حائر: تفاوت میان نسخه‌ها

۱۱۹ بایت حذف‌شده ،  ‏۲۰ آوریل ۲۰۲۱
بدون خلاصۀ ویرایش
جزبدون خلاصۀ ویرایش
بدون خلاصۀ ویرایش
خط ۱: خط ۱:
حائر و حایر، اصطلاحا به مقبره امام حسین علیه‌السلام و منطقه پیرامون آن می‌گویند.
{{جعبه اطلاعات مسجد
{{جعبه اطلاعات مسجد
| عرض جعبه            =
| عرض جعبه            =
خط ۳۳: خط ۳۲:
| وب‌گاه              = [http://imamhussain.org/ العتبة الحسینة المقدسة]
| وب‌گاه              = [http://imamhussain.org/ العتبة الحسینة المقدسة]
| ویژگی‌های دیگر      =
| ویژگی‌های دیگر      =
| پانویس              = }}
| پانویس              = }}'''حائر (حایر)'''، اصطلاحا به مقبره [[امام حسین|امام حسین(ع)]] و منطقه پیرامون آن می‌گویند.


حایر به معناى سرگردان و متحیر است. به مکان گودى که وسط آن صاف و اطرافش بلند باشد و آبِ جمع شده در آن راه خروج نداشته باشد نیز حایر می‌گویند. حایر از نامهاى سرزمین کربلا نیز هست <ref>ابن‌منظور؛ طریحى؛ زبیدى، ذیل «حیر».</ref>. اشخاص منسوب به این مکان، حائرى/ حایرى خوانده می‌شوند <ref>عبدالجواد کلیدار، 1376ش، ص 26.</ref>.نخستین بار واژه حائر در احادیثى از امام صادق علیه‌السلام <ref>شهادت در 148.</ref> درباره آداب و فضیلت زیارت امام حسین علیه‌السلام <ref>رجوع کنید به ابن‌قولویه، ص 254ـ255، 358ـ362.</ref>، بر محوطه محصور پیرامون بناى مرقد آن حضرت، اطلاق شد <ref>عبدالجواد کلیدار، 1376ش، ص 68ـ69؛ کرباسى، ج 1، ص 259.</ref>. به‌تدریج کاربرد این واژه در میان شیعیان رواج یافت و مرقد مذکور و محدوده پیرامون آن به حائرحسین و حائرحسینى معروف شد <ref>عبدالجواد کلیدار، 1376ش، ص 71ـ72.</ref>.درباره سبب حائر نامیده شدن حرم حسینى و رواج این واژه، چند قول مطرح شده است، از همه مشهورتر آن است که پس از فرمان متوکل عباسى <ref>حک : 232ـ247.</ref> مبنى بر ویران کردن بناى روى قبر و آب بستن به قبر، آب نزدیک قبر ایستاد و آن را فرا نگرفت <ref>حارَالماء.</ref> و ازاین‌رو، این مکان به حائر شهرت یافت <ref>شهید اول، ج 4، ص 291.</ref>، ولى برخى این وجه را نپذیرفته‌اند، زیرا به استناد احادیث امام صادق علیه‌السلام، پیش از زمان متوکل به این مکان حائر گفته می‌شده است <ref>رجوع کنید به طهرانى، ص 294؛ عبدالجواد کلیدار، 1376ش، ص 51ـ52.</ref>. دوم آنکه در اوایل قرن دوم، پیرامون محوطه مرقد مطهر دیوارى بنا شد و به نظر می‌رسد ایجاد این حصار، احتمالاً در دوره امویان، براى آن بود که بازرسى زائران حرم سهل‌تر باشد. وجه سوم شهرت واژه حائر را آن دانسته‌اند که کاربرد این کلمه رمزگونه، از حساسیت بنی‌امیه درباره زائران حرم حسینى می‌کاست <ref>عبدالجواد کلیدار، 1376ش، ص70ـ71؛ مدرس بستان‌آبادى، ص 174ـ175.</ref> و با معناى لغوى واژه هم مطابقت داشت. امروزه مدفن آن حضرت به حرم حسینى و روضه حسینى معروف است <ref>عبدالجواد کلیدار، 1376ش، ص 73.</ref>.حرم حسینى نزد شیعیان، حرمت بسیارى دارد. امامان شیعه علیهم‌السلام، به رغم تنگناها و سخت‌گیریهاى حاکمان وقت، همواره با ذکر فضیلت کربلا و منزلت رفیع حائر حسینى، شیعیان را به زیارت و بزرگداشت آن ترغیب می‌کردند. در احادیث متعدد، افزون بر ذکر پاداش اخروى و آثار زیارت حرم امام حسین، آداب حضور در حرم و کیفیت زیارت مزار آن حضرت به‌تفصیل بیان شده است <ref>رجوع کنید به ابن‌قولویه، ص 236ـ355، 358ـ426، 444ـ455؛ مفید، کتاب‌المزار، ص 44ـ62، 64ـ82، 123ـ125؛ نیز رجوع کنید به تربت*.</ref>.در احادیث منقول از امام صادق علیه‌السلام محدوده حرم/ حائر حسینى به گونه‌هاى مختلف مشخص شده است، از جمله با معیارهایى چون فرسخ و ذراع <ref>ابن‌قولویه، ص 456ـ458؛ مفید، کتاب‌المزار، ص 123ـ125.</ref>. در جمع میان این احادیثِ به‌ظاهر متعارض، گفته‌اند که همه نواحى مشخص شده در این احادیث، حرم و شایسته احترام‌اند، اما در درجه فضیلت متفاوت‌اند؛ هر ناحیه‌اى که به مدفن امام نزدیک‌تر باشد، شرافت و حرمت بیشترى دارد <ref>طوسى، 1376ش، ج 6، ص 81ـ82؛ مجلسى، ج 98، ص110ـ112.</ref>. کمترین فواصل ذکر شده در احادیث براى محدوده حرم، 20 و 25 ذراع از مدفن امام است. بر این اساس، قطر تقریبى حائر را 22 متر شمرده‌اند که از یک سو بناى حرم و محوطه محصور پیرامون آن را در زمان امام صادق علیه‌السلام نشان می‌دهد و از سوى دیگر، با دیدگاه کسانى که حائر را فقط شهادتگاه <ref>مشهد.</ref> و مسجد دانسته‌اند، انطباق دارد <ref>عبدالجواد کلیدار، 1376ش، ص 51ـ52، 58ـ60؛ کرباسى، ج 1، ص260ـ261؛ نیز رجوع کنید به ادامه مقاله.</ref>.اهمیت تعیین دقیق محدوده حائر حسینى، به‌سبب حکم فقهى خاص آن در مبحث «نماز مسافر» است. این حکم ــکه از احکام اختصاصى حرم مکى، حرم نبوى و مسجد کوفه هم هست ــ جواز و حتى استحباب خواندن نماز کامل براى مسافرى است که کمتر از ده روز در این مکانها اقامت می‌کند. این، فتواى مشهور فقهاى امامى است، هرچند خواندن نماز شکسته <ref>قَصر.</ref> نیز براى چنین فردى جایز است <ref>رجوع کنید به شهیدثانى، ج 1، ص 787ـ788؛ نراقى، ج 8، ص 304؛ طباطبائی‌یزدى، ج 2، ص 164؛ نجفى، ج 14، ص 329ـ340؛ نیز رجوع کنید به حرم*.</ref>.در احادیثى که مستند این حکم فقهى است، از ناحیه‌اى که زائر امام حسین علیه‌السلام می‌تواند نماز را کامل بخواند، با عناوینى چون حرم، حائر و کنار مدفن <ref>عِندالقَبر.</ref> یاد شده است <ref>رجوع کنید به حرّعاملى، ج 8، ص 524، 527ـ528، 530ـ532؛ نیز رجوع کنید به بروجردى، ج 8، ص 418ـ419.</ref>. برخى فقها <ref>رجوع کنید به ابن‌سعید، ص 93؛ نراقى، ج 8، ص 313، 317.</ref>، با استناد به فواصل چند فرسخى که در برخى احادیث براى شعاع حائر ذکر شده است، حکم اختصاصى مزبور را در همه‌جاى شهر کربلا جارى می‌دانند؛ اما بیشتر فقها این حکم را تنها در محدوده حائر حسینى به مفهوم خاص آن، که مهم‌ترین نقطه حرم است، پذیرفته‌اند <ref>رجوع کنید به مقدّس اردبیلى، ج 3، ص 426؛ بحرانى، ج 11، ص 462؛ نراقى، ج 8، ص 313ـ314.</ref>، البته آنان درباره محدوده دقیق حائر آراى گوناگونى دارند، از جمله: 1) محدوده مقبره آن حضرت و دیگر شهیدان کربلا، جز حضرت عباس علیه‌السلام، که امروزه به آن حرم گفته می‌شود <ref>رجوع کنید به مفید، الارشاد، ج 2، ص 126؛ ابن‌ادریس حلّى، ج 1، ص 342؛ بروجردى، ج 8، ص 419ـ420، 423ـ424.</ref>. 2) حرم همراه با مجموعه صحن پیش از توسعه آن در دوره صفویان <ref>رجوع کنید به مجلسى، ج 86، ص 89ـ90؛ بحرانى، ج 11، ص 464ـ465؛ عبدالجواد کلیدار، 1376ش، ص 53ـ54.</ref>. 3) فقط روضه مقدّس آن حضرت، که برخى فقها از باب احتیاط بدان قائل شده و حتى رواق و مسجد را جزو حائر ندانسته‌اند. این حکم فقهىِ خاص، شامل روزه نمی‌شود <ref>رجوع کنید به مجلسى، ج 86، ص 89؛ امام خمینى، ج 1، ص 233؛ گلپایگانى، ج 1، ص240.</ref>. 4) اطراف ضریح <ref>رجوع کنید به طباطبائى یزدى، ج 2، ص 164ـ165؛ خوانسارى، ج 1، ص 589؛ براى اقوال دیگر رجوع کنید به مجلسى، ج 86، ص 89ـ90، ج 98، ص 117؛ نراقى، ج 8، ص 317ـ318؛ عبدالجواد کلیدار، 1376ش، ص 53؛ بروجردى، ج 8، ص 419ـ420، 425ـ 426.</ref>. این حکمِ فقهىِ خاص، پیشینه احداث بنا بر مزارِ شریف امام حسین علیه‌السلام به نخستین سالهاى پس از شهادت ایشان بازمی‌گردد و از نصب صندوق و ایجاد سقف و بنایى کوچک بر روى مدفن تا سال 65، گزارشهایى وجود دارد؛ اما ظاهرآ نخستین بقعه حائر حسینى را مختاربن ابوعبیده ثقفى <ref>مقتول در 67.</ref>، پس از پیروزى در قیام خود براى خون‌خواهى امام حسین علیه‌السلام، در سال 66 ساخت. این بناى آجرى دو در ورودى و یک گنبد داشت <ref>رجوع کنید به کرباسى، ج 1، ص 245ـ250؛ طعمه، ص70ـ73.</ref>. مقبره دیگر شهداى کربلا در بیرون از آن بنا بود <ref>رجوع کنید به ابن‌قولویه، ص420؛ مجلسى، ج 98، ص 187ـ188.</ref>. برخى احادیث منقول از امام صادق علیه‌السلام، درباره آداب و کیفیت زیارت مزار امام حسین علیه‌السلام <ref>رجوع کنید به مجلسى، ج 98، ص 177ـ178، 198ـ199، 259ـ260.</ref>، نشان‌دهنده برپا ماندن این بنا تا زمان ایشان است <ref>کرباسى، ج 1، ص 255ـ259.</ref>.در ادوار بعد، اشخاص یا حکومتها اقدامات عمرانى متعددى در حرم و حائر حسینى انجام دادند، از جمله ساخت صحنها و رواقهاى جدید یا توسعه آنها، احداث مسجد، ساخت صندوق و ضریح براى مدفن شریف، بازسازى حصار اطراف حرم، تعویض سنگ‌فرشها، مرمت و زراندود کردن گنبد، تزیین مناره‌ها و دیوارها و رواقها با طلا یا کاشى یا آیینه، اهداى فرش و وسایل روشنایى، و ساختن مخزن آب <ref>براى تفصیل رجوع کنید به عبدالحسین کلیدار، ملحق 1، ص 165ـ173؛ طعمه، ص 87ـ 93؛ نیز رجوع کنید به کربلا*.</ref>.رویکرد حکومتها در مورد عمران حائر حسینى یا تخریب آن، یکسان نبوده است. مثلا در عصر امویان، به‌رغم سخت‌گیریهاى آنان بر زائران مرقد <ref>رجوع کنید به ابن‌قولویه، ص 203ـ206، 242ـ245.</ref>، حائر تخریب نشد <ref>طعمه، ص 73؛ کرباسى، ج 1، ص 262.</ref>، اما برخى خلفاى عباسى، از جمله هارون‌الرشید و متوکل، بارها بناى حائر را ویران نمودند. متوکل براى محو اثر قبر و بازداشتن مردم از زیارت، دستور داد زمین حائر را شخم بزنند و بر مقبره آب ببندند <ref>ابوالفرج اصفهانى، ص 395ـ396؛ ابن‌اثیر، ج 7، ص 55؛ نیز رجوع کنید به طوسى، 1414، ص 325ـ329.</ref>. در برابر، در زمان حکومتهاى آل‌بویه، جلایریان، صفویه و قاجاریه، براى توسعه و بازسازى و تزیین حرم حسینى، اقدامات اساسى و گسترده‌اى صورت گرفت <ref>رجوع کنید به عبدالحسین کلیدار، ص 68ـ79؛ عبدالجواد کلیدار، 1376ش، ص 171ـ173، 179ـ190، 252ـ265.</ref>.مهم‌ترین تخریب بناى حرم در دوره‌هاى اخیر، در 1216 و در جریان حمله نخست وهابیان به کربلا روى داد. در این حمله، علاوه بر کشتار بسیارى از مردم، حرم حسینى به‌شدت تخریب شد و اموال آن به غارت رفت <ref>امین، ج 1، ص 629؛ لانگریگ، ص 217.</ref>. محمد سماوى <ref>متوفى 1371.</ref> در مجالى اللُطف بأرض الطَّف، آبادانیها و ویرانیهاى رخ داده در حائر حسینى را به نظم درآورده است <ref>آقابزرگ طهرانى، ج 19، ص 373.</ref>.تأکید امامان شیعه علیهم‌السلام بر اهمیت بزرگداشت حائر از یک سو و آزادىِ نسبى در مورد زیارت مرقد امام حسین علیه‌السلام در زمان منتصر عباسى <ref>حک : 247ـ248.</ref> از سوى دیگر، موجب شد گروهى از علویان در مجاورت حرم حسینى اقامت گزینند که نخستین آنها ابراهیم مُجاب، فرزند محمد عابد و نوه امام کاظم علیه‌السلام، بود. مزار ابراهیم در رواق غربى حرم است <ref>ابن‌اثیر، ج 7، ص 116؛ طعمه، ص 147ـ148؛ نیز رجوع کنید به ابن‌طباطبا علوى اصفهانى، ص 202ـ203.</ref>. پسر او، محمد حائرى، سرسلسله سادات آل‌فائز در کربلاست که برخى از آنان تولیت حرم حسینى را برعهده داشته‌اند <ref>رجوع کنید به ابن‌عنبه، ص 263ـ266؛ عبدالجواد کلیدار، 1380ش، ص 157ـ167.</ref>.
== معنا و مفهوم ==
حایر به معناى سرگردان و متحیر است. به مکان گودى که وسط آن صاف و اطرافش بلند باشد و آبِ جمع شده در آن راه خروج نداشته باشد نیز حایر می‌گویند. حایر از نامهاى سرزمین [[کربلا]] نیز هست <ref>ابن‌منظور؛ طریحى؛ زبیدى، ذیل «حیر».</ref>. اشخاص منسوب به این مکان، حائرى/ حایرى خوانده می‌شوند <ref>عبدالجواد کلیدار، 1376ش، ص 26.</ref>.نخستین بار واژه حائر در احادیثى از امام صادق (ع) <ref>شهادت در 148.</ref> درباره آداب و فضیلت [[زیارت]] [[حسین بن على (ع)|امام حسین (ع)]] <ref>رجوع کنید به ابن‌قولویه، ص 254ـ255، 358ـ362.</ref>، بر محوطه محصور پیرامون بناى مرقد آن حضرت، اطلاق شد <ref>عبدالجواد کلیدار، 1376ش، ص 68ـ69؛ کرباسى، ج 1، ص 259.</ref>. به‌تدریج کاربرد این واژه در میان شیعیان رواج یافت و مرقد مذکور و محدوده پیرامون آن به حائرحسین و حائرحسینى معروف شد <ref>عبدالجواد کلیدار، 1376ش، ص 71ـ72.</ref>.
 
== دلیل نامگذاری ==
درباره سبب حائر نامیده شدن حرم حسینى و رواج این واژه، چند قول مطرح شده است، از همه مشهورتر آن است که پس از فرمان متوکل عباسى <ref>حک : 232ـ247.</ref> مبنى بر ویران کردن بناى روى قبر و آب بستن به قبر، آب نزدیک قبر ایستاد و آن را فرا نگرفت <ref>حارَالماء.</ref> و ازاین‌رو، این مکان به حائر شهرت یافت <ref>شهید اول، ج 4، ص 291.</ref>، ولى برخى این وجه را نپذیرفته‌اند، زیرا به استناد احادیث امام صادق (ع)، پیش از زمان متوکل به این مکان حائر گفته می‌شده است <ref>رجوع کنید به طهرانى، ص 294؛ عبدالجواد کلیدار، 1376ش، ص 51ـ52.</ref>. دوم آنکه در اوایل قرن دوم، پیرامون محوطه مرقد مطهر دیوارى بنا شد و به نظر می‌رسد ایجاد این حصار، احتمالاً در دوره امویان، براى آن بود که بازرسى زائران حرم سهل‌تر باشد. وجه سوم شهرت واژه حائر را آن دانسته‌اند که کاربرد این کلمه رمزگونه، از حساسیت بنی‌امیه درباره زائران حرم حسینى می‌کاست <ref>عبدالجواد کلیدار، 1376ش، ص70ـ71؛ مدرس بستان‌آبادى، ص 174ـ175.</ref> و با معناى لغوى واژه هم مطابقت داشت. امروزه مدفن آن حضرت به حرم حسینى و روضه حسینى معروف است <ref>عبدالجواد کلیدار، 1376ش، ص 73.</ref>.حرم حسینى نزد شیعیان، حرمت بسیارى دارد. امامان شیعه علیهم‌السلام، به رغم تنگناها و سخت‌گیریهاى حاکمان وقت، همواره با ذکر فضیلت کربلا و منزلت رفیع حائر حسینى، شیعیان را به زیارت و بزرگداشت آن ترغیب می‌کردند. در احادیث متعدد، افزون بر ذکر پاداش اخروى و آثار زیارت حرم امام حسین، آداب حضور در حرم و کیفیت زیارت مزار آن حضرت به‌تفصیل بیان شده است <ref>رجوع کنید به ابن‌قولویه، ص 236ـ355، 358ـ426، 444ـ455؛ مفید، کتاب‌المزار، ص 44ـ62، 64ـ82، 123ـ125؛ نیز رجوع کنید به تربت*.</ref>.در احادیث منقول از امام صادق (ع) محدوده حرم/ حائر حسینى به گونه‌هاى مختلف مشخص شده است، از جمله با معیارهایى چون فرسخ و ذراع <ref>ابن‌قولویه، ص 456ـ458؛ مفید، کتاب‌المزار، ص 123ـ125.</ref>. در جمع میان این احادیثِ به‌ظاهر متعارض، گفته‌اند که همه نواحى مشخص شده در این احادیث، حرم و شایسته احترام‌اند، اما در درجه فضیلت متفاوت‌اند؛ هر ناحیه‌اى که به مدفن امام نزدیک‌تر باشد، شرافت و حرمت بیشترى دارد <ref>طوسى، 1376ش، ج 6، ص 81ـ82؛ مجلسى، ج 98، ص110ـ112.</ref>. کمترین فواصل ذکر شده در احادیث براى محدوده حرم، 20 و 25 ذراع از مدفن امام است. بر این اساس، قطر تقریبى حائر را 22 متر شمرده‌اند که از یک سو بناى حرم و محوطه محصور پیرامون آن را در زمان امام صادق (ع) نشان می‌دهد و از سوى دیگر، با دیدگاه کسانى که حائر را فقط شهادتگاه <ref>مشهد.</ref> و مسجد دانسته‌اند، انطباق دارد <ref>عبدالجواد کلیدار، 1376ش، ص 51ـ52، 58ـ60؛ کرباسى، ج 1، ص260ـ261؛ نیز رجوع کنید به ادامه مقاله.</ref>.اهمیت تعیین دقیق محدوده حائر حسینى، به‌سبب حکم فقهى خاص آن در مبحث «نماز مسافر» است. این حکم ــکه از احکام اختصاصى حرم مکى، حرم نبوى و مسجد [[کوفه]] هم هست ــ جواز و حتى استحباب خواندن نماز کامل براى مسافرى است که کمتر از ده روز در این مکانها اقامت می‌کند. این، فتواى مشهور فقهاى امامى است، هرچند خواندن نماز شکسته <ref>قَصر.</ref> نیز براى چنین فردى جایز است <ref>رجوع کنید به شهیدثانى، ج 1، ص 787ـ788؛ نراقى، ج 8، ص 304؛ طباطبائی‌یزدى، ج 2، ص 164؛ نجفى، ج 14، ص 329ـ340؛ نیز رجوع کنید به حرم*.</ref>.در احادیثى که مستند این حکم فقهى است، از ناحیه‌اى که زائر امام حسین (ع) می‌تواند نماز را کامل بخواند، با عناوینى چون حرم، حائر و کنار مدفن <ref>عِندالقَبر.</ref> یاد شده است <ref>رجوع کنید به حرّعاملى، ج 8، ص 524، 527ـ528، 530ـ532؛ نیز رجوع کنید به بروجردى، ج 8، ص 418ـ419.</ref>. برخى فقها <ref>رجوع کنید به ابن‌سعید، ص 93؛ نراقى، ج 8، ص 313، 317.</ref>، با استناد به فواصل چند فرسخى که در برخى احادیث براى شعاع حائر ذکر شده است، حکم اختصاصى مزبور را در همه‌جاى شهر کربلا جارى می‌دانند؛ اما بیشتر فقها این حکم را تنها در محدوده حائر حسینى به مفهوم خاص آن، که مهم‌ترین نقطه حرم است، پذیرفته‌اند <ref>رجوع کنید به مقدّس اردبیلى، ج 3، ص 426؛ بحرانى، ج 11، ص 462؛ نراقى، ج 8، ص 313ـ314.</ref>، البته آنان درباره محدوده دقیق حائر آراى گوناگونى دارند، از جمله: 1) محدوده مقبره آن حضرت و دیگر شهیدان کربلا، جز [[عباس ابن علی(ع)|حضرت عباس (ع)]]، که امروزه به آن حرم گفته می‌شود <ref>رجوع کنید به مفید، الارشاد، ج 2، ص 126؛ ابن‌ادریس حلّى، ج 1، ص 342؛ بروجردى، ج 8، ص 419ـ420، 423ـ424.</ref>. 2) حرم همراه با مجموعه صحن پیش از توسعه آن در دوره صفویان <ref>رجوع کنید به مجلسى، ج 86، ص 89ـ90؛ بحرانى، ج 11، ص 464ـ465؛ عبدالجواد کلیدار، 1376ش، ص 53ـ54.</ref>. 3) فقط روضه مقدّس آن حضرت، که برخى فقها از باب احتیاط بدان قائل شده و حتى رواق و مسجد را جزو حائر ندانسته‌اند. این حکم فقهىِ خاص، شامل روزه نمی‌شود <ref>رجوع کنید به مجلسى، ج 86، ص 89؛ امام خمینى، ج 1، ص 233؛ گلپایگانى، ج 1، ص240.</ref>. 4) اطراف ضریح <ref>رجوع کنید به طباطبائى یزدى، ج 2، ص 164ـ165؛ خوانسارى، ج 1، ص 589؛ براى اقوال دیگر رجوع کنید به مجلسى، ج 86، ص 89ـ90، ج 98، ص 117؛ نراقى، ج 8، ص 317ـ318؛ عبدالجواد کلیدار، 1376ش، ص 53؛ بروجردى، ج 8، ص 419ـ420، 425ـ 426.</ref>. این حکمِ فقهىِ خاص، پیشینه احداث بنا بر مزارِ شریف امام حسین (ع) به نخستین سالهاى پس از شهادت ایشان بازمی‌گردد و از نصب صندوق و ایجاد سقف و بنایى کوچک بر روى مدفن تا سال 65، گزارشهایى وجود دارد؛ اما ظاهرآ نخستین بقعه حائر حسینى را مختاربن ابوعبیده ثقفى <ref>مقتول در 67.</ref>، پس از پیروزى در قیام خود براى خون‌خواهى امام حسین (ع)، در سال 66 ساخت. این بناى آجرى دو در ورودى و یک گنبد داشت <ref>رجوع کنید به کرباسى، ج 1، ص 245ـ250؛ طعمه، ص70ـ73.</ref>. مقبره دیگر شهداى کربلا در بیرون از آن بنا بود <ref>رجوع کنید به ابن‌قولویه، ص420؛ مجلسى، ج 98، ص 187ـ188.</ref>. برخى احادیث منقول از امام صادق (ع)، درباره آداب و کیفیت زیارت مزار امام حسین (ع) <ref>رجوع کنید به مجلسى، ج 98، ص 177ـ178، 198ـ199، 259ـ260.</ref>، نشان‌دهنده برپا ماندن این بنا تا زمان ایشان است <ref>کرباسى، ج 1، ص 255ـ259.</ref>.در ادوار بعد، اشخاص یا حکومتها اقدامات عمرانى متعددى در حرم و حائر حسینى انجام دادند، از جمله ساخت صحنها و رواقهاى جدید یا توسعه آنها، احداث مسجد، ساخت صندوق و ضریح براى مدفن شریف، بازسازى حصار اطراف حرم، تعویض سنگ‌فرشها، مرمت و زراندود کردن گنبد، تزیین مناره‌ها و دیوارها و رواقها با طلا یا کاشى یا آیینه، اهداى فرش و وسایل روشنایى، و ساختن مخزن آب <ref>براى تفصیل رجوع کنید به عبدالحسین کلیدار، ملحق 1، ص 165ـ173؛ طعمه، ص 87ـ 93؛ نیز رجوع کنید به کربلا*.</ref>.رویکرد حکومتها در مورد عمران حائر حسینى یا تخریب آن، یکسان نبوده است. مثلا در عصر امویان، به‌رغم سخت‌گیریهاى آنان بر زائران مرقد <ref>رجوع کنید به ابن‌قولویه، ص 203ـ206، 242ـ245.</ref>، حائر تخریب نشد <ref>طعمه، ص 73؛ کرباسى، ج 1، ص 262.</ref>، اما برخى خلفاى عباسى، از جمله هارون‌الرشید و متوکل، بارها بناى حائر را ویران نمودند. متوکل براى محو اثر قبر و بازداشتن مردم از زیارت، دستور داد زمین حائر را شخم بزنند و بر مقبره آب ببندند <ref>ابوالفرج اصفهانى، ص 395ـ396؛ ابن‌اثیر، ج 7، ص 55؛ نیز رجوع کنید به طوسى، 1414، ص 325ـ329.</ref>. در برابر، در زمان حکومتهاى آل‌بویه، جلایریان، صفویه و قاجاریه، براى توسعه و بازسازى و تزیین حرم حسینى، اقدامات اساسى و گسترده‌اى صورت گرفت <ref>رجوع کنید به عبدالحسین کلیدار، ص 68ـ79؛ عبدالجواد کلیدار، 1376ش، ص 171ـ173، 179ـ190، 252ـ265.</ref>.مهم‌ترین تخریب بناى حرم در دوره‌هاى اخیر، در 1216 و در جریان حمله نخست وهابیان به کربلا روى داد. در این حمله، علاوه بر کشتار بسیارى از مردم، حرم حسینى به‌شدت تخریب شد و اموال آن به غارت رفت <ref>امین، ج 1، ص 629؛ لانگریگ، ص 217.</ref>. محمد سماوى <ref>متوفى 1371.</ref> در مجالى اللُطف بأرض الطَّف، آبادانیها و ویرانیهاى رخ داده در حائر حسینى را به نظم درآورده است <ref>آقابزرگ طهرانى، ج 19، ص 373.</ref>.تأکید امامان شیعه(ع) بر اهمیت بزرگداشت حائر از یک سو و آزادىِ نسبى در مورد زیارت مرقد امام حسین (ع) در زمان منتصر عباسى <ref>حک : 247ـ248.</ref> از سوى دیگر، موجب شد گروهى از علویان در مجاورت حرم حسینى اقامت گزینند که نخستین آنها ابراهیم مُجاب، فرزند محمد عابد و نوه امام کاظم (ع)، بود. مزار ابراهیم در رواق غربى حرم است <ref>ابن‌اثیر، ج 7، ص 116؛ طعمه، ص 147ـ148؛ نیز رجوع کنید به ابن‌طباطبا علوى اصفهانى، ص 202ـ203.</ref>. پسر او، محمد حائرى، سرسلسله سادات آل‌فائز در کربلاست که برخى از آنان تولیت حرم حسینى را برعهده داشته‌اند <ref>رجوع کنید به ابن‌عنبه، ص 263ـ266؛ عبدالجواد کلیدار، 1380ش، ص 157ـ167.</ref>.
==پیوند به بیرون==
==پیوند به بیرون==
منبع مقاله:[http://rch.ac.ir/article/Details/9398 دانشنامه جهان اسلام]
منبع مقاله:[http://rch.ac.ir/article/Details/9398 دانشنامه جهان اسلام]
خط ۴۱: خط ۴۴:
[[رده:اماکن]]
[[رده:اماکن]]
[[رده:حرم‌ها]]
[[رده:حرم‌ها]]
<references />