محمود خان صباى کاشانى: تفاوت میان نسخه‌ها

بدون خلاصۀ ویرایش
جزبدون خلاصۀ ویرایش
بدون خلاصۀ ویرایش
خط ۱: خط ۱:
{{جعبه اطلاعات شاعر و نویسنده
'''محمودخان صبای کاشانی''' (۱۲۲۸ ه.ق-۱۳۱۱ ه. ق) از شاعران قصیده سرای قرن سیزدهم هجری است. {{جعبه اطلاعات شاعر و نویسنده
| نام                    =محمود خان صباى کاشانى
| نام                    =محمودخان صباى کاشانى
| تصویر                  =Sabaaye kashani.jpg
| تصویر                  =Sabaaye kashani.jpg
| اندازه تصویر            =
| اندازه تصویر            =
خط ۷: خط ۷:
| زمینه فعالیت          =شعر و ادبیات
| زمینه فعالیت          =شعر و ادبیات
| ملیت                  =ایرانی
| ملیت                  =ایرانی
| تاریخ تولد            =1228 ه.ق
| تاریخ تولد            =۱۲۲۸ ه. ق
| محل تولد                =تهران
| محل تولد                =تهران
| والدین                =محمد حسین خان
| والدین                =محمد حسین خان
| تاریخ مرگ              =1311 ه.ق
| تاریخ مرگ              =۱۳۱۱ ه. ق
| محل مرگ                =
| محل مرگ                =
| علت مرگ                =
| علت مرگ                =
خط ۱۹: خط ۱۹:
|اتفاقات مهم            =
|اتفاقات مهم            =
| نام دیگر              =
| نام دیگر              =
|لقب                    =ملک الشعرا
|لقب                    =ملک‌الشعرا
|بنیانگذار              =
|بنیانگذار              =
| پیشه                  =
| پیشه                  =
خط ۴۶: خط ۴۶:
|امضا                  =
|امضا                  =
}}
}}
'''محمود خان صبای کاشانی''' (زاده 1228 ه.ق در تهران- درگذشته 1311 در تهران) از شاعران قصیده سرای قرن سیزدهم هجری است.
==زندگینامه==
==زندگینامه==


محمود خان صباى کاشانى فرزند محمد حسین خان<ref>عندلیب.</ref> کاشانى، نوه فتحعلى خان صبا از قصیده‌سرایان قرن سیزدهم هجری (دوره ناصرى) بود. وى در تهران به دنیا آمد و در همان شهر نیز در سن 83 سالگى درگذشت؛ اما به این دلیل که زادگاه جد او [[فتحعلی خان صبا|فتحعلى خان صبا]] در کاشان بوده از این‌ روى به کاشانى معروف شده است. وى علوم متداول زمانه خود را از عمو خود محمد قاسم خان فروغ آموخت و در اواخر سلطنت محمد شاه قاجار<ref>1250-1264.</ref> به سمت پیشکارى اللّه قلی‌خان ایلخانى، والى بروجرد و لرستان و نواده دخترى فتحعلى شاه، برگزیده شد، سپس به دربار ناصر الدین شاه<ref>1264-1313.</ref> راه یافت و به لقب<ref>ملک الشعرایى.</ref> پدر و جد خود (ملک الشعرا) موسوم شد. محمود خان صبا در هنر پیکرتراشى، نقاشى، منبت‌کارى، خوشنویسى و موسیقى فعالیت داشته است و هم اکنون نمونه‌هایى از تابلوهاى نقاشى او در موزه کاخ گلستان موجود است.<ref>دویست سخنور، ص 182 و 183.</ref>
محمودخان صباى کاشانى فرزند محمدحسین‌خان<ref>عندلیب.</ref> کاشانى، نوه فتحعلى‌خان صبا از قصیده‌سرایان قرن سیزدهم هجری (دوره ناصرى) بود. وى در تهران به دنیا آمد و در همان شهر نیز در سن 83 سالگى درگذشت؛ اما به این دلیل که زادگاه جد او، [[فتحعلی خان صبا|فتحعلى‌خان صبا]] در کاشان بوده از این‌ روى به کاشانى معروف شده‌است. وى علوم متداول زمانه خود را از عموی خود، محمدقاسم خان فروغ آموخت و در اواخر سلطنت محمدشاه قاجار به سمت پیشکارى اللّه قلی‌خان ایلخانى، والى بروجرد و لرستان و نواده دخترى فتحعلى شاه، برگزیده شد. وی سپس به دربار ناصرالدین شاه<ref>۱۳۱۳-۱۲۶۴.</ref> راه یافت و به لقب پدر و جد خود، ملک‌الشعرا موسوم شد. محمودخان صبا در هنر پیکرتراشى، نقاشى، منبت‌کارى، خوشنویسى و موسیقى فعالیت داشته‌است و هم اکنون نمونه‌هایى از تابلوهاى نقاشى او در موزه کاخ گلستان موجود است.<ref>دویست سخنور، ص ۱۸۲ و ۱۸۳.</ref>


==آثار==
==آثار==


وى از پیروان نهضت [[بازگشت ادبی|بازگشت ادبى]] بوده و قصاید خود را در سبک خراسانى سامان داده و شیوه سخنش به سبک فرخى سیستانى، عنصرى و منوچهرى دامغانى نزدیک است. دیوان محمود خان نزدیک به 2600 بیت است که گویا شاعر خود آن ابیات را برگزیده و بقیه را نابود کرده است. صرف‌ نظر از آثار معدود آیینى محمود خان صبا، ترکیب چهارده‌بند عاشورایى<ref>با تأثیرپذیرى از دوازده‌بند محتشم کاشانى بوده که هر بند آن سواى ابیات ارتباطى مابین آن‌ها، داراى هفت بیت و چهارده مصراع است.</ref> او از آثار موفق ماتمى در عصر قاجاریه به شمار مى‌رود و رویکرد امثال وى به واقعه کربلا، به روند مرثیه‌سرایى براى شهداى کربلا اثر گزار بوده است.  
وى از پیروان نهضت [[بازگشت ادبی|بازگشت ادبى]] بوده و قصاید خود را در سبک خراسانى سامان داده و شیوه سخنش به سبک فرخى سیستانى، عنصرى و منوچهرى دامغانى نزدیک است. دیوان محمودخان نزدیک به ۲۶۰۰ بیت است که گویا شاعر، خود آن ابیات را برگزیده و بقیه را نابود کرده‌است. صرف‌ نظر از آثار معدود آیینى محمودخان صبا، ترکیب چهارده‌بند عاشورایى<ref>با تأثیرپذیرى از دوازده‌بند محتشم کاشانى بوده که هر بند آن سواى ابیات ارتباطى مابین آن‌ها، داراى هفت بیت و چهارده مصراع است.</ref> او از آثار موفق ماتمى در عصر قاجاریه به شمار مى‌رود و رویکرد امثال وى به واقعه کربلا، به روند مرثیه‌سرایى براى شهداى کربلا اثر گزار بوده‌است.  


===برگزیده اشعار===
==اشعار==


====چهارده‌بند عاشورایى====
===چهارده‌بند عاشورایى===


{{شعر}}
۱{{شعر}}{{ب| باز از افق هلال محرّم شد آشکار|وز غم نشست بر دل پیر و جوان غبار }}
'''1'''
 
{{ب| باز از افق هلال محرّم شد آشکار|وز غم نشست بر دل پیر و جوان غبار }}


{{ب| باز آتشی ز روی زمین گشت شعله‌ور|کافتاد از آن به خرمن هفت آسمان شرار }}
{{ب| باز آتشی ز روی زمین گشت شعله‌ور|کافتاد از آن به خرمن هفت آسمان شرار }}
خط ۸۰: خط ۷۵:
{{پایان شعر}}
{{پایان شعر}}


 
۲
{{شعر}}
{{شعر}}{{ب| روزی که دست خویش قضا بر قلم نهاد|بر آل مصطفی به شهادت رقم نهاد }}
'''2'''
 
{{ب| روزی که دست خویش قضا بر قلم نهاد|بر آل مصطفی به شهادت رقم نهاد }}


{{ب| بر عترت رسول پس از رحلت رسول‌|کرد آنچه کرد، آن که بنای ستم نهاد }}
{{ب| بر عترت رسول پس از رحلت رسول‌|کرد آنچه کرد، آن که بنای ستم نهاد }}
خط ۱۰۲: خط ۹۴:




{{شعر}}
۳
'''3'''
{{شعر}}{{ب| در کربلا چو وقت جهاد و غزا رسید|دور طرب سر آمد و روز عزا رسید }}
 
{{ب| در کربلا چو وقت جهاد و غزا رسید|دور طرب سر آمد و روز عزا رسید }}


{{ب| از کوفه خیل فتنه گروه از پس گروه‌|بر قصد کینه‌ی خلف مرتضی رسید }}
{{ب| از کوفه خیل فتنه گروه از پس گروه‌|بر قصد کینه‌ی خلف مرتضی رسید }}
خط ۱۲۳: خط ۱۱۳:




{{شعر}}
۴
'''4'''
{{شعر}}{{ب| «ای خواهر از برت چو به فردا جدا شوم‌|در خون خویش غرقه به دشت بلا شوم }}
 
{{ب| «ای خواهر از برت چو به فردا جدا شوم‌|در خون خویش غرقه به دشت بلا شوم }}


{{ب| چون گل مکن ز دوری من چاک پیرهن‌|چون از برت روانه چو باد صبا شوم }}
{{ب| چون گل مکن ز دوری من چاک پیرهن‌|چون از برت روانه چو باد صبا شوم }}
خط ۱۳۴: خط ۱۲۲:
{{ب| روشن شود دو چشم پیمبر به روز حشر|گر زیر سمّ اسب عدو توتیا شوم }}
{{ب| روشن شود دو چشم پیمبر به روز حشر|گر زیر سمّ اسب عدو توتیا شوم }}


{{ب| ترسم ز سوی عرش رسد آیت بدا <ref>بدا (بداء): ظاهر شدن، پیدا شدن رأی دیگری در امری، ایجاد رأیی برای خالق به جز آنچه که قبلًا اراده‌ی وی بر آن تعلّق گرفته بود. (آیت بدا) اشاره است به آیه‌ی 39 سوره رعد «یَمْحُوا اللَّهُ ما یَشاءُ وَ یُثْبِتُ وَ عِنْدَهُ أُمُّ الْکِتابِ» خداوند هر چه را بخواهد محو و هر چه را بخواهد اثبات می‌کند و امّ الکتاب نزد اوست.</ref> |بگذار تا به کام دل خود فدا شوم }}
{{ب| ترسم ز سوی عرش رسد آیت بدا <ref>بدا (بداء): ظاهر شدن، پیدا شدن رأی دیگری در امری، ایجاد رأیی برای خالق به جز آنچه که قبلًا اراده‌ی وی بر آن تعلّق گرفته بود. (آیت بدا) اشاره است به آیه‌ی ۳۹ سوره رعد «یَمْحُوا اللَّهُ ما یَشاءُ وَ یُثْبِتُ وَ عِنْدَهُ أُمُّ الْکِتابِ» خداوند هر چه را بخواهد محو و هر چه را بخواهد اثبات می‌کند و امّ الکتاب نزد اوست.</ref> |بگذار تا به کام دل خود فدا شوم }}


{{ب| بردار کودکان مرا نزد خود چو من‌|فردا ز زین اسب به میدان جدا شوم }}
{{ب| بردار کودکان مرا نزد خود چو من‌|فردا ز زین اسب به میدان جدا شوم }}
خط ۱۴۴: خط ۱۳۲:




{{شعر}}
۵
'''5'''
{{شعر}}{{ب| چون شاه دین به عزم شهادت سوار شد|چشم ملک به عرش برین اشکبار شد }}
 
{{ب| چون شاه دین به عزم شهادت سوار شد|چشم ملک به عرش برین اشکبار شد }}


{{ب| خورشید همچو طشت پر از خون گریست‌|هول قیامت از همه سو آشکار شد  }}
{{ب| خورشید همچو طشت پر از خون گریست‌|هول قیامت از همه سو آشکار شد  }}
خط ۱۶۵: خط ۱۵۱:




{{شعر}}
۶
'''6'''
{{شعر}}{{ب| چون شاه دین به خاک درآمد ز پشت زین‌|بنهاد روی خویش به شکرانه بر زمین }}
 
{{ب| چون شاه دین به خاک درآمد ز پشت زین‌|بنهاد روی خویش به شکرانه بر زمین }}


{{ب| ابری ندید بر سر آن دشت، غیر تیغ‌|قصدی نیافت در دل آن قوم، غیر کین }}
{{ب| ابری ندید بر سر آن دشت، غیر تیغ‌|قصدی نیافت در دل آن قوم، غیر کین }}
خط ۱۸۵: خط ۱۶۹:




{{شعر}}
۷
'''7'''
{{شعر}}{{ب| چون اهل کوفه دامن کین بر میان زدند|دامن بر آتش غم خلق جهان زدند }}
 
{{ب| چون اهل کوفه دامن کین بر میان زدند|دامن بر آتش غم خلق جهان زدند }}


{{ب| چون هاله گرد ماه به یکباره اهل بیت‌|صف حلقه‌وار گرد امام زمان زدند }}
{{ب| چون هاله گرد ماه به یکباره اهل بیت‌|صف حلقه‌وار گرد امام زمان زدند }}
خط ۲۰۶: خط ۱۸۸:




{{شعر}}
۸
'''8'''
{{شعر}}{{ب| بگذشت سوی معرکه چون خواهر حسین‌|در برکشید غرقه به خون پیکر حسین }}
 
{{ب| بگذشت سوی معرکه چون خواهر حسین‌|در برکشید غرقه به خون پیکر حسین }}


{{ب| زد نعره‌ای کز او جگر آسمان شکافت‌|از مهر لب نهاد چو بر حنجر حسین  }}
{{ب| زد نعره‌ای کز او جگر آسمان شکافت‌|از مهر لب نهاد چو بر حنجر حسین  }}
خط ۲۲۷: خط ۲۰۷:




{{شعر}}
۹
'''9'''
{{شعر}}{{ب| در دشت کین سکینه چو بر شاه دین گریست‌|برخاست شورشی که زمان و زمین گریست }}
 
{{ب| در دشت کین سکینه چو بر شاه دین گریست‌|برخاست شورشی که زمان و زمین گریست }}


{{ب| گریان شدند یکسره کروبیّان قدس‌|کرسی به لرزه آمد و عرش برین گریست }}
{{ب| گریان شدند یکسره کروبیّان قدس‌|کرسی به لرزه آمد و عرش برین گریست }}
خط ۲۴۸: خط ۲۲۶:




{{شعر}}
۱۰
'''10'''
{{شعر}}{{ب| آن تن که بود دامن زهراش جای خواب‌|عریان فتاده بود سه روز اندر آفتاب }}
 
{{ب| آن تن که بود دامن زهراش جای خواب‌|عریان فتاده بود سه روز اندر آفتاب }}


{{ب| زان لعل لب که آب حیات رسول بود|کردند کوفیان جفا پیشه منع آب }}
{{ب| زان لعل لب که آب حیات رسول بود|کردند کوفیان جفا پیشه منع آب }}
خط ۲۶۸: خط ۲۴۴:
{{پایان شعر}}
{{پایان شعر}}


 
۱۱
{{شعر}}
{{شعر}}{{ب| چون سوی شام قافله‌ی کربلا شدند|گفتی ز شهر غم به دیار بلا شدند }}
'''11'''
 
{{ب| چون سوی شام قافله‌ی کربلا شدند|گفتی ز شهر غم به دیار بلا شدند }}


{{ب| فریاد «الوداع» برآمد ز اهل بیت‌|در قتلگاه از شهدا چون جدا شدند }}
{{ب| فریاد «الوداع» برآمد ز اهل بیت‌|در قتلگاه از شهدا چون جدا شدند }}
خط ۲۷۸: خط ۲۵۱:
{{ب| سرها ز تن شدند به فرسنگ‌ها جدا|بر عزم ره روانه چو قوم دغا شدند  }}
{{ب| سرها ز تن شدند به فرسنگ‌ها جدا|بر عزم ره روانه چو قوم دغا شدند  }}


{{ب| سرها، مسافر سفر عسقلان <ref>عسقلان: شهری در شامات که به آن «عروس الشام» نیز می‌گفته‌اند.</ref> و شام‌|تن‌ها، مجاور حرم کربلا شدند }}
{{ب| سرها، مسافر سفر عسقلان <ref>عسقلان: شهری در شامات که به آن «عروس‌الشام» نیز می‌گفته‌اند.</ref> و شام‌|تن‌ها، مجاور حرم کربلا شدند }}


{{ب| سرها ز پیش و پرده‌نشیان احمدی‌|بر ناقه‌ی برهنه روان از قفا شدند }}
{{ب| سرها ز پیش و پرده‌نشیان احمدی‌|بر ناقه‌ی برهنه روان از قفا شدند }}
خط ۲۹۰: خط ۲۶۳:




{{شعر}}
۱۲
'''12'''
{{شعر}}{{ب| چون زد سَموم <ref>سموم: باد گرم، باد زهرآگین.</ref> کین به گلستان مصطفی‌|بر خاک ریخت لاله و ریحان مصطفی }}
 
{{ب| چون زد سَموم <ref>سموم: باد گرم، باد زهرآگین.</ref> کین به گلستان مصطفی‌|بر خاک ریخت لاله و ریحان مصطفی }}


{{ب| تاریک ماند محفل ایمان چو کشته شد|از باد کینه شمع شبستان مصطفی }}
{{ب| تاریک ماند محفل ایمان چو کشته شد|از باد کینه شمع شبستان مصطفی }}
خط ۳۱۱: خط ۲۸۲:




{{شعر}}
۱۳
'''13'''
{{شعر}}{{ب| در موقف حساب چو وقت جزا شود|در پیشگاه عدل ندانم چه‌ها شود }}
 
{{ب| در موقف حساب چو وقت جزا شود|در پیشگاه عدل ندانم چه‌ها شود }}


{{ب| آه از دمی که پیش ترازوی عدل و داد|روز نشور عرضِ صواب و خطا شود }}
{{ب| آه از دمی که پیش ترازوی عدل و داد|روز نشور عرضِ صواب و خطا شود }}
خط ۳۳۲: خط ۳۰۱:




{{شعر}}
۱۴
'''14'''
{{شعر}}{{ب| گر در زمانه واقعه‌ی کربلا نبود|معلوم، قدر صبر و عیار رضا نبود  }}
 
{{ب| گر در زمانه واقعه‌ی کربلا نبود|معلوم، قدر صبر و عیار رضا نبود  }}


{{ب| سبطی چنین برای فدا گر نبی نداشت‌|آسان بر او شفاعت روز جزا نبود }}
{{ب| سبطی چنین برای فدا گر نبی نداشت‌|آسان بر او شفاعت روز جزا نبود }}
خط ۳۴۹: خط ۳۱۶:
{{ب| کی بر فلک درخت شقاوت کشید سر|گر زیر خاک تخم جفا ز ابتدا نبود }}
{{ب| کی بر فلک درخت شقاوت کشید سر|گر زیر خاک تخم جفا ز ابتدا نبود }}


{{ب| آید کجا ز عهده‌ی این درد و غم برون‌|چشم زمانه بارد اگر تا به حشر خون <ref>مجله‌ی ارمغان، ضمیمه‌ی سال 23، ص 815- 820 به نقل از دیوان محمود خان ملک الشعرای صبا.</ref> }}
{{ب| آید کجا ز عهده‌ی این درد و غم برون‌|چشم زمانه بارد اگر تا به حشر خون <ref>مجله‌ی ارمغان، ضمیمه‌ی سال ۲۳، ص ۸۱۵- ۸۲۰ به نقل از دیوان محمود خان ملک الشعرای صبا.</ref> }}
{{پایان شعر}}
{{پایان شعر}}


==منابع==
==منابع==


*[[دانشنامه‌ شعر عاشورایی‌ انقلاب‌ حسینی‌ در شعر شاعران‌ عرب‌ و عجم‌|دانشنامه‌ی شعر عاشورایی، محمدزاده، ج‌ ص: 946-951.]]
*[[دانشنامه‌ شعر عاشورایی‌ انقلاب‌ حسینی‌ در شعر شاعران‌ عرب‌ و عجم‌|دانشنامه‌ی شعر عاشورایی، محمدزاده، ج‌ ۲، ص: ۹۴۶-۹۵۱.]]
*[[کاروان شعر عاشورا|محمد علی مجاهدی، کاروان شعر عاشورا، زمزم هدایت، ج ص 390-396.]]
*[[کاروان شعر عاشورا|محمدعلی مجاهدی، کاروان شعر عاشورا، زمزم هدایت، ج ۱، ص ۳۹۰-۳۹۶.]]


==پی نوشت==
==پی نوشت==
checkuser
۲٬۳۶۳

ویرایش