دوبیتی: تفاوت میان نسخه‌ها

'''دوبیتی،''' از مشهورترین قالب‌های شعر فارسی است که از دیرباز تا عصر حاضر سخن‌سرایان عرصه ادب فارسی به آن توجه ویژه داشته و از آن بهره‌ها برده‌اند. در شعر کلاسیک، دوبیتی همان رباعی است؛ با این تفاوت که اغلب بر وزن «مفاعیلن مفاعیلن مفاعیل» سروده می‌شود. دوبیتی برای بیان احساسات بی‌شائبه و عشق‌های ساده و بی‌ریا با کلمات شکسته و محاوره‌ای مناسب است. دوبیتی را گاه افراد معمولی و غیر شاعر هم به اقتضای احساسات و هیجانات درونی خویش سروده‌اند که از نظر فرهنگ و ادبیات عامه ارزش فراوانی دارد. دوبیتی را «ترانه» نیز گویند و آن کامل شده اشعار دوازده هجایی روزگار ساسانیان است که بعد از اسلام آن‌ها را «فهلویات» نامیده‌اند. <ref>رزمجو، 1370، ص 41-42.</ref>

دوبیتی عنوانی کلی برای انواع شعرهای عامیانه است؛ مانند: «دوبیتی»، «چهاربیتی»، «چهاربیتو» (در کرمان)، «بایاتی» (در آذربایجان)، «شروه» و «شلوه» (در بوشهر)، «فریاد» (در خراسان)، بن «بند» (در مازندران) و فهلویات. <ref>انجوی شیرازی، 1371، ص 216.</ref>   

در ادبیات کلاسیک سرایندگان دوبیتی مشخص‌اند و نام آشنا، اما شاعران دوبیتی‌های عامیانه گمنام و ناشناس‌اند.  

دوبیتی‌های عامیانه، روزگار درازی است که همچون گنجینه‌ای گران‌بها در سینه و حافظه مردم باقی مانده و نسل به نسل تا به امروز رسیده است. بخشی از دوبیتی‌ها، بیان ساده و بی‌آلایش احساسات پاک دینی و مذهبی مردم است. عشق و ارادت به پیامبر بزرگ اسلام (ص) و خاندان مطهر ایشان جای پایی محکم در پیشینه ترانه‌ها و دوبیتی‌ها از خود به جای گذاشته است. اثبات ارادت ایرانیان به سیدالشهدا (ع) و اهل بیت ایشان همچون اثبات خورشید درخشان و سوزان در ظهر یک روز گرم تابستان است. گرچه یادآوری واقعه عاشورا و ذوالجناحی که خون‌آلود و بدون سوار به خیمه بازمی‌گردد، آتش دل ارادتمندان را افزون می‌کند. <ref>فقیری، 1385، ص 245-246.</ref> <ref>بختیاری، مریم، به روایت از فاطمه بختیاری، تنگک زنگنه، بوشهر، بی‌تا. </ref>

{{ب| سوم پرسید از حال اسیران | که چهارم خوش به توفان بلا زد }}  

{{پایان شعر}}  

در برخی دیگر از دوبیتی‌ها، نام امام حسین (ع) همراه با نام‌های پیغمبر اکرم (ص) حضرت علی (ع) و امام حسن (ع) آمده است:  

{{ب| هر دو دست حنا ریش با گلو بدیمه | مرتضی علی قنبر جلو بدیمه}}  

{{پایان شعر}}  

طلب شفاعت در عرصه قیامت نیز دستمایه سینه گشتن دوبیتی زیر شده است: <ref>سعیدی، بیرجند، خراسان جنوبی، 1364.</ref> <ref>سعیدی، بیرجند، خراسان جنوبی، 1364. </ref>

{{ب| زمین کربلا لنگر نداره | حسین در کربلا یاور نداره}}  

{{پایان شعر}}  

{{ب| حسین رو که فرزند علی بود | شهید کربلا کردی خدایا!!!}}  

{{پایان شعر}}  

آرزوی تشرف به حرم مطهر حضرت اباعبدالله (ع) و سکنی گزیدن در جوار بارگاه ملکوتی ایشان دست طلب و نیاز عاشقان را به درگاه حق بلند کرده است تا با شفیع قرار دادن امیرالمؤمنین (ع)، جواز حضور در کربلای معلی را به دست آورند: <ref>بختیاری، مریم، به روایت از فاطمه بختیاری، تنگک زنگنه، بوشهر، بی‌تا. </ref>

{{ب| ببوسم از دل و جون، صحن و مقامش | بشینم سایه گلدسته‌ها را }}  

{{پایان شعر}}  

در ابیاتی که از نطنز و شهرضا روایت شده است، گرچه تفاوت بین واژگان چشمگیر است، اما همه تفاوت‌ها و کثرت‌ها در خدمت محتوای واحد است و آن آرزوی راه یافتن به بارگاه شاه کربلاست: <ref>روح اللهی، رضا، به روایت از خانم احمدی، نطنز، اصفهان، 1348 و 1350.</ref> <ref>کریمی، محمدحسین، قمبوان، سمیرم، شهرضا، اصفهان، 1350.</ref> <ref>کریمی فروتقه، محمد، کاشمر، خراسان رضوی، 1348، 1367، بی‌تا. </ref> <ref>مجدی نسب، عزت‌الله، دزفول، خوزستان، 1348.</ref> <ref>دادخواه، ملیحه، ساوه، مرکزی، 1349.</ref>

{{ب| آنجا که محمد و علی بنشینند | من شکوه ز دست تو بی‌وفا خواهم کرد }}  

{{پایان شعر}}  

شجاعت و دلاوری حضرت علی اکبر (ع) و رزم‌آوری و بصیرت او، در سفر کربلا به ویژه در روز عاشورا تجلی کرد. او نخستین شهید عاشورا از بنی‌هاشم است. <ref>محدثی، 1374، ص 322.</ref>

{{ب| به حق کاکل پر خون اکبر | دل ناشاد ما را شاد بنما }}  

{{پایان شعر}}  

{{ب| که من امید کلی بر تو دارم | گنه بخشم شوی در روز محشر }}  

{{پایان شعر}}  

اظهار ارادت و ابراز عشق و محبت به حضرت ابوالفضل (ع) نیز در دوبیتی‌ها جلوه‌گر است:  

{{ب| آید به جهان اگر حسین دگری | هیهات برادری چو عباس آید }}  

{{پایان شعر}}  

{{ب| کلید نقره و بندش زمرد | که شبنم بر زمین کربلا زد }}  

{{پایان شعر}}