۹٬۵۴۶
ویرایش
بدون خلاصۀ ویرایش
بدون خلاصۀ ویرایش |
بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
'''توابین'''، گروهی از شیعیان '''کوفه''' بودند که در سال ۶۵ به رهبری [[سلیمان بن صرد خزاعى|سلیمان بن صُرَد]] به خونخواهی [[حسین|امام حسین (ع)]] قیام کردند و در پیکار با امویان به [[شهادت|شهادت]] رسیدند. | '''توابین'''، گروهی از شیعیان '''کوفه''' بودند که در سال ۶۵ به رهبری [[سلیمان بن صرد خزاعى|سلیمان بن صُرَد]] به خونخواهی [[حسین|امام حسین (ع)]] قیام کردند و در پیکار با امویان به [[شهادت|شهادت]] رسیدند. | ||
== معنای واژه توابین == | |||
واژه توابین به معنای پشیمان شدگان است. این واژه در قرآن یک مرتبه در سوره بقره آیه 222 به کار رفته است: | |||
"اِنَّ اللهَ یُحِبُ التَّوابین"، البته پروردگار، توبه‌کنندگان را دوست دارد. | |||
توبه به معنای بازگشت از گناه است و در اصطلاح دانشمندان اخلاق، در باب پشیمانی از گناه به کار رفته‌است. | |||
==توابین== | ==توابین== | ||
شیعیان کوفه که [[امام حسین (ع)|امام حسین(ع)]]<nowiki/> را برای رهبری کوفیان علیه [[یزید|یزید بن معاویه]]<nowiki/> دعوت کرده بودند و از یاری وی در [[کربلا]] در سال ۶۱ هجری باز ماندند، گروهی را برای خونخواهی شهدای کربلا تشکیل دادند که بعدها به توابین شهرت یافتند. <ref>ابن‌سعد، ج 4، قسم 2، ص 30؛ مسعودی، ج 3، ص 293، 295.</ref> آنان خود را گناهکار دانسته از کرده خود سخت پشیمان شدند و تنها راه رستگاری و پذیرش توبه خویش را خونخواهی [[حسین بن على (ع)|حسین‌بن علی]]<nowiki/> و کشتن قاتلان او یا کشته شدن در این راه می‌دانستند. | شیعیان کوفه که [[امام حسین (ع)|امام حسین(ع)]]<nowiki/> را برای رهبری کوفیان علیه [[یزید|یزید بن معاویه]]<nowiki/> دعوت کرده بودند و از یاری وی در [[کربلا]] در سال ۶۱ هجری باز ماندند، گروهی را برای خونخواهی شهدای کربلا تشکیل دادند که بعدها به توابین شهرت یافتند. <ref>ابن‌سعد، ج 4، قسم 2، ص 30؛ مسعودی، ج 3، ص 293، 295.</ref> آنان خود را گناهکار دانسته از کرده خود سخت پشیمان شدند و تنها راه رستگاری و پذیرش توبه خویش را خونخواهی [[حسین بن على (ع)|حسین‌بن علی]]<nowiki/> و کشتن قاتلان او یا کشته شدن در این راه می‌دانستند. | ||
قدیمترین ماخذ در مورد قیام توابین، رساله‌ای | قدیمترین ماخذ در مورد قیام توابین، رساله‌ای به نام سلیمان‌بن صُرَد و عَیْن‌الورده نوشته ابومِخْنَف اَزْدی <ref>متوفی 175.</ref> و اخباری کوفه <ref>ابن‌ندیم، ص105؛ قس مسعودی، همانجا، اخبار التوّابین‌بِعَیْن‌الوردة.</ref>است. روایات ابومخنف منبع مهم مورخان بعدی، از جمله طبری گردید. عبدالعزیز جَلوُدی، صحابی امام باقر(ع) و از اخباریان بصره، نیز رساله‌ای به نام اخبار التوّابین‌وعین‌الورده داشته است<ref>نجاشی، ص242.</ref> و نهضت توّابین را به دو دوره پنهانی و آشکار می‌توان تقسیم میکند. | ||
==دوره پنهانی== | ==دوره پنهانی== | ||
| خط ۱۴: | خط ۲۲: | ||
توّابین در آغاز ربیع‌الا´خر سال 65 <ref>قس مسکویه، ج2، ص100: آغاز ربیع‌الاول.</ref> در اردوگاه نُخَیله <ref>بیرون کوفه.</ref> گرد آمدند. از شانزده هزار <ref>قس ابن‌کثیر، ج4، جزء8، ص254: بیست هزار.</ref> عضو ثبت‌نام شده تنها چهار هزار تن حاضر شدند و از شیعیان بصره و مدائن خبری نبود. سلیمان به کوفه مأمورانی فرستاد تا با شعار «یالَثارات‌الحسین» <ref>ای خونخواهان حسین.</ref>، بازماندگان را به خروج بر انگیزند. بااینهمه، پس از سه روز انتظار تنها اندکی از شیعیان به توّابین پیوستند. سلیمان درنگ بیشتر را روا ندید و سپاهیان را توجیه کرد که جنگ در کوفه به فتنه و برادرکشی خواهد انجامید، اما اگر بر سپاه عبیداللّه چیره شوند، پیروزی بر قاتلان امام حسین علیه‌السلام در کوفه سهل خواهد بود <ref>طبری، ج5، ص583 ـ 584؛ ابن‌اثیر، ج4، ص175ـ177؛ قس ابن‌کثیر، ج4، جزء8، ص 254ـ 255.</ref>.توّابین در شامگاه پنجم ربیع‌الا´خر به سوی کربلا حرکت کردند. در میان راه عده‌ای از ایشان جدا شدند، اما بقیه‌درکربلا بر مزار امام حسین به عزا نشستند و از گناهان خویش پوزش طلبیدند <ref>رجوع کنید به طبری، ج5، ص588 ـ590؛ ابن‌اثیر، ج 4، ص 177ـ 178.</ref>، سپس به سوی شام حرکت کردند و در پایان راه عراق به شام، در کنار رود فرات به قرقیسیا رسیدند.�حاکم آنجا، زُفَربن‌حارث، از مخالفان امویان بود. او آذوقه فراوانی در اختیار توّابین گذاشت و برای اتحاد با آنان پیشنهادهای گوناگون داد؛ اما سلیمان نپذیرفت، زیرا زفربن حارث، پیش از مرگ یزید، از کارگزاران او در قنّسرین <ref>فلسطین.</ref> بود و پس از مرگ او در جنگ مَرْج راهِط به طرفداری از عبداللّه‌بن‌زبیر با مروانیان جنگیده بود. اطلاعاتی که زفراز منطقه جنگی عین‌الوَرده <ref>رأس‌العین، از شهرهای جزیره در شمال.</ref> در اختیار سلیمان قرار داد، در شیوه پیکار با سپاه عبیداللّه‌بن‌زیاد بسیار سودمند واقع شد <ref>رجوع کنید به طبری، ج 5، ص 593 ـ596؛ ابن‌اثیر، ج 4، ص 145، 149، 179ـ180؛ مسکویه، ج 2، ص 106ـ 108.</ref>.توّابین در عین‌الورده فرود آمدند. سلیمان پیش از شروع نبرد، آداب اخلاقی جنگ را که از امام علی علیه‌السلام آموخته بود، یادآور شد و سپس جانشینان خود را در سپاه معرفی کرد <ref>ابن‌اثیر، ج 4، ص 180ـ181.</ref>. طلایه‌داران لشکر توّابین به فرماندهی مسیّب‌بن‌نجبه بر دشمن تاختند و غنایمی به چنگ آوردند <ref>بلاذری، ج5، ص210.</ref>. لشکر امویان در این زمان مشکل فرماندهی داشت. مروان‌بن‌حکم در شام مرده بود و عبدالملک به خلافت رسیده بود. عبیداللّه‌بن‌زیاد بسرعت بر این مشکل غلبه کرد و در سه نوبت لشکری بین بیست تا سی هزار تن برای جنگ با توّابین گسیل داشت <ref>رجوع کنید به ابن‌اعثم کوفی، ج 6، ص 81؛ ابن‌اثیر، ج 4، ص 182؛ قس مسعودی، ج 3، ص 294.</ref>. دو سپاه در 25 جمادی‌الاولی 65 در برابر هم صف‌آرایی کردند و فرماندهان دو سپاه یکدیگر را به اطاعت از خود فرا خواندند. سلیمان از سپاه اموی خواست تا عبدالملک را خلع کنند و عبیداللّه‌بن‌زیاد را به توّابین سپارند و آنگاه هر دو سپاه، زبیریان را از عراق بیرون رانند و حکومت را به یکی از اهل‌بیت پیامبر صلی‌اللّه علیه‌وآله‌وسلم، یعنی امام علی‌بن حسین، سپارند <ref>ابن‌اثیر، همانجا؛ جعفری، ص229.</ref>. جنگ سه روز به درازا کشید و توّابین با شمار اندک خود جنگیدند و رهبران آنان یکی پس از دیگری به شهادت رسیدند و عاقبت رفاعه‌بن‌شدّاد با گروهی اندک از توّابین شبانگاه عقب نشستند <ref>ذهبی، حوادث و وفیات 61ـ80 ه .، ص48؛ ابن‌کثیر، ج4، جزء8، ص257.</ref>.توّابین در راه بازگشت با گروهی از شیعیان بصره و مدائن که برای یاری آنان آمده بودند، برخورد کردند و همگی با اندوه فراوان به شهرهای خود بازگشتند <ref>طبری، ج5، ص600ـ601، 604ـ 605؛ ابن‌اعثم کوفی، ج6، ص86؛ قس اخطب خوارزم، ج 2، ص 199.</ref>. شکست توّابین در عین‌الورده توان تجدید سازماندهی را از ایشان گرفته بود، بنابراین بازماندگان این واقعه به نهضت مختار پیوستند. مختار ثقفی که در این زمان در زندان کوفه بود، برای رفاعه‌بن‌شدّاد و توّابین پیام تسلیت فرستاد. وی از سلیمان و دیگر شهیدان تجلیل کرد و از بازماندگان توّابین خواست تا با او بر کتاب خدا و سنّت پیامبر اکرم صلی‌اللّه‌علیه‌و آله‌وسلم و خونخواهی اهل بیت و جهاد با دشمنان بیعت کنند <ref>طبری، ج5، ص606.</ref>.اگر چه توّابین بظاهر در برابر سپاه اموی شکست خوردند، توانستند برای نخستین بار تشکل منسجمی از شیعیان به وجود آورند و چون قیام آنان بر پایه تفکر شیعی و تحت تأثیر�شهادت امام حسین علیه‌السلام شکل گرفته بود، توانست موجب پیشرفت تشیع شود <ref>برای توضیح بیشتر رجوع کنید به جعفری، ص 232ـ233.</ref>. | توّابین در آغاز ربیع‌الا´خر سال 65 <ref>قس مسکویه، ج2، ص100: آغاز ربیع‌الاول.</ref> در اردوگاه نُخَیله <ref>بیرون کوفه.</ref> گرد آمدند. از شانزده هزار <ref>قس ابن‌کثیر، ج4، جزء8، ص254: بیست هزار.</ref> عضو ثبت‌نام شده تنها چهار هزار تن حاضر شدند و از شیعیان بصره و مدائن خبری نبود. سلیمان به کوفه مأمورانی فرستاد تا با شعار «یالَثارات‌الحسین» <ref>ای خونخواهان حسین.</ref>، بازماندگان را به خروج بر انگیزند. بااینهمه، پس از سه روز انتظار تنها اندکی از شیعیان به توّابین پیوستند. سلیمان درنگ بیشتر را روا ندید و سپاهیان را توجیه کرد که جنگ در کوفه به فتنه و برادرکشی خواهد انجامید، اما اگر بر سپاه عبیداللّه چیره شوند، پیروزی بر قاتلان امام حسین علیه‌السلام در کوفه سهل خواهد بود <ref>طبری، ج5، ص583 ـ 584؛ ابن‌اثیر، ج4، ص175ـ177؛ قس ابن‌کثیر، ج4، جزء8، ص 254ـ 255.</ref>.توّابین در شامگاه پنجم ربیع‌الا´خر به سوی کربلا حرکت کردند. در میان راه عده‌ای از ایشان جدا شدند، اما بقیه‌درکربلا بر مزار امام حسین به عزا نشستند و از گناهان خویش پوزش طلبیدند <ref>رجوع کنید به طبری، ج5، ص588 ـ590؛ ابن‌اثیر، ج 4، ص 177ـ 178.</ref>، سپس به سوی شام حرکت کردند و در پایان راه عراق به شام، در کنار رود فرات به قرقیسیا رسیدند.�حاکم آنجا، زُفَربن‌حارث، از مخالفان امویان بود. او آذوقه فراوانی در اختیار توّابین گذاشت و برای اتحاد با آنان پیشنهادهای گوناگون داد؛ اما سلیمان نپذیرفت، زیرا زفربن حارث، پیش از مرگ یزید، از کارگزاران او در قنّسرین <ref>فلسطین.</ref> بود و پس از مرگ او در جنگ مَرْج راهِط به طرفداری از عبداللّه‌بن‌زبیر با مروانیان جنگیده بود. اطلاعاتی که زفراز منطقه جنگی عین‌الوَرده <ref>رأس‌العین، از شهرهای جزیره در شمال.</ref> در اختیار سلیمان قرار داد، در شیوه پیکار با سپاه عبیداللّه‌بن‌زیاد بسیار سودمند واقع شد <ref>رجوع کنید به طبری، ج 5، ص 593 ـ596؛ ابن‌اثیر، ج 4، ص 145، 149، 179ـ180؛ مسکویه، ج 2، ص 106ـ 108.</ref>.توّابین در عین‌الورده فرود آمدند. سلیمان پیش از شروع نبرد، آداب اخلاقی جنگ را که از امام علی علیه‌السلام آموخته بود، یادآور شد و سپس جانشینان خود را در سپاه معرفی کرد <ref>ابن‌اثیر، ج 4، ص 180ـ181.</ref>. طلایه‌داران لشکر توّابین به فرماندهی مسیّب‌بن‌نجبه بر دشمن تاختند و غنایمی به چنگ آوردند <ref>بلاذری، ج5، ص210.</ref>. لشکر امویان در این زمان مشکل فرماندهی داشت. مروان‌بن‌حکم در شام مرده بود و عبدالملک به خلافت رسیده بود. عبیداللّه‌بن‌زیاد بسرعت بر این مشکل غلبه کرد و در سه نوبت لشکری بین بیست تا سی هزار تن برای جنگ با توّابین گسیل داشت <ref>رجوع کنید به ابن‌اعثم کوفی، ج 6، ص 81؛ ابن‌اثیر، ج 4، ص 182؛ قس مسعودی، ج 3، ص 294.</ref>. دو سپاه در 25 جمادی‌الاولی 65 در برابر هم صف‌آرایی کردند و فرماندهان دو سپاه یکدیگر را به اطاعت از خود فرا خواندند. سلیمان از سپاه اموی خواست تا عبدالملک را خلع کنند و عبیداللّه‌بن‌زیاد را به توّابین سپارند و آنگاه هر دو سپاه، زبیریان را از عراق بیرون رانند و حکومت را به یکی از اهل‌بیت پیامبر صلی‌اللّه علیه‌وآله‌وسلم، یعنی امام علی‌بن حسین، سپارند <ref>ابن‌اثیر، همانجا؛ جعفری، ص229.</ref>. جنگ سه روز به درازا کشید و توّابین با شمار اندک خود جنگیدند و رهبران آنان یکی پس از دیگری به شهادت رسیدند و عاقبت رفاعه‌بن‌شدّاد با گروهی اندک از توّابین شبانگاه عقب نشستند <ref>ذهبی، حوادث و وفیات 61ـ80 ه .، ص48؛ ابن‌کثیر، ج4، جزء8، ص257.</ref>.توّابین در راه بازگشت با گروهی از شیعیان بصره و مدائن که برای یاری آنان آمده بودند، برخورد کردند و همگی با اندوه فراوان به شهرهای خود بازگشتند <ref>طبری، ج5، ص600ـ601، 604ـ 605؛ ابن‌اعثم کوفی، ج6، ص86؛ قس اخطب خوارزم، ج 2، ص 199.</ref>. شکست توّابین در عین‌الورده توان تجدید سازماندهی را از ایشان گرفته بود، بنابراین بازماندگان این واقعه به نهضت مختار پیوستند. مختار ثقفی که در این زمان در زندان کوفه بود، برای رفاعه‌بن‌شدّاد و توّابین پیام تسلیت فرستاد. وی از سلیمان و دیگر شهیدان تجلیل کرد و از بازماندگان توّابین خواست تا با او بر کتاب خدا و سنّت پیامبر اکرم صلی‌اللّه‌علیه‌و آله‌وسلم و خونخواهی اهل بیت و جهاد با دشمنان بیعت کنند <ref>طبری، ج5، ص606.</ref>.اگر چه توّابین بظاهر در برابر سپاه اموی شکست خوردند، توانستند برای نخستین بار تشکل منسجمی از شیعیان به وجود آورند و چون قیام آنان بر پایه تفکر شیعی و تحت تأثیر�شهادت امام حسین علیه‌السلام شکل گرفته بود، توانست موجب پیشرفت تشیع شود <ref>برای توضیح بیشتر رجوع کنید به جعفری، ص 232ـ233.</ref>. | ||
==منابع== | ==منابع== | ||
[http:// | |||
* [http://opac.nlai.ir/opac-prod/search/briefListSearch.do?command=FULL_VIEW&id=718075&pageStatus=1&sortKeyValue1=sortkey_title&sortKeyValue2=sortkey_author محمدعلی چنارانی، قیام توابین، انتشارت آستان قدس رضوی، 1383] | |||
==پی نوشت== | ==پی نوشت== | ||