چاووش خوانی: تفاوت میان نسخه‌ها

'''چاووش‌خوانی‌'''، رسم شعرخوانی به آواز با آدابی خاص در بدرقه و استقبال حجگزاران و زائران. چاووشان در ایام خاص موسم حج یا زیارت عتبات عراق و حرم امام رضا|مشهدالرضا، میان شهرها و روستاهای ایران می‌چرخیدند و با آداب و رسومی خاص مردم را از سفر و حرکت کاروان باخبر و به حج یا زیارت ترغیب و تشویق می‌کردند. آنان افزون بر چاووشی‌خوانی، کارها و وظایف دیگری نیز بر عهده داشتند. مهم‌ترین و معروف‌ترین مضمون اشعار چاووشی دعوت مردم به سفر زیارتی است که معمولاً برای زیارت مزار امام حسین(ع) با این مصراع آغاز می‌شود: «هر که دارد هوس کرب و بلا بسم‌اللّه» و به یک تا چهار مصراعِ صلوات ختم می‌شود.

از پیشینه این رسم اطلاع چندانی در دست نیست‌. برخی<ref>عناصری‌، ص164؛ یوسفی‌، ص8</ref> کوشیده‌اند میان این رسم با آیین سوگ سیاوش شباهتی بیابند. گزارش‌هایی که از اجرای این رسم در ایران در دست است‌، قدمت چندانی ندارند. ظاهراً رسم چاووش‌خوانی برای زائران کربلا یا مشهد از دوره صفویه (حدود906-1135ش) مرسوم شده و به‌ویژه در دوره قاجار (1210-1344ش) به آن توجه ویژه شده است‌.<ref>روزنامه وقایع اتفاقیه، ص2؛ ادیب الملک‌، ص39؛ پولاک، ص230؛ حمیدی‌، 2004</ref>

چاووش‌خوانی غالباً به‌صورت تک‌خوانی و گاه به‌صورت گفتگوی چاووش‌خوان با نوچه‌ها اجرا می‌شد و در برخی موارد، بدرقه‌کنندگان و زائران نیز با چاووش‌خوان هم‌آوایی می‌کردند.<ref>عناصری‌، ص‌136؛ رضائی‌، ص157ـ 158؛ یوسفی‌، ص7؛ حمیدی‌، 2004؛ قس نصری اشرفی‌، نمایش و موسیقی در ایران‌، ج 2، ص109</ref> اشعار چاووشی در وزن‌ها و قالب‌های گوناگون خوانده می‌شد، ولی اشعاری با چهار مصراع‌، در وزنِ فاعلاتن فاعلاتن فاعلن (بحر رمل مثمن محذوف‌) رایج‌تر بود. در همه این اشعار، در پایان هر بیت یا هر بند، چاووش‌خوان حاضران را به ذکر صلوات دعوت می‌کرد که در حکم بیت ترجیع بود.<ref>رضائی‌، ص157ـ 158؛ حمیدی‌، 2004</ref>

چاووش‌خوانان افرادی خوش‌صدا و آشنا به اشعار مذهبی و مدایح و مراثی بودند و هنگامی که کاروانی قصد سفر به حج یا زیارت عتبات داشت‌، با خواندن اشعار در کوی‌ها و محله‌ها مردم را مطّلع و آنان را برای پیوستن به کاروان تشویق می‌کردند. چاووشان به این منظور، در محل تجمع مردم‌، عَلَمی برپا می‌کردند و با بیرقی سبز یا سرخ بر دوش‌، سوار بر اسب یا پیاده‌ تا چند روز در شهر و ده می‌گشتند و اَشعار ویژه‌ای را با صدای بلند می‌خواندند.<ref>روزنامه وقایع‌اتفاقیه، ص2؛ اوبن‌،ص17ـ 18؛ طباطبائی اردکانی‌، ص461؛ عناصری‌، ص134، 136، 139</ref> در برخی نواحی‌، چاووشان هر یک محله خاصی را به زیر علم یا پرچم خود داشتند و با یکدیگر رقابت می‌کردند<ref>عناصری‌، ص169</ref>. بر عَلم چاووش‌خوانان‌ ابیاتی مناسب با مقصد سفر، مثلاً درباره عرفات یا منا می‌نوشتند یا نقش‌هایی از حرمین شریفین یا گنبد و بارگاه امام علی‌(ع) در نجف یا شمایلی از حضرت عباس‌(ع) می‌نگاشتند.<ref>عناصری‌، ص136</ref> دسته‌ای از چاووشان‌ زائران را فقط در مرحله مقدماتی سفر تا حرکت کاروان همراهی می‌کردند و هنگام خداحافظی [[زائر]] با اقوام و آشنایان‌، چاووشی می‌خواندند<ref>جهانگیری‌، ص313</ref> و معمولاً پس از طی منزلی با کاروان (تا بیرون ده یا کاروانسرای مبدأ حرکت یا تا پایانه‌های مسافربری‌)، به دیار خود بازمی‌گشتند. هنگام بازگشت کاروان‌ها، چاووش‌خوان خبر نزدیک شدن کاروان را به مردم می‌داد و در مراسم استقبال از زائران نیز چاووش‌خوانی می‌کرد.<ref>اوبن‌،ص17ـ 18</ref>