۳٬۴۸۸
ویرایش
بدون خلاصۀ ویرایش
بدون خلاصۀ ویرایش |
بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
[[پرونده:Meisam Amani (2).jpg|بندانگشتی|نمایی از یک مجلس پرده‌خوانی <!--نخستین سوگواره پرده‌خوانی استان خراسان رضوی-->]] | [[پرونده:Meisam Amani (2).jpg|بندانگشتی|نمایی از یک مجلس پرده‌خوانی <!--نخستین سوگواره پرده‌خوانی استان خراسان رضوی-->]] | ||
[[رده:هنر]] | [[رده:هنر]] | ||
'''پرده خوانی'''، هنری از هنرهای نمایشی عامه که به نقل واقعه های مذهبی، به ویژه واقعه عاشورا از روی تصاویر نقاشی شده روی پرده اختصاص دارد. در پرده خوانی نقالی که «پرده خوان» نامیده میشود، با بیانی رسا و آهنگین داستان واقعه های مجالس پرده را شرح میدهد. پرده خوانی از جمله هنرهای معرکه گیری و ترکیبی از فنون قصه گویی و نقالی (ه م) است. پرده خوانی را شمایل گردانی (ه م)، پرده داری و پرده گردانی نیز میگویند.<ref>بیضایی، نمایش...، 73؛ خلج، 61؛ ملک پور، گزیده.... 135؛ نیز نک: حسن بیگی، 341: شاملو، 384/1 ؛ ناظرزاده، 185.</ref> «صورت خوانی» را بخشی از پرده خوانی<ref>بیضایی، همان، 74.</ref> ریا با پرده خوانی یکی دانسته‌اند.<ref>غریب‌پور، 55.</ref> | '''پرده خوانی'''، هنری از هنرهای نمایشی عامه که به نقل واقعه های مذهبی، به ویژه واقعه [[عاشورا]] از روی تصاویر نقاشی شده روی پرده اختصاص دارد. در پرده خوانی نقالی که «پرده خوان» نامیده میشود، با بیانی رسا و آهنگین داستان واقعه های مجالس پرده را شرح میدهد. پرده خوانی از جمله هنرهای معرکه گیری و ترکیبی از فنون قصه گویی و نقالی (ه م) است. پرده خوانی را [[شمایل|شمایل گردانی]] (ه م)، پرده داری و پرده گردانی نیز میگویند.<ref>بیضایی، نمایش...، 73؛ خلج، 61؛ ملک پور، گزیده.... 135؛ نیز نک: حسن بیگی، 341: شاملو، 384/1 ؛ ناظرزاده، 185.</ref> «صورت خوانی» را بخشی از پرده خوانی<ref>بیضایی، همان، 74.</ref> ریا با پرده خوانی یکی دانسته‌اند.<ref>غریب‌پور، 55.</ref> | ||
==پرده== | ==پرده== | ||
از مشهورترین پرده‌های مذهبی، پرده‌های درویشی است که معمولا از جنس کرباس و همچون طومار است که در حدود 3 یا 4 متر طول و یک و نیم تا دو متر عرض دارد.<ref>سیف، 168؛ حسن بیگی، 342؛ غریب پور، 60.</ref> روی این پرده‌ها که پرده‌های نقل خوانده میشوند، مجالسی از وقایع زندگانی پیامبر (ص) و برخی غزوات ایشان و حضرت علی (ع)، حوادث زندگانی ائمه و وقایع | از مشهورترین پرده‌های مذهبی، پرده‌های درویشی است که معمولا از جنس کرباس و همچون طومار است که در حدود 3 یا 4 متر طول و یک و نیم تا دو متر عرض دارد.<ref>سیف، 168؛ حسن بیگی، 342؛ غریب پور، 60.</ref> روی این پرده‌ها که پرده‌های نقل خوانده میشوند، مجالسی از وقایع زندگانی پیامبر (ص) و برخی غزوات ایشان و حضرت علی (ع)، حوادث زندگانی ائمه و وقایع [[کربلا]]، صحنه‌هایی از بهشت و جهنم و برخی واقعه‌های برگرفته از قصص و [[احادیثی از چهارده معصوم|احادیث]] و باورهای عامه درباره روز قیامت و کیفر و پاداش گناهکاران و مؤمنان به تصویر در آمده‌اند. در کنار این تصاویر نقش‌هایی هم به منظور تنبه و آگاهی شنوندگان و تماشاگران از معجزات و کرامات ائمه، مانند داستان جوانمرد قصاب و عاق والدین نقاشی شده است.<ref>بیضایی، همان، 73؛ عناصری، 179.</ref> تصاویر مجالس فشرده و در کنار یکدیگر قرار دارند و از نظر موضوع کم و بیش به یکدیگر مرتبط‌اند. هر پرده شامل مجالس متعددی است که برخی از آنها 72 مجلس اصلی و فرعی دارند که نمودار [[هفتاد و دو تن|72 تن]] یاران [[حسین بن على (ع)|امام حسین]] (ع) در کربلاست.<ref>غریب پور، 58.</ref> | ||
در ایام سوگواری، در مساجد یا مجالس روضه خوانی پرده‌هایی نصب میکردند که وقایع عاشورا را نشان میداد و روضه خوانان گاهی به تصاویر وقایع عاشورا بر روی پرده اشاره میکردند.<ref>فقیهی، 290.</ref> | در ایام سوگواری، در مساجد یا مجالس [[روضه خوانی]] پرده‌هایی نصب میکردند که وقایع عاشورا را نشان میداد و روضه خوانان گاهی به تصاویر وقایع عاشورا بر روی پرده اشاره میکردند.<ref>فقیهی، 290.</ref> | ||
شخصیت‌های هر یک از مجالس پرده براساس نقشی که در روایات مذهبی یا افسانه‌ای داشته‌اند، به طور متفاوت به تصویر کشیده شده‌اند. چهره اولیا و معصومین، به ویژه حضرت ابوالفضل (ع)، حضرت امام حسین (ع) و شاهزاده علی اکبر، زیبا و متناسب و اندامشان بزرگتر از دیگران است و غالبا در مرکز پرده قرار دارد<ref>سیف، 196؛ عناصری، 200: غریب‌پور، 60.</ref> و چهره أشقیا، به ویژه مارد ابن سُدیف، بزرگ، زشت، خشن، ستیزه جو و بی شرم است. چهره معصومین گاه با نقاب و گاه در هاله‌ای از نور قرار دارد<ref>سیف، همانجا؛ همایونی، 28؛ پیترسن، 119؛ موسوی، 45.</ref> و یا هاله‌ای از نور آن را مشخص میکند.<ref>بیضایی، همانجا رهبری، 26؛ خلج، پیترسن، موسوی، ناظرزاده، همانجاها.</ref> چهره زنان کربلا گاهی محو و گاهی زیر پوشش پنهان است. اشخاص و وقایع هر مجلس با چند کلمه و یا جمله‌ای کوتاه روی پرده معرفی شده‌اند.<ref>همایونی، پیترسن، غریب پور، همانجاها.</ref> نقاشان این پرده‌ها با بهره گیری از باورهای عامه، از یک سو و نقش و رنگ‌ها از سوی دیگر، تضاد میان اولیا و اشقیا را نشان میدادند. مثلا رنگ سبز را به نشانه تقدس، و رنگ سرخ را به علامت ستمگری به کار میبردند و از درختان و حیوانات همچون نمادهایی استفاده میکردند. | شخصیت‌های هر یک از مجالس پرده براساس نقشی که در روایات مذهبی یا افسانه‌ای داشته‌اند، به طور متفاوت به تصویر کشیده شده‌اند. چهره اولیا و معصومین، به ویژه [[ابوالفضل|حضرت ابوالفضل (ع)]]، حضرت امام حسین (ع) و شاهزاده علی اکبر، زیبا و متناسب و اندامشان بزرگتر از دیگران است و غالبا در مرکز پرده قرار دارد<ref>سیف، 196؛ عناصری، 200: غریب‌پور، 60.</ref> و چهره أشقیا، به ویژه مارد ابن سُدیف، بزرگ، زشت، خشن، ستیزه جو و بی شرم است. چهره معصومین گاه با نقاب و گاه در هاله‌ای از نور قرار دارد<ref>سیف، همانجا؛ همایونی، 28؛ پیترسن، 119؛ موسوی، 45.</ref> و یا هاله‌ای از نور آن را مشخص میکند.<ref>بیضایی، همانجا رهبری، 26؛ خلج، پیترسن، موسوی، ناظرزاده، همانجاها.</ref> چهره زنان کربلا گاهی محو و گاهی زیر پوشش پنهان است. اشخاص و وقایع هر مجلس با چند کلمه و یا جمله‌ای کوتاه روی پرده معرفی شده‌اند.<ref>همایونی، پیترسن، غریب پور، همانجاها.</ref> نقاشان این پرده‌ها با بهره گیری از باورهای عامه، از یک سو و نقش و رنگ‌ها از سوی دیگر، تضاد میان اولیا و اشقیا را نشان میدادند. مثلا رنگ سبز را به نشانه تقدس، و رنگ سرخ را به علامت ستمگری به کار میبردند و از درختان و حیوانات همچون نمادهایی استفاده میکردند. | ||
نقاشی پرده‌های مذهبی بخش مهمی از نقاشی‌های سبک هنر عامه است که به ویژه در اواخر عصر قاجار در قهوه خانه‌های شهرهای بزرگ رونقی یافته و به «نقاشی قهوه خانه» معروف شد.<ref>پیترسن، 115؛ بلوکباشی، قهوه خانه‌ها...، 97.</ref> چون موضوع این نقاشی‌ها عمدتا مذهبی بود و به شهادت امام حسین (ع) و یارانش در کربلا ارتباط داشت، پیترسن<ref>همانجا.</ref> اصطلاح «نقاشی کربلا» را برای این نوع نقاشی مناسب تر میداند. از استادان نقاشی که پرده درویشی میکشیدند، محمد مدبر و حسین همدانی شهرت بیشتری داشتند.<ref>سیف، 168، 116.</ref> | نقاشی پرده‌های مذهبی بخش مهمی از نقاشی‌های سبک هنر عامه است که به ویژه در اواخر عصر قاجار در قهوه خانه‌های شهرهای بزرگ رونقی یافته و به «نقاشی قهوه خانه» معروف شد.<ref>پیترسن، 115؛ بلوکباشی، قهوه خانه‌ها...، 97.</ref> چون موضوع این نقاشی‌ها عمدتا مذهبی بود و به [[شهادت]] امام حسین (ع) و یارانش در کربلا ارتباط داشت، پیترسن<ref>همانجا.</ref> اصطلاح «نقاشی کربلا» را برای این نوع نقاشی مناسب تر میداند. از استادان نقاشی که پرده درویشی میکشیدند، محمد مدبر و حسین همدانی شهرت بیشتری داشتند.<ref>سیف، 168، 116.</ref> | ||
==پیشینه== | ==پیشینه== | ||
با توجه به ارتباط این هنر تصویرگری با اسطوره‌ها و برخورداری آن از ارزش‌های مذهبی و فراطبیعی و نیز با عنایت به نقوش سفالینه‌ها و پرده‌های اساطیری در سوگ سیاوش، برخی سابقه این نوع نقاشی را به دوره پیش از تاریخ میرسانند. برخی هم با توجه به نقاشی‌های مانی<ref>215-276م.</ref> که نشانه تفکرات و اعتقادات مذهبی است، قدمت آن را به زمان مانی میرسانند.<ref>حسن بیگی، 340؛ عناصری، 175 : الیاده، 276؛ غریب پور، همانجا.</ref> به هر حال، به تصویر در آوردن وقایع و رخدادهای تاریخی-مذهبی مربوط به کربلا احتمالا از اواخر حکومت آل بویه<ref>سده 4 ق.</ref> در ایران معمول گردیده است.<ref>بلوکباشی، «شمایل نگاری...»، 4.</ref> در عصر صفوی به سبب رسمی شدن مذهب تشیع و توجه خاص به سوگنامه‌ها، نقاشی‌های مذهبی رونق و تحول یافت و به صورت شمایل نگاری بر روی پرده، دیوار، شیشه و کتاب درآمد. این هنر بر پایه روایت‌های افسانه‌ای و تاریخی برگرفته از کلام نقالان مذهبی، مداحان و تعزیه خوانان، بهره گیری از تخیل و احساس هنری تصویرگران آنها و باورهای عامه شکل گرفت (پیترسن، نیز بلوکباشی، قهوه خانه‌ها، همانجاها)، برخی از پژوهشگران درخشندگی این هنر را تا حدی متأثر از هنر نقاشان اروپایی در سده‌های 16، 17 و 18م میدانند.<ref>محجوب، 195-196؛ نیز نک: 65/ER, VII.</ref> | با توجه به ارتباط این هنر تصویرگری با اسطوره‌ها و برخورداری آن از ارزش‌های مذهبی و فراطبیعی و نیز با عنایت به نقوش سفالینه‌ها و پرده‌های اساطیری در سوگ سیاوش، برخی سابقه این نوع نقاشی را به دوره پیش از تاریخ میرسانند. برخی هم با توجه به نقاشی‌های مانی<ref>215-276م.</ref> که نشانه تفکرات و اعتقادات مذهبی است، قدمت آن را به زمان مانی میرسانند.<ref>حسن بیگی، 340؛ عناصری، 175 : الیاده، 276؛ غریب پور، همانجا.</ref> به هر حال، به تصویر در آوردن وقایع و رخدادهای تاریخی-مذهبی مربوط به کربلا احتمالا از اواخر حکومت آل بویه<ref>سده 4 ق.</ref> در ایران معمول گردیده است.<ref>بلوکباشی، «شمایل نگاری...»، 4.</ref> در عصر صفوی به سبب رسمی شدن مذهب تشیع و توجه خاص به سوگنامه‌ها، نقاشی‌های مذهبی رونق و تحول یافت و به صورت شمایل نگاری بر روی پرده، دیوار، شیشه و کتاب درآمد. این هنر بر پایه روایت‌های افسانه‌ای و تاریخی برگرفته از کلام نقالان مذهبی، مداحان و تعزیه خوانان، بهره گیری از تخیل و احساس هنری تصویرگران آنها و باورهای عامه شکل گرفت (پیترسن، نیز بلوکباشی، قهوه خانه‌ها، همانجاها)، برخی از پژوهشگران درخشندگی این هنر را تا حدی متأثر از هنر نقاشان اروپایی در سده‌های 16، 17 و 18م میدانند.<ref>محجوب، 195-196؛ نیز نک: 65/ER, VII.</ref> | ||
ارتباط پرده خوانی و تعزیه خوانی (ه م) و تأثیر متقابل آنها که هر دو از هنرهای دینی یا قدسی<ref>غریب پور، 56.</ref> به شمار میروند، بدیهی به نظر میرسد. برخی پرده خوانی و شمایل خوانی را هنری مرکب از هنر تجسمی نقاشی و هنر کلامی نقالی و مرتبط با روضه خوانی و تعزیه خوانی<ref>بلوکباشی، «شمایل نگاری»، 7.</ref>، و بعضی دیگر آن را مقدم بر تعزیه و در شکوفایی آن مؤثر میدانند.<ref>بیضایی، نمایش، 74؛ همایونی، همانجا؛ ملک پور، سیر...، 54؛ غریب پور، 64؛ ناظرزاده، 185.</ref> | ارتباط پرده خوانی و تعزیه خوانی (ه م) و تأثیر متقابل آنها که هر دو از هنرهای دینی یا قدسی<ref>غریب پور، 56.</ref> به شمار میروند، بدیهی به نظر میرسد. برخی پرده خوانی و شمایل خوانی را هنری مرکب از هنر تجسمی نقاشی و هنر کلامی نقالی و مرتبط با روضه خوانی و [[تعزیه خوانی]]<ref>بلوکباشی، «شمایل نگاری»، 7.</ref>، و بعضی دیگر آن را مقدم بر [[تعزیه خوانی|تعزیه]] و در شکوفایی آن مؤثر میدانند.<ref>بیضایی، نمایش، 74؛ همایونی، همانجا؛ ملک پور، سیر...، 54؛ غریب پور، 64؛ ناظرزاده، 185.</ref> | ||
==پرده خوان== | ==پرده خوان== | ||
| خط ۷۶: | خط ۷۶: | ||
[[رده:پرده خوانی]] | [[رده:پرده خوانی]] | ||
[[رده:آئین‌ها و مراسم]] | [[رده:آئین‌ها و مراسم]] | ||
<references /> | |||