۳٬۴۸۸
ویرایش
بدون خلاصۀ ویرایش |
بدون خلاصۀ ویرایش |
||
خط ۱: | خط ۱: | ||
{{جعبه اطلاعات شاعر و نویسنده | {{جعبه اطلاعات شاعر و نویسنده | ||
| نام = | | نام =فرصت شیرازی | ||
| تصویر = | | تصویر =forsat shirazi.jpg | ||
| توضیح تصویر = | | اندازه تصویر = | ||
| نام اصلی = | | توضیح تصویر = | ||
| زمینه فعالیت = | | نام اصلی =میرزا محمد نصیر حسینی شیرازی | ||
| ملیت = | | زمینه فعالیت =شعر و ادبیات | ||
| تاریخ تولد = | | ملیت =ایرانی | ||
| تاریخ تولد =1271 قمری | |||
| محل تولد =شیراز | | محل تولد =شیراز | ||
| والدین = | | والدین =میرزا جعفر متخلص به «بهجت» | ||
| تاریخ مرگ = 1339 | | تاریخ مرگ =1339 قمرى | ||
| محل مرگ =شیراز | | محل مرگ =شیراز | ||
| علت مرگ = | | علت مرگ = | ||
| محل زندگی = | | محل زندگی = | ||
| مختصات محل زندگی = | | مختصات محل زندگی = | ||
| مدفن = | | مدفن =در جوار آرامگاه حافظ | ||
|در زمان حکومت = | |در زمان حکومت = | ||
|اتفاقات مهم = | |اتفاقات مهم = | ||
| نام دیگر = | | نام دیگر = | ||
|لقب = فرصت الدّوله | |لقب =فرصت الدّوله | ||
|بنیانگذار = | |بنیانگذار = | ||
| پیشه = | | پیشه =شاعر، نقاش، موسیقیدان و ادیب | ||
| سالهای نویسندگی = | | سالهای نویسندگی = | ||
|سبک نوشتاری = | |سبک نوشتاری =عراقى | ||
|کتابها = | |کتابها = | ||
|مقالهها = | |مقالهها = | ||
|نمایشنامهها = | |نمایشنامهها = | ||
|فیلمنامهها = | |فیلمنامهها = | ||
|دیوان اشعار = | |دیوان اشعار =1.دریاى کبیر.2. اشکال المیزان. 3.بحور الالحان. 4.منشآت(نثر). 5.رساله شطرنجیّه. 6.مثنوى هجرنامه. 7.مقالات سیاسى و علمى از زبان شیخ مجعول. 8.آثار عجم. 9.رسالهاى در صرف و نحو و خطّ میخى. | ||
|تخلص = | |||
| | 10.رسالهاى در هیأت.11.دیوان شعر | ||
|تخلص =فرصت | |||
|فیلم(های) ساخته بر اساس اثر(ها)= | |||
| همسر = | | همسر = | ||
| شریک زندگی = | | شریک زندگی = | ||
خط ۴۵: | خط ۴۳: | ||
|علت شهرت = | |علت شهرت = | ||
| تأثیرگذاشته بر = | | تأثیرگذاشته بر = | ||
| تأثیرپذیرفته از | | تأثیرپذیرفته از = | ||
| وبگاه | | وبگاه = | ||
|گفتاورد = | |گفتاورد = | ||
|امضا = | |امضا = | ||
}} | }} | ||
'''فرصت شیرازی''' (زاده 1271 ه.ق در شیراز- درگذشته 1339 ه.ق. در شیراز) شاعر، ادیب و موسیقیدان معروف ایرانی بود. | |||
==زندگینامه== | |||
میرزا محمّد نصیر حسینی شیرازی -متخلص به «فرصت» ملقب به «فرصت الدّوله»- فرزند میرزا جعفر -متخلص به «بهجت»- از سخنوران و دانشمندان به نام نیمه دوم سده سیزدهم و نیمه اوّل سده چهاردهم هجرى بود. وی از کودکی علاقهی خاصّی به تحصیل علوم و فنون مختلف داشت. در آغاز جوانی در صرف، نحو، منطق، حکمت، حساب، هیأت، هندسه و اسطرلاب سرآمد اقران بود؛ علاوه بر آن، به زبان انگلیسى و فرانسه و پهلوى نیز آشنا بود و از فنّ نقاشى و موسیقى بهرهاى به سزا داشت. بنا به نوشتهی خود او در سی و دو سالگی به دیدار سیّد جمال الدّین اسدآبادی نایل شد و او را در بوشهر ملاقات کرد و دیدارهای بعد موجب دوستی آن دو گردید. فرصت پس از آن که از تحصیل علوم فراغت یافت چندى به سیر و سیاحت در هندوستان و عراق پرداخت و پس از بازگشت به شیراز، شعاع السلطنه، فرزند مظفرالدین شاه - که حکومت فارس را به عهده داشت- هنگام بازگشت به تهران فرصت را با خود به دربار آورد و معلم و ندیم خود ساخت و چون فرصت در دربار تقرب یافت، شاه او را لقب «فرصت الدّوله» داد. هنگام انقلاب مشروطیّت فرصت در تهران بود و در سازمان جدید وزارت معارف که پس از مشروطیّت به وجود آمد او را به ریاست معارف فارس گماشتند و وی در این سمت به خوبی خدمت کرد. بار دیگر در هنگام تأسیس دادگستری او را رئیس عدلیهی فارس کردند و سپس دوباره شغل ریاست معارف و فوائد عامه و مدتی هر دو شغل فرهنگ و دادگستری را بدو سپردند. او تا آخر عمر مجرد ماند و در سن 68 سالگی بر اثر یک بیماری داخلی مزمن در خانهی شخصی خود در شیراز وفات یافت و بنابر آرزوی دیرینهاش در کنار آرامگاه لسان الغیب حافظ به خاک سپرده شد. | |||
==آثار== | |||
فرصت شیرازى داراى طبعى توانا بوده و با احاطۀ کاملى که به فنون شعرى و دقایق کلامى داشته اشعار خود را به انواع آرایههاى لفظى و معنوى زینت داده و در انواع قالبهاى شعرى طبعآزمایى کرده ولى غزلیات او از شور و حال و روانى و شیوایى خاصّى برخوردار است. | |||
وى در آفرینش آثار منظوم خود از سبک عراقى بهره جسته و با استفاده از شیوه بیانى این سبک روانى و شیوایى جالبى را به آثار خود بخشیده است. آثار عاشورایى او در قالبهاى قصیده، غزل و ترجیعبند، گرچه معدود است؛ ولی از نظر کیفى مورد عنایت اهل ادب قرار دارد و ترجیعبند عاشورایى او در شمار بهترین آثار عاشورایى در این قالب شعرى است. | |||
*'''«آثار عجم»<ref>اوضاع جغرافیایی هر منطقه از فارس و بنادر که در مدتی دراز نقطه به نقطه آن را پیمود.</ref>''' | |||
*'''«اشکال المیزان» <ref>در علم منطق</ref>''' | |||
*'''«دریای کبیر»<ref>مشتمل بر علوم مختلف زبان عربی و فارسی</ref>''' | |||
*'''«بحور الالحان»<ref>در علم موسیقی و عروض</ref>''' | |||
*'''«منشآت نثر»''' | |||
*'''«رسالهی شطرنجیه»''' | |||
*'''«مثنوی هجونامه»''' | |||
*'''«دیوان اشعار»<ref>مشتمل بر قصاید، غزلیّات، ترجیعات، مسمطات، رباعیّات، مثنویات، مراثی، تواریخ و پیوستی از منشآت منشور اوست.</ref>''' | |||
*'''«مقالات سیاسى و علمى از زبان شیخ مجعول»''' | |||
*'''«رسالهاى در صرف و نحو و خطّ میخى»''' | |||
*'''«رسالهاى در هیأت»<ref>سخنوران نامى معاصر ایران، سید محمد باقر برقعى، ج 4، ص 2660 و 2661.</ref>''' | |||
===اشعار=== | |||
====مرثیه عاشورایى==== | |||
{{شعر}} | |||
{{ب| دلا دمى نما گذر به سوى مکتب ولا | به حرف ابجدى نگر اشارتى ز کربلا }} | |||
{{ب| «الف» کنایه از ازل که شاه دین به صد امل | به بزمگاه لم یزل ببست عهد با خدا }} | |||
{{ب| ز «با» اشارت آنکه او بلا نمود آرزو | ز «تا» کنایت آنکه خو کند به تیر اشقیا }} | |||
{{ب| ز «ثا» ثبات در قدم که بایدش به دشت غم | ز «جیم» جور دمبدم کشد به عرصه بلا }} | |||
{{ب| ز «حا» حُسام جان ستان ز«خا»خدنگِ دل نشان | که زخم این و ضرب آن رسد به جسمش از قضا }} | |||
{{ب| ز «دال» داغ اکبرش رسد به قلب انورش | ز «ذال» ذبح اصغرش کند به غّصه مبتلا }} | |||
{{ب| ز «را» شود روانه خون ورا ز جسم لالهگون | ز «زا» شود ز زین نگون کند ز خاک متّکا }} | |||
{{ب| ز «سین» سرِ امام دین اشارهاى ز شمر: «شین» | که مىکند جدا ز کین سر منیرش از قفا }} | |||
{{ب| ز «صاد» صبر آل او محرم و عیال او | ز «ضاد» ضعف حال او ز زخمهاى جانگزا }} | |||
{{ب| ز «طا» طپانچه هر کسى سکینه را زند بسى | ز «ظا» رسد ز هر خسى هزار ظلم برملا }} | |||
{{ب| | |||
{{ب| | {{ب| ز «عین» اشاره از عطش،کنایه «غین» شد ز غش | به طفلهاى ماهوش رسد ز گرمى هوا }} | ||
{{ب| ز | {{ب| ز «فا» فدا چو کرد سر به راه حقِ دادگر | ز «قاف» قرب بیشتر شدش ز جمله اوصیا }} | ||
{{ب| | {{ب| ز «کاف» آنکه کعبِ نى زنان خورند پى ز پى | ز «لام» آنکه لعل وى به چوب گردد آشنا }} | ||
{{ب| | {{ب| ز «میم» مىشود مکان خرابه بهر کودکان | ز «نون» نوا یکان یکان کنند از غم و عنا }} | ||
{{ب| | {{ب| ز «واو» وعده ازل وفا نمود و زین عمل | شد از خداى لم یزل شفیع جمله ماسوا }} | ||
{{ب| | {{ب| ز «ها» هجوم غم به دل ازین جفاست متّصل | ز «لا» است لال و منفعل زبان به شرح این عزا }} | ||
{{ب| | {{ب| ز «یا» اشاره: یوم دین که آن امام راستین | کند ز «فرصت» حزین شفاعتى به منتها <ref>دیوان فرصت الدّوله شیرازى، (کتابفروشى محمودى، بىتا، افست از طبع بمبئى، تهران 333 ق)، ص 458 و 459.</ref> }} | ||
{{پایان شعر}} | {{پایان شعر}} | ||
====در مراثى اهل بیت (علیهم السلام)==== | |||
{{شعر}} | |||
{{ب| شاه شهید مى چو ز جام بلا کشید | رخت از مدینه جانب کرب و بلا کشید }} | |||
{{ب| در دشت نینوا ز وفا چون نهاد پاى | دست امید از همه ماسوا کشید }} | |||
{{ب| ز اصحاب او هر آنکه وفا را به سر نبرد | بیعت شکست و پاى ز کوى وفا کشید }} | |||
{{ب| کردند جمله سینه بىکینه را سپر | در قتلشان زمانه چو تیغ جفا کشید }} | |||
{{ب| عباس را ز پیکر صد پاره شد جدا | دستى که در رکاب برادر لوا کشید }} | |||
{{ب| اکبر شهید گشت چو در دشت نینوا | لیلاى بینوا چو نى از دل نوا کشید }} | |||
{{ب| عیش عروس گشت عزا و به خاک و خون | گیسو به مرگ قاسم پا در حنا کشید }} | |||
{{ب| آمد به حلق اصغر مظلوم شیرخوار | تیر از کمان کینه که دست قضا کشید }} | |||
{{ب| آه از دمى که شاه شهیدان به قتلگاه | آهى ز بیکسى و غم اقربا کشید }} | |||
{{ب| افتاد نور چشم نبى چون به روى خاک | در چشم خود زمینش چون توتیا کشید }} | |||
{{ب| مىخواست شاه تشنهلب آبى، زدند سنگ | بر چشمهاى کز آن خضر آب بقا کشید }} | |||
{{ب| واحسرتا! که شمر چو بر سینهاش نشست | از دل خروش و نعره واحسرتا کشید }} | |||
{{ب| بر حنجرش نهاد و نکرد از خدا حیا | آن خنجرى که از کمر آن بیحیا کشید }} | |||
{{ب| خنجر به حنجر شه دین کارگر نگشت | کار جدا نمودن سر بر قفا کشید }} | |||
{{ب| پامال سُمّ اسب شد آن تن که بارها | در بر چو جان به ناز، رسول خدا کشید }} | |||
{{ب| افروختند نار ستم در حریم او | کآن نار شعله تا حرم کبریا کشید }} | |||
{{ب| «فرصت» ز جور و کینه اعدا هر آن چه گفت | خجلت بسى ز حضرت خیر النّسا کشید <ref>همان،ص 452 و 453.</ref> }} | |||
{{پایان شعر}} | |||
====ترجیعبند عاشورایى==== | |||
'''1''' | |||
{{شعر}} | {{شعر}} | ||
{{ب| بارم از دیده | {{ب| دارم از کینۀ سپهر برین | زخمها بر دل و همه خونین }} | ||
{{ب| بارم از دیده اشکهاى روان | کشم از سینه نالههاى حزین }} | |||
{{ب| همه | {{ب| همه جانها به حسرت و غم جفت | همه دلها به درد و غصّه قرین }} | ||
{{ب| تا به دامان زده گریبان | {{ب| تا به دامان زده گریبان چاک | خلق در ماتم امام مبین }} | ||
{{ب| از زمین است نوحه تا به سپهر|از سپهر است ناله تا به زمین }} | {{ب| از زمین است نوحه تا به سپهر | از سپهر است ناله تا به زمین }} | ||
{{ب| بر همه اهل ارض در همه | {{ب| بر همه اهل ارض در همه رو | این ندا داده جبرئیل امین: }} | ||
{{ب| | {{ب| کُلُّ یَوم کَیَوم عاشوراء | کربلا، کُلُّ عَرصَةِ الغَبراء }} | ||
{{پایان شعر}} | {{پایان شعر}} | ||
'''2''' | |||
{{شعر}} | |||
{{ب| چون حسینِ على امام امم | در زمین بلا نهاد قدم }} | |||
{{ب| دست افشاند بر جهان یک سر | دل به حق بست و رست از عالم }} | |||
{{ب| پا نهاد از ولا به دشت بلا | سر نهاد از رضا به تیغ ستم }} | |||
{{ب| آتش ظلم آن گروهِ شریر | زد به جان جهان شرارۀ غم }} | |||
{{ب| نوحهگر در عزاى او شب و روز | ملک و دیو و دد بنى آدم }} | |||
{{ب| زین شهادت به هر زمان غوغاست | زین مصیبت به هر زمین ماتم }} | |||
{{ب| کُلُّ یَوم کَیَوم عاشوراء | کربلا، کُلُّ عَرصَةِ الغَبراء }} | |||
{{پایان شعر}} | |||
'''3''' | |||
{{شعر}} | |||
{{ب| مىکنم یاد از برادر او | آنکه بودى به جان برابر او }} | |||
{{ب| رایت افراز: حضرت عباس | که همى بود یار و یاور او }} | |||
{{ب| از پىِ آب رفت با لب خشک | تیرى آمد به دیدۀ تر او }} | |||
{{ب| تیغ کین آختند و افکندند | مشرکین دستها ز پیکر او }} | |||
{{ب| ناگه از تیشه ستم افتاد | بر زمین سروِ نازپرور او }} | |||
{{ب| در غمش سال و ماه در همه جا | گفت کلثوم زار خواهر او }} | |||
{{ب| کُلُّ یَوم کَیَوم عاشوراء | کربلا، کُلُّ عَرصَةِ الغَبراء }} | |||
{{پایان شعر}} | |||
'''4''' | |||
{{شعر}} | |||
{{ب| یادم از اکبر جوان آمد | که سوى رزمگه دوان آمد }} | |||
{{ب| هر که دید آن جمال را مىگفت: | نبىِ آخرُ الزّمان آمد }} | |||
{{ب| تیغ بگرفت و حمله کرد و بکشت | کز عدو بانگِ الامان آمد }} | |||
{{ب| آه از آن دم که از جفاى سپهر | بر سرش تیغ جانستان آمد }} | |||
{{ب| از سرِ زین فتاد بر سر خاک | چون از آن زخم ناتوان آمد }} | |||
{{ب| در همه عمر مادرش: لیلا | گفت، هر جا که در فغان آمد: }} | |||
{{ب| کُلُّ یَوم کَیَوم عاشوراء | کربلا، کُلُّ عَرصَةِ الغَبراء }} | |||
{{پایان شعر}} | |||
'''5''' | |||
{{شعر}} | {{شعر}} | ||
{{ب| | {{ب| یادم آمد ز قاسم ناشاد | که در آن دشت تازه شد داماد }} | ||
{{ب| | {{ب| کرد در حجله با عروس وداع | خواست از عمّ خویش اذن جهاد }} | ||
{{ب| | {{ب| رفت و از آن عدو بکشت بسى | شورشى در میان قوم افتاد }} | ||
{{ب| | {{ب| سوى او با سنان و خنجر و تیغ | لشکر از هر کنار روى نهاد }} | ||
{{ب| | {{ب| بر زمین ناگه آمد از سرِ زین | نخل قدَّش ز تیشۀ بیداد }} | ||
{{ب| | {{ب| مادر از داغ او به مدت عمر | همهجا گفت با دو صد فریاد: }} | ||
{{ب| | {{ب| کُلُّ یَوم کَیَوم عاشوراء | کربلا، کُلُّ عَرصَةِ الغَبراء }} | ||
{{پایان شعر}} | {{پایان شعر}} | ||
'''6''' | |||
{{شعر}} | |||
{{ب| یادم آمد از آن رضیع صغیر | طفل شش ماهه اصغر بىشیر }} | |||
{{ب| برد آن طفل را امام مبین | از حرم سوى آن گروه شریر }} | |||
{{ب| گفت:گیرم که من گنهکارم | نیست این کودکِ مرا تقصیر }} | |||
{{ب| برسانید بر گلویش آب | که ز بىشیرىاش رخ است چو قیر }} | |||
{{ب| آوخ آوخ که از کمان قضا | بر گلوى لطیفش آمد تیر }} | |||
{{ب| زین مصیبت به هر زمان و مکان | همه گویند از صغیر و کبیر: }} | |||
{{ب| کُلُّ یَوم کَیَوم عاشوراء | کربلا، کُلُّ عَرصَةِ الغَبراء }} | |||
{{پایان شعر}} | |||
'''7''' | |||
{{شعر}} | {{شعر}} | ||
{{ب| | {{ب| کرد شاه شهید با دل ریش | تکیه از بىکسى به نیزه خویش }} | ||
{{ب| | {{ب| گفت: آیا کسم کند یارى؟ | که نه یارم به جاى ماند و نه خویش }} | ||
{{ب| | {{ب| بوالحنوقاش جواب داد و فکند | سوى او ناوکى که داشت به کیش <ref>ترکش، تیردان.</ref> }} | ||
{{ب| | {{ب| شاه از صدر زین به خاک افتاد | با دلِ پر ز ریش و حال پریش }} | ||
{{ب| | {{ب| همچو تیرش سنان رسید به سر | رو به پهلویش از سنان سرِ نیش }} | ||
{{ب| | {{ب| یک زمان بىفغان نباید بود | زین ستمهاى قومِ کافرکیش }} | ||
{{ب| | {{ب| کُلُّ یَوم کَیَوم عاشوراء | کربلا، کُلُّ عَرصَةِ الغَبراء }} | ||
{{پایان شعر}} | {{پایان شعر}} | ||
'''8''' | |||
{{شعر}} | |||
{{ب| آه از آن دم که شمرِ زشت سِیَر | شد به بالین شاه تشنهجگر }} | |||
{{ب| پاى بر سینهاش نهاد ز کین | دست برد از جفا سوى خنجر }} | |||
{{ب| برد خنجر به سوى حنجر او | کرد خنجر حیا از آن حنجر }} | |||
{{ب| شه دین را برید سر ز قفا | شرم ننمود او ز پیغمبر }} | |||
{{ب| «فرصتا»! لب ببند و شو خاموش | زین جگرسوز قصّه هین بگذر }} | |||
{{ب| در همه سال و ماه و هفته و روز | گریه کن در عزاى آن سرور }} | |||
{{ب| کُلُّ یَوم کَیَوم عاشوراء | کربلا، کُلُّ عَرصَةِ الغَبراء <ref>همان، ص 454 تا 458.</ref> }} | |||
{{پایان شعر}} | |||
==منابع== | |||
*[[دانشنامه شعر عاشورایی انقلاب حسینی در شعر شاعران عرب و عجم|دانشنامهی شعر عاشورایی، محمدزاده، ج 2، ص: 1044-1045.]] | |||
[[ | *[[کاروان شعر عاشورا|محمد علی مجاهدی، کاروان شعر عاشورا،زمزم هدایت، ج1، ص 490-495.]] | ||
==پی نوشت== | |||
[[رده:شاعران]] | [[رده:شاعران]] | ||
<references /> | |||
[[رده:شاعران قرن سیزدهم]] | |||
[[رده:شاعران فارسی زبان]] | [[رده:شاعران فارسی زبان]] | ||
[[رده:شاعران | [[رده:شاعران ایرانی]] | ||
ویرایش