مدایح و مراثى: تفاوت میان نسخه‌ها

'''مدایح'''، جمع مدح و مدیحه است، و '''مراثى'''، جمع مرثیه. «مدح»:ستایش،ثناى به صفات نیک،توصیف به نیکخویى،مدحت. <ref> لغت‌نامه،دهخدا.</ref> «مرثیه»: مرده‌ستایى،عزادارى،شرح محامد و اوصاف مرده،چکامه‌اى که در عزاى از دست رفته‌اى سرایند،در عزاى کسى شعر سرودن،گریستن بر مرده و بر شمردن و ذکر محاسن وى،سوگوارى،روضه،مراسم عزایى که به یاد شهیدان راه دین و بخصوص در ایّام محرّم و به یاد واقعۀ کربلا برپا کنند،اشعارى که در ذکر مصائب و شرح شهادت پیشوایان دین و بخصوص شهیدان کربلا سرایند و خوانند. <ref> لغت‌نامه،دهخدا.</ref>

از جمله برنامه‌هایى که از سوى امامان معصوم مورد تشویق قرار گرفته تا از این طریق، خاطرۀ رشادتها و مظلومیّتهاى شهداى کربلا و فرهنگ عاشورا زنده بماند،سرودن مدح و مرثیه است.قالب شعر،به لحاظ برخوردارى از وزن و آهنگ و بعد عاطفى،مؤثرتر و ماندگارتر است.از این رو بعنوان سلاحى مؤثر در دفاع از حق و ستایش راستى و راستان به کار گرفته شده است.در تاریخ شیعه،شاعرانى برجسته همچون:فرزدق،عوف بن عبد الله،کمیت،عبد الله بن کثیّر،دعبل،سید حمیرى و...با زیباترین وجهى مفاخر و فضایل اهل بیت را ترسیم کرده و با سوزناکترین صورت،براى شهداى کربلا مرثیه سروده‌اند و مجموعه‌هاى معتبرى نیز از اشعار شاعران شیعى گرد آمده است. <ref>کتاب«ادب الطفّ»در ۱۰ جلد از جواد شبّر،مجموعه‌اى است که به بررسى شعرا و اشعار قرن اوّل تا چهاردهم پرداخته که پیرامون امام حسین«ع»و حادثۀ عاشورا سروده‌اند. -ادب الطّف،شعر عاشورا</ref> به بیان آیت اللّه خامنه‌اى:«با توجّه به پایگاه بلند«شعر مسلکى»در قرنهاى اوّل و دوّم هجرى و یادآورى این نکته که شاعر متعهّد به یک مسلک،برجسته‌ترین و مؤثرترین نقش را در ترویج گرایشهاى مسلک خود و تبیین هدفها و شعارهاى آن به کار مى‌برده است،طبیعى مى‌نماید که حساب ویژه‌اى براى اظهارات و سروده‌هاى شاعران وابسته به جناحهاى سیاسى در نظر گرفته آید...». <ref>پیشواى صادق،ص ۸۱.</ref>

سروده‌هاى موضعدار شاعران مکتبى در مدح و مرثیۀ ائمّه و اهل بیت،بطور ضمنى خلفاى جور و مظالم حکّام غاصب را هم مورد انتقاد قرار مى‌داد.«در شعر مذهبى،نظر کلّى بر نشر مبادى دین بود و احیاى حقایق ایمان و زنده کردن دلها و جانها و جارى ساختن خون حماسه و تعهّد در رگها و پى‌ها.از این رو شاعران بزرگ شیعه همیشه براى حکومتهاى فاسد،خطرى بزرگ محسوب مى‌شدند زیرا آنان در خلال مدح آل محمّد«ص»حقایق دین و صفات لازم حاکم دینى را یاد مى‌کردند و با ذکر صفات اسلامى امامان و مقایسه و تحقیر زمامداران،دلها را به حق و حکومت حق توجّه مى‌دادند.» <ref>پیشواى صادق،ص ۸۱.</ref> این شیوه و راه،برگرفته و الهام یافته از رهنمودهاى خود امامان بود که با سخن و عمل،با صراحت و کنایه،مدافع شاعران متعهد و مرثیه‌سرایان متّقى و حق شعار بودند.در این زمینه،حدیث بسیار است،بویژه تأکید ائمه نسبت به سرودن مرثیه دربارۀ حسین«ع»با انگیزۀ«ذکر»و احیاء یاد و گریاندن بر آن مصیبتها بیش از دیگر محورهاست. امام صادق«ع»فرمود:«من قال فینا بیت شعر بنى الله له بیتا فى الجنّة» <ref>وسائل الشیعة،ج ۱۰،ص ۴۶۷،بحارالانوار،ج ۷۶،ص ۲۹۱.</ref> هر کس که یک بیت شعر دربارۀ ما بگوید،خداوند براى او خانه‌اى در بهشت بنا مى‌کند.نیز از آن حضرت است:«ما من احد قال فى الحسین شعرا فبکى و ابکى به الاّ اوجب الله له الجنّة و غفر له» <ref>رجال شیخ طوسى،ص ۲۸۹.</ref> امام رضا«ع»نیز به دعبل توصیه مى‌کند که دربارۀ حسین«ع»مرثیه بسراید و بدین وسیله ائمّه را یارى کند:«یا دعبل!ارث الحسین علیه السلام فانت ناصرنا و مادحنا ما دمت حیّا فلا تقصّر عن نصرنا ما استطعت». <ref>جامع احادیث الشیعة،ج ۱۲،ص ۵۶۷.دربارۀ شعر دعبل،بویژه قصیدۀ«مدارس آیات»وى،ر.ک:الغدیر،ج ۲، ص ۳۵۰.نیز براى آشنایى با زندگى شاعران برجسته‌اى چون کمیت،دعبل،سید حمیرى و...ر.ک:الغدیر،ج ۲،۳ و ۴.نمونه‌هایى از مرثیه‌هاى شاعران اهل بیت نیز در سفینة البحار،ج۱،ص ۵۰۹،آمده است.همچنین در بحار الأنوار، ج ۴۵،ص ۲۴۲،(باب ما قیل من المراثى فیه)و عوالم(امام حسین)،ص ۵۴۳ تا ۵۹۰.</ref>

این تأکیدات،بوضوح نشان دهندۀ خطّ حمایت‌گرانۀ ائمه از شعر و مرثیه‌اى است که در احیاء حادثۀ کربلا و فضایل سید الشهدا و مناقب و مظلومیّتهاى او باشد.عالمان بزرگ شیعه نیز در تبعیّت از روش و سیرۀ ائمّه،همین موضع و عمل را داشته‌اند. <ref>به بحث مستوفا و تحقیقى علامۀ امینى دربارۀ شعر در تاریخ اسلام و دیدگاه پیامبر و ائمه«ع»و علماى شیعه و جایگاه والاى شعراى متعهد شیعه نزد امامان و برخورد شایستۀ دین با شعر موضعدار،در«الغدیر»،ج ۲،ص ۲ تا ۲۴مراجعه کنید.</ref> روشن است که حرکت در چنین خطّى،همیشه براى شاعران اهل بیت،مشکل داشته و اغلب،تحت تعقیب یا در زندان به سر مى‌بردند.این خطّ مقدّس،که انتقال فرهنگ شهادت را به آیندگان در برداشت،همچنان ادامه داشته است،تاکنون.به کمک مراثى،احساسها و عواطف برانگیخته مى‌شد و اشک،که زبان گویاى دل بود،پایبندى انسان متعهّد را به خط حسینى و کربلایى تثبیت مى‌کرد.نکاتى را هم دربارۀ اشعار مدح و مرثیه باید مراعات کرد:

۷-خوب سرودن دربارۀ ائمّه«ع»،نیاز به غناى فکرى و معلومات عمیق شاعر دارد.بنا بر این شاعران مرثیه سرا باید بشدّت اهل مطالعه در متون و منابع باشند و شور و شعور را در شعر خویش درآمیزند و پخته،پرمطلب و مایه‌دار بسرایند. <ref>در این زمینه‌ها،ر.ک:«ستودگان و ستایشگران»،حوزۀ هنرى.</ref>

<references />