ویکی حسین

ابوالمفاخر رازی‌: تفاوت میان نسخه‌ها

(صفحه‌ای تازه حاوی «ابو المفاخر منجیک فاخر رازی از شعرای شیعی اواخر سده‌ی پنجم و اوایل سده‌ی شش...» ایجاد کرد)
 
بدون خلاصۀ ویرایش
 
(۸ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۴ کاربر نشان داده نشد)
خط ۱: خط ۱:
ابو المفاخر منجیک فاخر رازی از شعرای شیعی اواخر سده‌ی پنجم و اوایل سده‌ی ششم هجری است که در عهد سلجوقی بود و دولتشاه سمرقندی درباره‌ی او آورده که: «او به روزگار دولت سلطان غیاث الدّین محمّد بن ملکشاه می‌زیست و دانشمندی کامل و شاعر و ادیبی فاضل بود. و در فنون علم بهره‌ای تمام داشت و او را یکی از استادان می‌دانند. ورای شعر و شاعری او را انواع فضایل است». اشعار <ref>تذکرة الشعراء؛ ص 61 و 62.</ref> او بیشتر بر طریق لغز واقع شده و این صنعت او را مسلّم است. امّا شهرت عمده‌ی وی به واسطه‌ی سرودن قصاید در منقبت ائمه‌ی اطهار (ع) بالاخص علی بن موسی الرضا (ع) بوده است. از قصاید معروف او که در تشبیهات و استعارات در زمره‌ی بهترین قصاید به شمار می‌رود و شعرای بسیاری به تتبع در آن پرداخته و آن را جواب گفته‌اند شعری با مطلع:
'''ابوالمفاخر رازی'''‌ از شاعران قرن پنجم وششم هجری است.
 
{{جعبه اطلاعات شاعر و نویسنده
«بال مرصع بسوخت مرغ ملمع بدن‌اشک زلیخا بریخت یوسف گل پیرهن» است که در منقبت امام هشتم (ع) است. بر این قصیده شروح بسیاری نوشته شده است. <ref> مجمع الفصحاء؛ ج 2، ص 936.</ref>
| نام                    = ابوالمفاخر رازی‌
 
| تصویر                  =
| توضیح تصویر            =
| نام اصلی              = ابوالمفاخر منجیک فاخر رازی
| زمینه فعالیت          =
| ملیت                  =
| تاریخ تولد            = اواخر سده‌ی پنجم و اوایل سده‌ی ششم هجری
| محل تولد                =
| والدین                = 
| تاریخ مرگ              =
| محل مرگ                =
| علت مرگ                =
| محل زندگی              =
| مختصات محل زندگی        =
| مدفن                  =
|مذهب                  = شیعه
|در زمان حکومت          =
|اتفاقات مهم            =
| نام دیگر              =
|لقب                    =
|بنیانگذار              =
| پیشه                  =
| سال‌های نویسندگی        =
|سبک نوشتاری            =
|کتاب‌ها                =
|مقاله‌ها                =
|نمایشنامه‌ها            =
|فیلم‌نامه‌ها              =
|دیوان اشعار            =
|تخلص                    =
|فیلم ساخته بر اساس اثر=
| همسر                    =
| شریک زندگی            =
| فرزندان                =
|تحصیلات                  =
|دانشگاه                =
|حوزه                  =
|شاگرد                  =
|استاد                  =
|علت شهرت              =
| تأثیرگذاشته بر        =
| تأثیرپذیرفته از        =
| وب‌گاه                  =
|گفتاورد                =
|امضا                  =
}}
==زندگینامه==
ابوالمفاخر منجیک فاخر رازی از شعرای شیعی اواخر سده‌ی پنجم و اوایل سده‌ی ششم هجری در عهد سلجوقی بوده‌است. دولتشاه سمرقندی درباره‌ی او آورده است که: «او به روزگار دولت سلطان غیاث‌الدّین محمّد بن ملکشاه می‌زیست و دانشمندی کامل و شاعر و ادیبی فاضل بود. و در فنون علم بهره‌ای تمام داشت و او را یکی از استادان می‌دانند. ورای شعر و شاعری او را انواع فضایل است». اشعار <ref>تذکرة الشعراء؛ ص ۶۱ و ۶۲.</ref> او بیشتر بر طریق لغز (چیستان و معماگونه) واقع شده و این صنعت او را مسلّم است. امّا شهرت عمده‌ی وی به واسطه‌ی سرودن قصاید در منقبت ائمه‌ی اطهار(ع) بالاخص علی بن موسی الرضا(ع) بوده است. از قصاید معروف او که در تشبیهات و استعارات در زمره‌ی بهترین قصاید به شمار می‌رود و شعرای بسیاری به تتبع در آن پرداخته و آن را جواب گفته‌اند شعری با مطلع زیر در منقبت امام هشتم(ع) است.
{|
|بال مرصع بسوخت مرغ ملمع بدن
|
|‌اشک زلیخا بریخت یوسف گل پیرهن
|}
بر این قصیده شروح بسیاری نوشته شده است. <ref> مجمع الفصحاء؛ ج ۲، ص ۹۳۶.</ref>  
==اشعار==
{{شعر}}
{{شعر}}
{{ب| صفحه‌ی صندوق چرخ گشت نگونسار بازکرد برون مار صبح مُهره‌ی مِهر از دهن <ref>مقصود بیت اول طلوع خورشید می‌باشد.</ref> }}
{{ب| صفحه‌ی صندوق چرخ گشت نگونسار باز|کرد برون مار صبح مُهره‌ی مِهر از دهن <ref>مقصود بیت اول طلوع خورشید می‌باشد.</ref> }}


{{ب| دوش دگرگونه داد طارم نیلوفری <ref> طارم نیلوفری: کنایه از آسمان.</ref> در بن طاسی دو مرد بر سر نعشی دو زن }}
{{ب| دوش دگرگونه داد طارم نیلوفری <ref> طارم نیلوفری: کنایه از آسمان.</ref> |در بن طاسی دو مرد بر سر نعشی دو زن }}


{{ب| صبح برآمد ز کوه دامن اطلس‌کشان‌چون نفس جبرئیل از گلوی اهرمن }}
{{ب| صبح برآمد ز کوه دامن اطلس‌کشان‌|چون نفس جبرئیل از گلوی اهرمن }}


{{ب| نور چراغ سهیل گوهر تاج قبادششتری مشتری مطرح تخت پشن }}
{{ب| نور چراغ سهیل گوهر تاج قباد|ششتری مشتری مطرح تخت پشن }}


{{ب| بر فلک و بر هوا ریخته و بیخته‌لؤلؤ لالا بکیل عنبر سارا بمن }}
{{ب| بر فلک و بر هوا ریخته و بیخته‌|لؤلؤ لالا بکیل عنبر سارا بمن }}


{{ب| زهره ز خاتون خلد خنده زنان در نقاب‌ماه چو طاوس نر جلوه‌کنان در چمن }}
{{ب| زهره ز خاتون خلد خنده زنان در نقاب‌|ماه چو طاوس نر جلوه‌کنان در چمن }}


{{ب| مهر به خوناب گرم غرق شده چون حسین (ع)صبح به الماس قهر خسته شده چون حسن (ع) }}
{{ب| مهر به خوناب گرم غرق شده چون [[حسین]](ع)|صبح به الماس قهر خسته شده چون حسن(ع) }}


{{ب| روی ره کهکشان جاده‌ی او کوفته‌از لب دریای چین تا در شهر یمن }}
{{ب| روی ره کهکشان جاده‌ی او [[کوفته‌]]|از لب دریای چین تا در شهر یمن }}


{{ب| قبه‌ی خضرا به وصف هم صدف و هم گهرقامت جوزا <ref>جوزا: نام برجی است از بروج آسمان در اصل لغت جوزا به معنی گوسفند سیاه است که میان او سپید باشد. چون این گوسفند در میان گله کاملا نمودار است هم چنین برج مذکور نیز نسبت به دیگر بروج کواکب روشنی دارد و در میان همه بروج ممتاز است.</ref> به شکل هم صنم و هم شمن }}
{{ب| قبه‌ی خضرا به وصف هم صدف و هم گهر|قامت جوزا <ref>جوزا: نام برجی است از بروج آسمان در اصل لغت جوزا به معنی گوسفند سیاه است که میان او سپید باشد. چون این گوسفند در میان گله کاملا نمودار است هم چنین برج مذکور نیز نسبت به دیگر بروج کواکب روشنی دارد و در میان همه بروج ممتاز است.</ref> به شکل هم صنم و هم شمن }}


{{ب| چون ز شب اندک گذشت قرعه دو ساعت ز روزپیک خوراسان نمود راه روی خراسان به من }}
{{ب| چون ز شب اندک گذشت قرعه دو ساعت ز روز|پیک خوراسان نمود راه روی خراسان به من }}


{{ب| خوشه پروین نهاد توشه در انبان دل‌تحفه‌ی آن گوشه را بی‌گره و بی‌شکن }}
{{ب| خوشه پروین نهاد توشه در انبان دل‌|تحفه‌ی آن گوشه را بی‌گره و بی‌شکن }}


{{ب| برد مرا بارگی بر سر هنجار طوس‌راهبری چون صراط راه روی چون چمن }}
{{ب| برد مرا بارگی بر سر هنجار طوس‌|راهبری چون صراط راه روی چون چمن }}


{{ب| ناقه‌ی چون ریسمان گردن دنبال اواو به حریر خطا درزی سوزن شکن  }}
{{ب| ناقه‌ی چون ریسمان گردن دنبال او|او به حریر خطا درزی سوزن شکن  }}


{{ب| آب تک و باد پای پنبه خور و جاله <ref>جاله: نوعی بلم.</ref> خواه‌گل طرب و خار دوست گرگ تک و پیل تن }}
{{ب| آب تک و باد پای پنبه خور و جاله <ref>جاله: نوعی بلم.</ref> خواه‌|گل طرب و خار دوست گرگ تک و پیل تن }}


{{ب| نار توان بر فراز آب توان در نشیب‌باد وزان در کنام خاک گران در عطن <ref>عطن: محل استراحت ستوران در کنار آب.</ref> }}
{{ب| نار توان بر فراز آب توان در نشیب‌|باد وزان در کنام خاک گران در عطن <ref>عطن: محل استراحت ستوران در کنار آب.</ref> }}


{{ب| نیک رفیقی چو عمر خوب حریفی چو جان‌نادره‌ی چون مراد بو العجبی چون سخن }}
{{ب| نیک رفیقی چو عمر خوب حریفی چو جان‌|نادره‌ی چون مراد بو العجبی چون سخن }}


{{ب| کرده ز خارا خمیر همچو امیر غدیراز کف پیر فطیر پشت تنور دمن }}
{{ب| کرده ز خارا خمیر همچو امیر غدیر|از کف پیر فطیر پشت تنور دمن }}


{{ب| مقرعه‌ی <ref>مقرعه: تازیانه.</ref> اقتضا داد سر اندر قضاعشق طریق رضا بسنده از خویشتن }}
{{ب| مقرعه‌ی <ref>مقرعه: تازیانه.</ref> اقتضا داد سر اندر قضا|عشق طریق رضا بسنده از خویشتن }}


{{ب| سایه‌ی ذات خدا مایه‌ی فرهماپاره‌ی نفس رسول چاره‌ی کرب و حزن }}
{{ب| سایه‌ی ذات خدا مایه‌ی فرهما|پاره‌ی نفس رسول چاره‌ی کرب و حزن }}


{{ب| هم خطواتش کریم هم درجاتش عظیم‌هم حرکاتش رفیع هم سکناتش حسن }}
{{ب| هم خطواتش کریم هم درجاتش عظیم‌|هم حرکاتش رفیع هم سکناتش حسن }}


{{ب| حاسد شوم اخترش مرده ولی در عذاب‌دشمن بد گوهرش زنده ولی در کفن }}
{{ب| حاسد شوم اخترش مرده ولی در عذاب‌|دشمن بد گوهرش زنده ولی در کفن }}


{{ب| شاهد لولاک را روضه‌ی پاکش سکون‌زاهد افلاک را حضرت پاکش سکن }}
{{ب| شاهد لولاک را روضه‌ی پاکش سکون‌|زاهد افلاک را حضرت پاکش سکن }}


{{ب| مادر بحران او کودک انگور اوداده ز بستانِ غیب از سر پستان لبن }}
{{ب| مادر بحران او کودک انگور او|داده ز بستانِ غیب از سر پستان لبن }}


{{ب| راست نشین کج مگو داد حدیثی بده‌در دمن از داغ کیست چون تو نداری درن <ref> درن: چرک.</ref> }}
{{ب| راست نشین کج مگو داد حدیثی بده‌|در دمن از داغ کیست چون تو نداری درن <ref> درن: چرک.</ref> }}


{{ب| عصمت پالوده را روشن و صافی است جام‌تهمت آلوده را دردی فانی است دن <ref> دن: خم.</ref> }}
{{ب| عصمت پالوده را روشن و صافی است جام‌|تهمت آلوده را دردی فانی است دن <ref> دن: خم.</ref> }}


{{ب| بیم تباهی است ظلم نزد خرد بر امام‌نام الهیست حشو سوی خرد بر وثن }}
{{ب| بیم تباهی است ظلم نزد خرد بر امام‌|نام الهیست حشو سوی خرد بر وثن }}


{{ب| حوصله‌ی دشمنش حاصل حجّت نداشت‌خارش نر ماده‌گی تازه شدش چون زغن }}
{{ب| حوصله‌ی دشمنش حاصل حجّت نداشت‌|خارش نر ماده‌گی تازه شدش چون زغن }}


{{ب| ای زده چون عقل و روح لقمه‌ی انوار علم‌وی شده چون جد و باب طعمه‌ی ارباب طعن }}
{{ب| ای زده چون عقل و روح لقمه‌ی انوار علم‌|وی شده چون جد و باب طعمه‌ی ارباب طعن }}


{{ب| نیست ابد را به عدل بی‌تو روان هیچ حکم‌نیست ازل را به فضل از تو نهان هیچ فن }}
{{ب| نیست ابد را به عدل بی‌تو روان هیچ حکم‌|نیست ازل را به فضل از تو نهان هیچ فن }}


{{ب| تا به تو قربت نجست وز تو عنایت نخواست‌افعی چو بی‌نکرد صاحب «سلوی و من» <ref> سلوی و منّ: اشاره به آیه 57 سوره بقره: «... وَ أَنْزَلْنا عَلَیْکُمُ الْمَنَّ وَ السَّلْوی». و مرغ بریان و ترانگبین غذای شما مقرر داشتیم.</ref> }}
{{ب| تا به تو قربت نجست وز تو عنایت نخواست‌|افعی چو بی‌نکرد صاحب «سلوی و من» <ref> سلوی و منّ: اشاره به آیه ۵۷ سوره بقره: «... وَ أَنْزَلْنا عَلَیْکُمُ الْمَنَّ وَ السَّلْوی». و مرغ بریان و ترانگبین غذای شما مقرر داشتیم.</ref> }}


{{ب| کرده بر ابنای جنس فاتحه نام توآهن و فولاد موم آتش سوزان سمن }}
{{ب| کرده بر ابنای جنس فاتحه نام تو|آهن و فولاد موم آتش سوزان سمن }}


{{ب| کاسه‌گر سده را نغمه‌ی نعت از شماست‌لحن خوش و راه راست هر سخنی پرفتن }}
{{ب| کاسه‌گر سده را نغمه‌ی نعت از شماست‌|لحن خوش و راه راست هر سخنی پرفتن }}


{{ب| هر که دمی با شما رطل گران در کشیددیده‌ی بختش ندید دل به عنا ممتحن }}
{{ب| هر که دمی با شما رطل گران در کشید|دیده‌ی بختش ندید دل به عنا ممتحن }}


{{ب| حضمک فیما مضی ان قضانحبه‌یتفم اللّه منک دونک لا تعجبن }}
{{ب| حضمک فیما مضی ان قضانحبه‌|یتفم اللّه منک دونک لا تعجبن }}


{{ب| گفت «مفاخر» بخوان معنی بیتش بدان‌تا که چه گفتست او ز اول و آخر سخن <ref> مجالس المؤمنین؛ ج 2، ص 615 و 616.</ref> }}
{{ب| گفت «مفاخر» بخوان معنی بیتش بدان‌|تا که چه گفتست او ز اول و آخر سخن <ref> مجالس المؤمنین؛ ج ۲، ص ۶۱۵ و ۶۱۶.</ref> }}


{{پایان شعر}}
{{پایان شعر}}
==منابع==
==منابع==


دانشنامه‌ی شعر عاشورایی، محمدزاده، ج‌ 2، ص: 747-748.
*[http://opac.nlai.ir/opac-prod/search/briefListSearch.do?command=FULL_VIEW&id=700738&pageStatus=1&sortKeyValue1=sortkey_title&sortKeyValue2=sortkey_author دانشنامه‌ی شعر عاشورایی، محمدزاده، ج‌ ۲، ص: ۷۴۷-۷۴۸.]


==پی نوشت==
==پی نوشت==
خط ۸۶: خط ۱۳۷:
[[رده:شاعران فارسی زبان]]
[[رده:شاعران فارسی زبان]]
[[رده:شاعران متقدم]]
[[رده:شاعران متقدم]]
<references />{{شاعران}}

نسخهٔ کنونی تا ‏۹ فوریهٔ ۲۰۲۲، ساعت ۱۶:۰۳

ابوالمفاخر رازی‌ از شاعران قرن پنجم وششم هجری است.

ابوالمفاخر رازی‌
نام اصلی ابوالمفاخر منجیک فاخر رازی
زادروز اواخر سده‌ی پنجم و اوایل سده‌ی ششم هجری

زندگینامهویرایش

ابوالمفاخر منجیک فاخر رازی از شعرای شیعی اواخر سده‌ی پنجم و اوایل سده‌ی ششم هجری در عهد سلجوقی بوده‌است. دولتشاه سمرقندی درباره‌ی او آورده است که: «او به روزگار دولت سلطان غیاث‌الدّین محمّد بن ملکشاه می‌زیست و دانشمندی کامل و شاعر و ادیبی فاضل بود. و در فنون علم بهره‌ای تمام داشت و او را یکی از استادان می‌دانند. ورای شعر و شاعری او را انواع فضایل است». اشعار [۱] او بیشتر بر طریق لغز (چیستان و معماگونه) واقع شده و این صنعت او را مسلّم است. امّا شهرت عمده‌ی وی به واسطه‌ی سرودن قصاید در منقبت ائمه‌ی اطهار(ع) بالاخص علی بن موسی الرضا(ع) بوده است. از قصاید معروف او که در تشبیهات و استعارات در زمره‌ی بهترین قصاید به شمار می‌رود و شعرای بسیاری به تتبع در آن پرداخته و آن را جواب گفته‌اند شعری با مطلع زیر در منقبت امام هشتم(ع) است.

بال مرصع بسوخت مرغ ملمع بدن ‌اشک زلیخا بریخت یوسف گل پیرهن

بر این قصیده شروح بسیاری نوشته شده است. [۲]

اشعارویرایش

صفحه‌ی صندوق چرخ گشت نگونسار باز کرد برون مار صبح مُهره‌ی مِهر از دهن [۳]
دوش دگرگونه داد طارم نیلوفری [۴] در بن طاسی دو مرد بر سر نعشی دو زن
صبح برآمد ز کوه دامن اطلس‌کشان‌ چون نفس جبرئیل از گلوی اهرمن
نور چراغ سهیل گوهر تاج قباد ششتری مشتری مطرح تخت پشن
بر فلک و بر هوا ریخته و بیخته‌ لؤلؤ لالا بکیل عنبر سارا بمن
زهره ز خاتون خلد خنده زنان در نقاب‌ ماه چو طاوس نر جلوه‌کنان در چمن
مهر به خوناب گرم غرق شده چون حسین(ع) صبح به الماس قهر خسته شده چون حسن(ع)
روی ره کهکشان جاده‌ی او کوفته‌ از لب دریای چین تا در شهر یمن
قبه‌ی خضرا به وصف هم صدف و هم گهر قامت جوزا [۵] به شکل هم صنم و هم شمن
چون ز شب اندک گذشت قرعه دو ساعت ز روز پیک خوراسان نمود راه روی خراسان به من
خوشه پروین نهاد توشه در انبان دل‌ تحفه‌ی آن گوشه را بی‌گره و بی‌شکن
برد مرا بارگی بر سر هنجار طوس‌ راهبری چون صراط راه روی چون چمن
ناقه‌ی چون ریسمان گردن دنبال او او به حریر خطا درزی سوزن شکن
آب تک و باد پای پنبه خور و جاله [۶] خواه‌ گل طرب و خار دوست گرگ تک و پیل تن
نار توان بر فراز آب توان در نشیب‌ باد وزان در کنام خاک گران در عطن [۷]
نیک رفیقی چو عمر خوب حریفی چو جان‌ نادره‌ی چون مراد بو العجبی چون سخن
کرده ز خارا خمیر همچو امیر غدیر از کف پیر فطیر پشت تنور دمن
مقرعه‌ی [۸] اقتضا داد سر اندر قضا عشق طریق رضا بسنده از خویشتن
سایه‌ی ذات خدا مایه‌ی فرهما پاره‌ی نفس رسول چاره‌ی کرب و حزن
هم خطواتش کریم هم درجاتش عظیم‌ هم حرکاتش رفیع هم سکناتش حسن
حاسد شوم اخترش مرده ولی در عذاب‌ دشمن بد گوهرش زنده ولی در کفن
شاهد لولاک را روضه‌ی پاکش سکون‌ زاهد افلاک را حضرت پاکش سکن
مادر بحران او کودک انگور او داده ز بستانِ غیب از سر پستان لبن
راست نشین کج مگو داد حدیثی بده‌ در دمن از داغ کیست چون تو نداری درن [۹]
عصمت پالوده را روشن و صافی است جام‌ تهمت آلوده را دردی فانی است دن [۱۰]
بیم تباهی است ظلم نزد خرد بر امام‌ نام الهیست حشو سوی خرد بر وثن
حوصله‌ی دشمنش حاصل حجّت نداشت‌ خارش نر ماده‌گی تازه شدش چون زغن
ای زده چون عقل و روح لقمه‌ی انوار علم‌ وی شده چون جد و باب طعمه‌ی ارباب طعن
نیست ابد را به عدل بی‌تو روان هیچ حکم‌ نیست ازل را به فضل از تو نهان هیچ فن
تا به تو قربت نجست وز تو عنایت نخواست‌ افعی چو بی‌نکرد صاحب «سلوی و من» [۱۱]
کرده بر ابنای جنس فاتحه نام تو آهن و فولاد موم آتش سوزان سمن
کاسه‌گر سده را نغمه‌ی نعت از شماست‌ لحن خوش و راه راست هر سخنی پرفتن
هر که دمی با شما رطل گران در کشید دیده‌ی بختش ندید دل به عنا ممتحن
حضمک فیما مضی ان قضانحبه‌ یتفم اللّه منک دونک لا تعجبن
گفت «مفاخر» بخوان معنی بیتش بدان‌ تا که چه گفتست او ز اول و آخر سخن [۱۲]

منابعویرایش

پی نوشتویرایش

  1. ↑ تذکرة الشعراء؛ ص ۶۱ و ۶۲.
  2. ↑ مجمع الفصحاء؛ ج ۲، ص ۹۳۶.
  3. ↑ مقصود بیت اول طلوع خورشید می‌باشد.
  4. ↑ طارم نیلوفری: کنایه از آسمان.
  5. ↑ جوزا: نام برجی است از بروج آسمان در اصل لغت جوزا به معنی گوسفند سیاه است که میان او سپید باشد. چون این گوسفند در میان گله کاملا نمودار است هم چنین برج مذکور نیز نسبت به دیگر بروج کواکب روشنی دارد و در میان همه بروج ممتاز است.
  6. ↑ جاله: نوعی بلم.
  7. ↑ عطن: محل استراحت ستوران در کنار آب.
  8. ↑ مقرعه: تازیانه.
  9. ↑ درن: چرک.
  10. ↑ دن: خم.
  11. ↑ سلوی و منّ: اشاره به آیه ۵۷ سوره بقره: «... وَ أَنْزَلْنا عَلَیْکُمُ الْمَنَّ وَ السَّلْوی». و مرغ بریان و ترانگبین غذای شما مقرر داشتیم.
  12. ↑ مجالس المؤمنین؛ ج ۲، ص ۶۱۵ و ۶۱۶.
برگرفته از «https://fa.wikihussain.com/index.php?title=ابوالمفاخر_رازی‌&oldid=35941»