ به مقابل سپاه توابین رسید، ایشان را مخاطب ساخته، گفت: ای سپاه! اکنون مسلمانان دو گروه‌اند: زبیریان و مروانیان. شما خارجیان در این میان چه کاره‌اید؟ شما که امامتان در میان شما نیست، پس بی‌جهت خون خویش را نریزید. سلیمان بن صُرَد خزاعی پاسخ داد: ای حصین‌! بهتر است برای نداشتن امام، خود و سپاه شام را ملامت کنی. شما که هر هفته امامی دارید، آن هم امامی ناحق، ناشایست و ستمگر. ای حصین‌! امام ما از خاندان پیامبر (ص) است و خون دختر پیامبر را از شما طلب می‌کنیم.^[۲۴] بالاخره قیام توّابین به رهبری سلیمان بن صُرَد خزاعی در ”عین‌الورده“ توسط سپاهیان شام سرکوب گردید.^[۲۵]

قیام مختار

هنگامی که مختار به خون‌خواهی امام‌ حسین‌ (ع) قیام کرد، با جلب همکاری ابراهیم بن مالک اشتر، مبارزه خود را با نام محمد بن ‌حنفیه آغاز کرد و موفق شد نهضت خود را به پیروزی برساند.^[۲۶] او به فرمانده سپاهش، ابراهیم بن مالک اشتر، سفارش کرد که عبیدالله بن زیاد و حصین بن نمیر را به قتل برساند.^[۲۷]

مرگ

مختار در انتقام‌گیری از خون امام حسین‌ (ع) در قیامی بالنسبه موفق، توانست اکثر مسئولان و دست اندرکاران تراژدی کربلا را به مجازات برساند^[۲۸] و حتی سردارش ابراهیم در جنگ خازر نزدیک زاب از اراضی موصل با لشکر عبیدالله جنگید. در این جنگ که در عاشورای سال 66 یا 67 روی داد، سپاه شام شکست سختی خورد و بسیاری از قاتلان امام کشته شدند. عبیدالله بن زیاد طراح اصلی قتل عام کربلا و حُصین بن نمیر فرمانده شامیان در واقعه تلخ حمله به خانه خدا و آتش زدن کعبه و دیگر فرماندهان شام کشته شدند.^[۲۹] حصین بن نمیر به دست ابراهیم بن مالک اشتر^[۳۰] یا شَریک بن جَدیر تَغلَبی^[۳۱] کشته شد. ابراهیم سر عبیدالله، حصین بن نمیر، شرحبیل بن ذی‌الکلاع و جمعی از فرماندهان را از تن جدا کرد و به سوی مختار به کوفه فرستاد و بدن آنان را سوزاند. سرهای فرماندهان را در کوفه آویزان کردند.^[۳۲]

منبع

مرضیه محمدزاده، دوزخیان جاوید، نشر بصیرت، ص 167-172.

پی نوشت

↑ - جمهرة انساب العرب، ص429.
↑ - التنبیه و الاشراف، ص282.
↑ - الکامل فی التاریخ، ج2، ص380.
↑ - همان، ج2، ص451.
↑ - همان، ج2، ص452.
↑ - وقعة صفین، ص47.
↑ - همان، ص128.
↑ - تاریخ طبری، ج5، ص301؛ الفتوح، ج4، ص334.
↑ - الاخبار الطوال، ص240؛ ارشاد، ج2، ص403.
↑ - وقعة الطف، ص160؛ انساب الاشراف، ج3، ص167؛ الاخبار الطوال، ص243،240؛ الفتوح، ج5، ص82،52..
↑ - ر.ک : تاریخ طبری، ج5، ص394-395،437،434،431،439-440،449.
↑ - مقتل الحسین خوارزمی، ج2، ص242-243.
↑ - مناقب آل ابی‌طالب، ج4، ص113.
↑ - ارشاد، ج2، ص456.
↑ - تاریخ ابن خلدون، ج2، ص36.
↑ - الاخبار الطوال، ص246؛ تاریخ یعقوبی، ج2، ص251؛ تاریخ طبری، ج5، ص488، 490، 496، 497.
↑ - تاریخ طبری، ج5، ص497.
↑ - تاریخ خلیفة بن خیاط، ص158؛ تاریخ طبری، ج5، ص497-499؛ الفتوح، ج5، ص164؛ مروج الذهب، ج3، ص270.
↑ - مرگ یزید در 14 ربیع الاول سال 64 هجری در سن 38 یا 39 سالگی در حُوّارِین شام بود.
↑ - تاریخ طبری، ج5، ص499؛ مروج الذهب، ج3، ص281.
↑ - ر.ک : الاخبار الطوال، ص268؛ تاریخ یعقوبی، ج2، ص252؛ تاریخ طبری، ج5، ص499، 501-502؛ مروج الذهب، ج3، ص281.
↑ - ر.ک : تاریخ طبری، ج5، ص503، 535-536.
↑ - تاریخ طبری، ج5، ص594؛ مروج الذهب، ج3، ص294.
↑ - ر.ک : تاریخ طبری، ج5، ص598؛ الفتوح، ج6، ص221-224؛ مروج الذهب، ج3، ص294-295؛ الکامل فی التاریخ، ج4، ص182؛ البدایه و النهایه، ج8، ص254.
↑ - ر.ک : تاریخ طبری، ج5، ص594، 597-599؛ الفتوح، ج6، ص221-224؛ مروج الذهب، ج3، ص294-295.
↑ - ر.ک : انساب الاشراف، ج6، ص385؛ الاخبار الطوال، ص290-291،314؛ تاریخ یعقوبی، ج2، ص258.
↑ - الاخبار الطوال، ص293.
↑ - المحبر، ص491؛ تاریخ خلیفة بن خیاط، ص64؛ الاخبار الطوال، ص301-306؛ مروج الذهب، ج3، ص83؛ البدء و التاریخ، ج5، ص21.
↑ - الاخبار الطوال، ص306؛ تاریخ یعقوبی، ج2، ص259؛ مروج الذهب، ج3، ص298؛ البدء و التاریخ، ج5، ص21؛ مقتل الحسین خوارزمی، ج2،ص265.
↑ - تاریخ یعقوبی، ج2، ص202؛ تاریخ طبری، ج6، ص88-90؛ مقتل الحسین خوارزمی، ج2، ص265.
↑ - تاریخ طبری، ج6، ص88-90؛ الفتوح، ج6، ص280؛ مروج الذهب، ج3، ص298.
↑ - المحبر، ص491؛ تاریخ خلیفة بن خیاط، ص64؛ انساب الاشراف، ج6، ص423-426؛ الاخبار الطوال، ص347؛ الفتوح، ج6، ص282-283؛ مروج الذهب، ج3، ص83؛ البدء و التاریخ، ج5، ص21؛ تاریخ الاسلام، حوادث و وفیات 61-80 هجری، ص56-57؛ الوافی بالوفیات، ج19، ص371.

[1] - جمهرة انساب العرب، ص429.

[2] - التنبیه و الاشراف، ص282.

[3] - الکامل فی التاریخ، ج2، ص380.

[4] - همان، ج2، ص451.

[5] - همان، ج2، ص452.

[6] - وقعة صفین، ص47.

[7] - همان، ص128.

[8] - تاریخ طبری، ج5، ص301؛ الفتوح، ج4، ص334.

[9] - الاخبار الطوال، ص240؛ ارشاد، ج2، ص403.

[10] - وقعة الطف، ص160؛ انساب الاشراف، ج3، ص167؛ الاخبار الطوال، ص243،240؛ الفتوح، ج5، ص82،52..

[11] - ر.ک : تاریخ طبری، ج5، ص394-395،437،434،431،439-440،449.

[12] - مقتل الحسین خوارزمی، ج2، ص242-243.

[13] - مناقب آل ابی‌طالب، ج4، ص113.

[14] - ارشاد، ج2، ص456.

[15] - تاریخ ابن خلدون، ج2، ص36.

[16] - الاخبار الطوال، ص246؛ تاریخ یعقوبی، ج2، ص251؛ تاریخ طبری، ج5، ص488، 490، 496، 497.

[17] - تاریخ طبری، ج5، ص497.

[18] - تاریخ خلیفة بن خیاط، ص158؛ تاریخ طبری، ج5، ص497-499؛ الفتوح، ج5، ص164؛ مروج الذهب، ج3، ص270.

[19] - مرگ یزید در 14 ربیع الاول سال 64 هجری در سن 38 یا 39 سالگی در حُوّارِین شام بود.

[20] - تاریخ طبری، ج5، ص499؛ مروج الذهب، ج3، ص281.

[21] - ر.ک : الاخبار الطوال، ص268؛ تاریخ یعقوبی، ج2، ص252؛ تاریخ طبری، ج5، ص499، 501-502؛ مروج الذهب، ج3، ص281.

[22] - ر.ک : تاریخ طبری، ج5، ص503، 535-536.

[23] - تاریخ طبری، ج5، ص594؛ مروج الذهب، ج3، ص294.

[24] - ر.ک : تاریخ طبری، ج5، ص598؛ الفتوح، ج6، ص221-224؛ مروج الذهب، ج3، ص294-295؛ الکامل فی التاریخ، ج4، ص182؛ البدایه و النهایه، ج8، ص254.

[25] - ر.ک : تاریخ طبری، ج5، ص594، 597-599؛ الفتوح، ج6، ص221-224؛ مروج الذهب، ج3، ص294-295.

[26] - ر.ک : انساب الاشراف، ج6، ص385؛ الاخبار الطوال، ص290-291،314؛ تاریخ یعقوبی، ج2، ص258.

[27] - الاخبار الطوال، ص293.

[28] - المحبر، ص491؛ تاریخ خلیفة بن خیاط، ص64؛ الاخبار الطوال، ص301-306؛ مروج الذهب، ج3، ص83؛ البدء و التاریخ، ج5، ص21.

[29] - الاخبار الطوال، ص306؛ تاریخ یعقوبی، ج2، ص259؛ مروج الذهب، ج3، ص298؛ البدء و التاریخ، ج5، ص21؛ مقتل الحسین خوارزمی، ج2،ص265.

[30] - تاریخ یعقوبی، ج2، ص202؛ تاریخ طبری، ج6، ص88-90؛ مقتل الحسین خوارزمی، ج2، ص265.

[31] - تاریخ طبری، ج6، ص88-90؛ الفتوح، ج6، ص280؛ مروج الذهب، ج3، ص298.

[32] - المحبر، ص491؛ تاریخ خلیفة بن خیاط، ص64؛ انساب الاشراف، ج6، ص423-426؛ الاخبار الطوال، ص347؛ الفتوح، ج6، ص282-283؛ مروج الذهب، ج3، ص83؛ البدء و التاریخ، ج5، ص21؛ تاریخ الاسلام، حوادث و وفیات 61-80 هجری، ص56-57؛ الوافی بالوفیات، ج19، ص371.

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

[۷]

[۸]

[۹]

[۱۰]

[۱۱]

[۱۲]

[۱۳]

[۱۴]

[۱۵]

[۱۶]

[۱۷]

[۱۸]

[۱۹]

[۲۰]

[۲۱]

[۲۲]

[۲۳]

[۲۴]

[۲۵]

[۲۶]

[۲۷]

[۲۸]

[۲۹]

[۳۰]

[۳۱]

[۳۲]