مدایح و مراثى: تفاوت میان نسخه‌ها

مدایح،جمع مدح و مدیحه است،و مراثى،جمع مرثیه.«مدح»:ستایش،ثناى به صفات نیک،توصیف به نیکخویى،مدحت. <ref> لغت‌نامه،دهخدا.</ref> «مرثیه»: مرده‌ستایى،عزادارى،شرح محامد و اوصاف مرده،چکامه‌اى که در عزاى از دست رفته‌اى سرایند،در عزاى کسى شعر سرودن،گریستن بر مرده و بر شمردن و ذکر محاسن وى،سوگوارى،روضه،مراسم عزایى که به یاد شهیدان راه دین و بخصوص در ایّام محرّم و به یاد واقعۀ کربلا برپا کنند،اشعارى که در ذکر مصائب و شرح شهادت پیشوایان دین و بخصوص شهیدان کربلا سرایند و خوانند. <ref> لغت‌نامه،دهخدا.</ref>

از جمله برنامه‌هایى که از سوى امامان معصوم مورد تشویق قرار گرفته تا از این طریق، خاطرۀ رشادتها و مظلومیّتهاى شهداى کربلا و فرهنگ عاشورا زنده بماند،سرودن مدح و مرثیه است.قالب شعر،به لحاظ برخوردارى از وزن و آهنگ و بعد عاطفى،مؤثرتر و ماندگارتر است.از این رو بعنوان سلاحى مؤثر در دفاع از حق و ستایش راستى و راستان به کار گرفته شده است.در تاریخ شیعه،شاعرانى برجسته همچون:فرزدق،عوف بن عبد الله،کمیت،عبد الله بن کثیّر،دعبل،سید حمیرى و...با زیباترین وجهى مفاخر و فضایل اهل بیت را ترسیم کرده و با سوزناکترین صورت،براى شهداى کربلا مرثیه سروده‌اند و مجموعه‌هاى معتبرى نیز از اشعار شاعران شیعى گرد آمده است. <ref>کتاب«ادب الطفّ»در 10 جلد از جواد شبّر،مجموعه‌اى است که به بررسى شعرا و اشعار قرن اوّل تا چهاردهم پرداخته که پیرامون امام حسین«ع»و حادثۀ عاشورا سروده‌اند. -ادب الطّف،شعر عاشورا</ref> به بیان آیت اللّه خامنه‌اى:«با توجّه به پایگاه بلند«شعر مسلکى»در قرنهاى اوّل و دوّم هجرى و یادآورى این نکته که شاعر متعهّد به یک مسلک،برجسته‌ترین و مؤثرترین نقش را در ترویج گرایشهاى مسلک خود و تبیین هدفها و شعارهاى آن به کار مى‌برده است،طبیعى مى‌نماید که حساب ویژه‌اى براى اظهارات و سروده‌هاى شاعران وابسته به جناحهاى سیاسى در نظر گرفته آید...». <ref>پیشواى صادق،ص 81.</ref>

سروده‌هاى موضعدار شاعران مکتبى در مدح و مرثیۀ ائمّه و اهل بیت،بطور ضمنى خلفاى جور و مظالم حکّام غاصب را هم مورد انتقاد قرار مى‌داد.«در شعر مذهبى،نظر کلّى بر نشر مبادى دین بود و احیاى حقایق ایمان و زنده کردن دلها و جانها و جارى ساختن خون حماسه و تعهّد در رگها و پى‌ها.از این رو شاعران بزرگ شیعه همیشه براى حکومتهاى فاسد،خطرى بزرگ محسوب مى‌شدند زیرا آنان در خلال مدح آل محمّد«ص»حقایق دین و صفات لازم حاکم دینى را یاد مى‌کردند و با ذکر صفات اسلامى امامان و مقایسه و تحقیر زمامداران،دلها را به حق و حکومت حق توجّه مى‌دادند.» <ref>پیشواى صادق،ص 81.</ref> این شیوه و راه،برگرفته و الهام یافته از رهنمودهاى خود امامان بود که با سخن و عمل،با صراحت و کنایه،مدافع شاعران متعهد و مرثیه‌سرایان متّقى و حق شعار بودند.در این زمینه،حدیث بسیار است،بویژه تأکید ائمه نسبت به سرودن مرثیه دربارۀ حسین«ع»با انگیزۀ«ذکر»و احیاء یاد و گریاندن بر آن مصیبتها بیش از دیگر محورهاست. امام صادق«ع»فرمود:«من قال فینا بیت شعر بنى الله له بیتا فى الجنّة» <ref>وسائل الشیعة،ج 10،ص 467،بحار الانوار،ج 76،ص 291.</ref> هر کس که یک بیت شعر دربارۀ ما بگوید،خداوند براى او خانه‌اى در بهشت بنا مى‌کند.نیز از آن حضرت است:«ما من احد قال فى الحسین شعرا فبکى و ابکى به الاّ اوجب الله له الجنّة و غفر له» <ref>رجال شیخ طوسى،ص 289.</ref> امام رضا«ع»نیز به دعبل توصیه مى‌کند که دربارۀ حسین«ع»مرثیه بسراید و بدین وسیله ائمّه را یارى کند:«یا دعبل!ارث الحسین علیه السلام فانت ناصرنا و مادحنا ما دمت حیّا فلا تقصّر عن نصرنا ما استطعت». <ref>جامع احادیث الشیعة،ج 12،ص 567.دربارۀ شعر دعبل،بویژه قصیدۀ«مدارس آیات»وى،ر.ک:الغدیر،ج 2، ص 350.نیز براى آشنایى با زندگى شاعران برجسته‌اى چون کمیت،دعبل،سید حمیرى و...ر.ک:الغدیر،ج 2،3 و 4.نمونه‌هایى از مرثیه‌هاى شاعران اهل بیت نیز در سفینة البحار،ج 1،ص 509،آمده است.همچنین در بحار الأنوار، ج 45،ص 242،(باب ما قیل من المراثى فیه)و عوالم(امام حسین)،ص 543 تا 590.</ref>

این تأکیدات،بوضوح نشان دهندۀ خطّ حمایت‌گرانۀ ائمه از شعر و مرثیه‌اى است که در احیاء حادثۀ کربلا و فضایل سید الشهدا و مناقب و مظلومیّتهاى او باشد.عالمان بزرگ شیعه نیز در تبعیّت از روش و سیرۀ ائمّه،همین موضع و عمل را داشته‌اند. <ref>به بحث مستوفا و تحقیقى علامۀ امینى دربارۀ شعر در تاریخ اسلام و دیدگاه پیامبر و ائمه«ع»و علماى شیعه و جایگاه والاى شعراى متعهد شیعه نزد امامان و برخورد شایستۀ دین با شعر موضعدار،در«الغدیر»،ج 2،ص 2 تا 24 مراجعه کنید.</ref> روشن است که حرکت در چنین خطّى،همیشه براى شاعران اهل بیت،مشکل داشته و اغلب،تحت تعقیب یا در زندان به سر مى‌بردند.این خطّ مقدّس،که انتقال فرهنگ شهادت را به آیندگان در برداشت،همچنان ادامه داشته است،تاکنون.به کمک مراثى،احساسها و عواطف برانگیخته مى‌شد و اشک،که زبان گویاى دل بود،پایبندى انسان متعهّد را به خط حسینى و کربلایى تثبیت مى‌کرد.نکاتى را هم دربارۀ اشعار مدح و مرثیه باید مراعات کرد:

1-محتواى اشعار،باید از متانت،دقّت،اعتبار و استناد برخوردار باشد و از حرفهاى سست و بى‌مدرک،یا دروغ و جعلیّات و مطالب ضعیف و احیانا وهن‌آمیز نسبت به معصومین،بشدّت باید پرهیز کرد.

2-از آنجا که شعر مدح و مرثیه،عامل انتقال فرهنگ است،باید سطح آن بالا و ارزشمند و عمیق باشد تا به جامعۀ اسلامى و هواداران ائمه،بینش و بصیرت و عمق در فهم و فکر بدهد.

3-اشعار مراثى و مدایح،در عین حال که باید استوار و محکم باشد،نباید چنان مغلق و پیچیده شود که براى شنوندگان و خوانندگان،گویایى و رسایى خود را از دست بدهد و نتواند با عامّۀ خلق،ارتباط برقرار کند.

4-به بهانۀ دینى و مذهبى بودن شعر مدح و مرثیه،نباید اجازه داد که شعرهاى ضعیف و سست و فاقد قوّت ادبى و صلاحیت شعرى رواج یابد.مدایح و مراثى،باید در نهایت قوّت شعرى باشد،آنگونه که در آثار بزرگان پیش کسوت عصر ائمه و دوره‌هاى بعد،در مرثیه دیده مى‌شود.

5-شاعران مدیحه‌سرا و مرثیه سرا،باید با درک اهمیّت و والایى مکانت خویش، در حدّ مطلوب خلوص و تقوا و مناعت طبع و ثبات قدم و عقیده و عشق و ولاى به اهل بیت عصمت باشند و بدانند که شجره‌نامه آنان به کمیت‌ها و دعبل‌ها مى‌رسد و اگر بخواهند مشمول دعاى ائمّه«ع»باشند،باید شایستگى فکرى و خطّى و عملى و اخلاقى آن را در خویش فراهم آورند.

6-شاعر اهل بیت،باید همیشه با توجّه به زمان و مکان و شرایط،رسالت اجتماعى و تعهّد شیعى خود را به اثبات برساند و سروده‌هایش داراى«پیام»و«جهت» باشد.

7-خوب سرودن دربارۀ ائمّه«ع»،نیاز به غناى فکرى و معلومات عمیق شاعر دارد.بنا بر این شاعران مرثیه سرا باید بشدّت اهل مطالعه در متون و منابع باشند و شور و شعور را در شعر خویش درآمیزند و پخته،پرمطلب و مایه‌دار بسرایند. <ref>در این زمینه‌ها،ر.ک:«ستودگان و ستایشگران»،حوزۀ هنرى.</ref>