آشوب آشتیانى: تفاوت میان نسخه‌ها

آشوب آشتیانى، نامش علیخان فرزند میرزا اسماعیل عماد لشکر آشتیانى از شعراى عصر ناصرى است. در فنون ادبى دستى به تمام داشته و در علوم متداول زمانه خود از قبیل حکمت، منطق، هیأت و ریاضیات سرآمد همگنان خود بوده است.

==سبک شعرى==

آشوب آشتیانى در قصیده از سبک خراسانى بهره گرفته و در ترکیب چهارده بند عاشورایى خود از آمیزه سبک عراقى و سبک خراسانى سود جسته است.

==دامنه تأثیر آثار عاشورایى==

از آشوب آشتیانى یک ترکیب چهارده‌بندى در رثاى خامس آل عبا در دست است که در زمره آثارى موفق عاشورایى در دوره قاجاریه به شمار مى‌رود و همان‌گونه که در این تذکره بارها خاطرنشان ساخته‌ایم، اهتمام شعراى آیینى به آفرینش آثار ماتمى خصوصا ترکیب‌بندهاى عاشورایى، به تکامل تدریجى شعر عاشورا در زمانه ما انجامیده است و آشوب آشتیانى یکى از همین چهره‌هاى ناشناخته و گمنام است که آثار آیینى او در نزد خواص داراى منزلتى درخور بوده است.

==برگزیده آثار عاشورایى==

{{ب| دى چون هلال ماه محرّم شد آشکار | پژمرده چون فلک‌زدگان، لاغر و نزار }}

{{ب| گیتى برون نمود ز تن، کسوت حریر | پوشید جامۀ سیه و، گشت سوگوار }}

{{ب| گردون فشاند خاک سیه بر سر و، رُبود | از فرق خویش و زد به زمین تاج زرنگار }}

{{ب| بگریست در عزاى حسین آسمان و، ریخت | از دیده، ز اشک انجم بس درّ شاهوار }}

{{ب| با ناخن هلال خراشید رخ، فلک | خون شفق ز چهره فرو ریخت در کنار }}

{{ب| از کهکشان به گردن خود چرخ در فکند | شال عزا و، گشت ز اندوه بی‌قرار }}

{{ب| تب لرزه اوفتاد در ارکان نه سپهر | پر شد ز انقلاب، همه روى روزگار }}

{{ب| از بس که شور و غلغله در کُن فکان فتاد | گفتا فلک: قیامت عظمى شد آشکار }}

{{ب| پرسیدم از خرد که: مگر نفخ صور شد | محشر به پا نماید این لحظه کردگار؟ }}

{{ب| گفتا: محرم است و، بود ماتم شهى | کاو شد شهید و ماند عزایش به یادگار }}

{{ب| لب‌تشنه شد شهید میان دو نهر آب | تنها نه او، که هر که بد او را معین و یار }}

{{ب| گفتم که: چیست نام وى و از نژاد کیست؟ | گفت این و، برد از دل بیتاب من قرار }}

{{ب| حقا که داد کرب و بلا، داد ظلم را | در حقّ او، که حق بدهد داد کربلا }}

{{ب| اى روزگار! از چه نشد خانه‌ات خراب | چون کشته گشت در ستم آباد کربلا }}

{{ب| در خلد، ناله سر کند و پیرهن درد | زهرا، هر آن زمان که کند یاد کربلا }}

{{ب| چندان رسید ظلم به آل نبى که نیست | کس در میان آل نبى، شاد کربلا }}

{{ب| در ماتم حسین على، مى‌رسد مدام | بر گوش چرخ ناله و فریاد کربلا }}

{{ب| داد از دمى که بیکس و بى‌دادرس بماند | شاه شهید، کشتۀ بیداد کربلا }}

{{ب| بر خاک، رخ نهاد و به دل داغ آب داشت | پرشعله، آتش دلش از باد کربلا }}

{{ب| گویى به خشت غصه و اندوه بنا نهاد | دست قضا، نهاد چو بنیاد کربلا }}

{{ب| شست آسمان حناى شفق آن زمان که شد | از خون خضاب، گیسوى داماد کربلا }}

{{ب| روز الست، چون که به میخانۀ قضا | پر کرد دست قدرت حق، جامى از بلا }}

{{ب| اول، صلا به سلسلۀ انبیا چو داد | هریک به قدر حوصله خوردند انبیا }}

{{ب| نوشید پور آزر <ref>حضرت ابراهیم خلیل(ع).</ref> از آن آب آتشین | تا اوفتد در آتش نمرود، برملا }}

{{ب| ز آن باده، نوش کرد به قدرى که در درخت | از فرق تا قدم، زکریا شود دو تا }}

{{ب| نوشید از آن شراب، ذبیح اللّه <ref>حضرت اسماعیل(ع).</ref> آن قدر | کو، ناشده ذبیح به تیغ، آیدش فدا }}

{{ب| القصه، ز انبیا و رسل هر یکى چشید | روز الست، جرعه‌اى از ساغر بلا }}

{{ب| نوبت رسید چون که به آل نبى، فتاد | لرزش به هفت ارض و، تزلزل به نُه سما }}

{{ب| بستد ز دوست جام بلا را و، نوش کرد | بر جان خرید درد و غم و رنج و ابتلا }}

{{ب| جام بلا تهى شد و، آن شاه منتظر | تا ساغر دگر دهدش دوست از وفا }}

{{ب| نالید عرش و گفت ز دهشت که: اى اله! | گریید فرش و گفت ز حیرت که: اى خدا! }}

{{ب| گر آن چه وعده کرد حسینت وفا کند | ما را و جمله عالمیان را، فنا کند }}  

{{ب| چون تازه گلبنان حرم را بدان صفت | شه دید، خار غصّه به باغ ضمیر کِشت }}  

{{ب| تنها، مقابل سپه آمد ز خیمه‌گاه | بنمود روى خوب بر آن کافرانِ زشت }}  

{{ب| کآخر من اى گروه! نه سبط پیمبرم؟ | آخر نه پارۀ تن زهراى اطهرم؟ }}

{{ب| آخر نه مرتضى را، من نور دیده‌ام؟ | آخر نه مجتبى را، یکتا برادرم؟ }}

{{ب| آخر نه از پیمبر و نَز <ref>مخفف نه از.</ref> مجتبى بَود | دُرّاعۀ <ref>جبۀ و جامۀ بلند.</ref> تن من و، عمامۀ سرم؟ }}

{{ب| روح الامین به مهد مرا ذکر خواب گفت | پژمرده، خفته لیک به گهواره اصغرم! }}

{{ب| حق، کاینات را به طفیل وجود من | خلقت نمود و ز آن همه، کس نیست یاورم! }}

{{ب| بشکسته، بال طایرم ارچه به چنگتان | لیکن ز نسر طایر <ref>دو ستاره در آسمان قرار دارد که یکى را «نسر طائر» و دیگرى را «نسر واقع» خوانند.</ref> در رتبه برترم }}

{{ب| نور مه و فروغ خور، از پرتو من‌ست | گرچه ز دور چرخ، سیه گشت اخترم }}

{{ب| کافر، روا نداشته بر کافر این ستم | چون شد به من روا؟ که ز نسل پیمبرم }}

{{ب| انصاف نیست تشنه عیال من و، بوَد | نهره فرات، در گروِ مهر مادرم }}

 

{{ب| چون گفت و ز آن گروه جوابش کسى نداد | نالید کاى فلک! از جفایت فغان و داد }}

{{پایان شعر}}

{{ب| ز اصحاب دین نماند چو کس گرد شاه دین | دادند سر به پاى وى و، جان به راه دین }}

{{ب| درماند، بى‌پناه به چنگ سپاه کفر | شاهى که آستانۀ او بُد پناه دین }}

{{ب| از دست رفت عزت و جاه شهى که بود | اندر پناه شوکت وى، عزّ و جاه دین }}

{{ب| تاریک شد به چشم امامى جهان، که تافت | از بام او ستارۀ ایمان و، ماه دین }}

{{ب| سر داد زیر تیغ و، دم تیر تن نهاد | تا شد تمام بر سپه کین، گواه دین }}

{{ب| با دشمنان دین چه کند شاه دین، که تافت | روى از جهاد و گشت هزیمت سپاه دین }}

{{ب| جز چند تن که حرمت دین را به جان نگاه | مى‌داشتند و، بود بر آنان نگاه دین }}

{{ب| کشتند اهل دین و، کسى ز آن میان نگفت | ما را به دین چه کین و؟ چه باشد گناه دین؟ }}

{{ب| ز آن قوم، روسفیدى در دین کسى نخواست | آوخ ز بخت خفته و بخت سیاه دین! }}

{{ب| و آن گه پى تسلى دل، با فغان و آه | از خیمه‌گاه کرد گذارى به قتلگاه }}

{{ب| بالین هر شهید که آمد، همى نظر | بر زخم تیغ و نیزه و تیر و تبر گشود }}

{{ب| گاهى ز غم، به پاى برادر نهاد سر | گاهى به گریه، دیده به نعش پسر }}

{{ب| چون دیده، باز کرد به خم سر پسر | زخم دلش ز دیدن آن زخم، سر گشود }}

{{ب| با ناله، گه به پیکر قاسم نگاه کرد | با غصه، گاه بر تن جعفر نظر گشود }}

{{ب| چون دید کس نمانده ز یاران جز او به جاى | مرغ دلش ز عالم تن، بال و پر گشود }}

{{ب| لب: خشک و دیده: تر، ز دل آهى چنان کشید | کز سوز، خون ز دیدۀ هر خشک و تر گشود }}

{{ب| بهر گشایش دل غمدیده، دید اگر | پیچ و خمى به گیسویش از یکدگر گشود }}

{{ب| بر کشتۀ حبیب چو بگذشت، از دو چشم | بهر نثار اشک چو عقد گهر گشود }}

{{ب| بر هر شهید، کآن شه لب تشنه برگذشت | پیشش ز جور خصم لب شکوه برگشود }}

{{ب| چون در برش چو چشم زره، سینه تنگ شد | بگشا دوست و، تیغ کشید و، به جنگ شد }}

{{ب| ز آن سان گرفت سخت بر اهل نفاق، کار | کآن عرصۀ فراخ بر آن قوم، تنگ شد }}

{{ب| بگریخت هر کرا که برى ز آن گروه، نام | گفتى که جنگ بر همه آن روز، ننگ شد }}

{{ب| دست ستیز و، پاى گریز سپاه کفر | درگیر و دار معرکه، کوتاه و لنگ شد }}

{{ب| از هرطرف، محیط اجل چون گرفت‌شان | شمشیر او روان چو به دریا، نهنگ شد }}

{{ب| گردید آب، ز آتش برَّنده تیغ او | جسم عدو، ز سختى اگر همچو سنگ شد }}

{{ب| صیقل چشیده، تیغ وى افکند سر ز تن | آن را که دل ز کینۀ دین پر ز رنگ شد }}

{{ب| آخر تنش که بوسه‌گه مصطفى بُدى | از چار سو، نشانۀ تیر خدنگ شد }}

{{ب| ناگاه، ز آن میانه جبین مُبین او | چون قرص مه، شکافته از زخم سنگ شد }}

{{ب| چون تیر بو الحنوق ز نافش گذر نمود | غلتان به روى خاک ز بالاى خنگ <ref> به کسر حرف اول، به معناى اسب سفید است و در اینجا مراد، مطلق اسب مى‌باشد. ضمنا براى ضرورت شعرى باید در اینجا حرف اول را به فتحه خواند.</ref> شد }}

{{ب| آن کس که بود پایۀ دین استوار ازو | از زین فتاد و، لرزه به ارکان دین فتاد }}

{{ب| دین مبین ز حادثه گفتى به باد رفت | بر خاک، چون که جسم امام مبین فتاد }}

{{ب| از پشت ذو الجناح چو افتاد شه به خاک | در عرش، لرزه بر تن روح الامین فتاد }}

{{ب| لرزش چنان گرفت فرا، کاینات را | کز سطوتش، تپش به سپهر برین فتاد }}

{{ب| گردون چنان به لرزه درآمد، که بر زمین | یکباره خاست عیسى گردون نشین، فتاد }}

{{ب| شد تیره، چشم مهر و رخ ماه و زین الم | بر ابروان قوس قزح، سخت چین فتاد }}

{{ب| بگسست ناف آهو و، ناب نهنگ ریخت | چنگ پلنگ و، پنجۀ شیر عرین فتاد }}

{{ب| هفتم زمین به لرزه درآمد، چنان چه زد | تب لرز و رعشه بر فلک هفتمین فتاد }}

{{ب| اهریمنان به گردش چون حلقۀ نگین | گشتند، چون ز زین چو عقیق از نگین فتاد }}

{{ب| کردند ناگهان همه آن سنگدل سپاه | از راه بیحیایى، رو سوى خیمه‌گاه }}

{{ب| آتش چو بر خیام امام زمان زدند | آتش ز سوز، بر دل هفت آسمان زدند }}

{{ب| دار الامان دین نبى بود و، آن گروه | آتش ز راه کفر به دار الامان زدند }}

{{ب| کندند از زمین چون ستون خیام را | یکباره آن ستون به سر فرقدان <ref>نام دو ستارۀ نزدیک به قطب شمالى، در فارسى به دو برادران و دو برارو موسوم است.</ref> زدند }}

{{ب| چون سوختند خیمۀ آل نبى ز کین | اندر جنان، نبى را آتش به جان زدند }}

{{ب| آتش زدند چون ز ستم آن خیام را | بر جان مرتضى، شرر اندر جنان زدند }}

{{ب| از یاد اهل بیت، برون شد خیال آب | از بس ز بیم آتش سوزان، فغان زدند }}

{{ب| آن قوم، اهل بیت نبى را به کتف و سر | گاهى به تازیانه و، گه با سنان زدند }}

{{ب| اطفال تشنه را عوض آب، بر دو رخ | خاکم به سر، که سیلى آتش‌فشان زدند! }}

{{ب| و آن گاه، چند محمل بى‌ستر و بى‌حجاب | از بهر آل طاها، بر اشتران زدند }}

{{ب| بر قتلگه چو آل نبى را فتاد راه | از دود آه، شد چو شب تیره قتلگاه }}

{{ب| افتاد نخل ماریه، آن دم به سر ز پاى | درماند نهر جاریه، آن دم به جاز راه }}

{{ب| بى‌پرده اهل بیت نبى چون عیان شدند | خور، سر برهنه زد سر و، بى‌پرده گشت ماه }}

{{ب| طوفان گرفت سطح زمین را، ز سیل اشک | بنهفت ابر، روى هوا را ز دود آه }}

{{ب| از خون، زمین معرکه گلرنگ گشته بود | چونان که لاله فرق نکردى کس از گیاه }}

{{ب| آوخ که در میان شهیدان نمانده بود | پیراهنى به پیکرى و، بر سرى کلاه }}

{{ب| تنهاى پاک، از دم شمشیر: چاک چاک | غلتان به خاک و خون همه، بى‌جرم و بیگناه }}

{{ب| از بیم تازیانۀ خصم، اهل بیت را | یک تن نبود غیر تن کشتگان، پناه }}

{{ب| بالاى هر شهید، یکى ز آن زنان گشود | گه گیسوى سفید و، گهى معجر سیاه }}

{{ب| زینب، به جستجوى برادر به هرطرف | گشتى میانۀ شهدا گرد قتلگاه }}

{{ب| پس دیده در عزاى برادر پرآب کرد | رو در مدینه، سوى پیمبر خطاب کرد }}

{{پایان شعر}}

{{شعر}}

{{ب| کاین سر نهاده در ره جانان، حسین توست | بگذشته در هواى وى از جان، حسین توست }}

{{ب| این شاه تشنه‌کام، که از خون حلق او | سیراب گشته خاک بیابان، حسین توست }}

{{ب| این لاله‌گون بدن، که گشاده در آفتاب | زخمش دهان چو غنچۀ خندان، حسین توست }}

{{ب| این رکن دین، که از غم بنیان‌کنش سزد | گردد خراب، پایۀ ایمان حسین توست }}

{{ب| این نور چشم بانوى جنت، که مرگ او | بنهاده داغ بر دل رضوان، حسین توست }}

{{ب| این مشترىِ جنس سعادت، که در غمش | باریده خون ز دیدۀ کیوان، حسین توست }}

{{ب| این ماه آسمان ولایت، که زخم او | گردیده چون ستاره فراوان، حسین توست }}

{{ب| این آهوى حرم، که تن او ز چار سو | گشت از جفا نشانۀ پیکان، حسین توست }}

{{ب| این گوشوار عرش الهى، که آسمان | در مرگ او دریده گریبان، حسین توست }}

{{ب| این میوۀ دل تو، که مى‌ریزى از غمش | خوناب دل ز دیده به دامان، حسین توست }}

{{ب| این کشتۀ مِناى شهادت، که چون ذبیح | گشته شهید در ره یزدان، حسین توست }}

{{ب| کاى مادر یگانه! دمى به سوى ما نگر | پروردگان خویش، به غم مبتلا نگر }}

{{ب| ما را، که دست مادریت پرورانده بود | بگشاى چشم و، بستۀ دست بلا نگر }}

{{ب| ما را که با جفا همه بیگانگى بُدى | اکنون به صد هزار جفا، آشنا نگر }}

{{ب| ظلمى که خود به هیچ مسلمان روا نبود | بر ما ز کین فرقۀ کافر، روا نگر }}

{{ب| تنها، فکنده در شط خون بر زمین ببین | سرها بریده بر سر نى در هوا نگر }}

{{ب| سیل بلا، به هر طرفى خانه‌کن ببین | کشتىّ ما، شکستۀ بحر فنا نگر }}

{{ب| بر دودمان خویش، جفاى عدو ببین | از خانمان، ذرارى خود را جدا نگر }}

{{ب| احفاد خویش را، همگى در به در ببین | اولاد خویش را، همگى بینوا نگر }}

{{ب| آغشته بین به خون، تن فرزند خویش را | بر اهل بیت او، ستم اشقیا نگر }}

{{ب| چون نى، نواى اهل حریم رسول را | بر نُه سپهر برشده در نینوا نگر }}

{{ب| (آشوب)! دم ز ماه محرم چه مى‌زنى؟! | از ماتم حسین على، دم چه مى‌زنى؟! }}

{{ب| شرح از درون خسته پیاپى چه مى‌دهى؟ | دم از دل شکسته دمادم، چه مى‌زنى؟! }}

{{ب| بنیاد صبر عالم، از جا چه مى‌کنى؟ | بنیان حال مردم، بر هم چه مى‌زنى؟! }}

{{ب| در گوش جان، نواى مصیبت چه مى‌دمى؟! | در بام دل، صلاى محرم چه مى‌زنى؟! }}

{{ب| زنجیر صبر ماتمیان را چه مى‌درى؟ | هر جا نشسته، حلقۀ ماتم چه مى‌زنى؟! }}

{{ب| بار فسوس، بر دل مشعر چه مى‌نهى؟ | آتش، به جان چشمۀ زمزم چه مى‌زنى؟! }}

{{ب| تشویش جان موسى عمران چه مى‌شوى؟ | ناوک، به جسم عیسى مریم چه مى‌زنى؟! }}

{{ب| پیوند عیش، از همه عالم چه مى‌برى؟ | خرگاه غم به طارم اعظم چه مى‌زنى؟! }}

{{ب| سخت آه و ناله از دل محزون چه مى‌کشى؟ | بر سینه، دست واقعه محکم چه مى‌زنى؟! }}

{{ب| زین بیش، شور در همه گیتى چه افکنى؟ | عالم به هم ز سوز به یکدم چه مى‌زنى؟! }}

{{ب| بس کن! که زین مقال، دل قدسیان تپید | خوناب دل ز دیدۀ کرّوبیان چکید <ref>''تذکرۀ مدینة الادب''، محمد على مصاحبى نائینى(عبرت)، تهران، کتابخانه و موزه و مرکز اسناد مجلس شوراى اسلامى، چاپ اول، سال 1376، ج اول، ص 204 تا 207.</ref> }}