ادبیات عاشورا: تفاوت میان نسخه‌ها

۸٬۰۰۵ بایت اضافه‌شده ،  ‏۱۲ اکتبر ۲۰۱۹
بدون خلاصۀ ویرایش
جزبدون خلاصۀ ویرایش
بدون خلاصۀ ویرایش
خط ۱: خط ۱:
مقصود، مجموعۀ آثارى است که در قالب‌هاى مختلف ادبى و هنرى، بر محور حادثه و قهرمانان کربلا، در طول چهارده قرن پدید آمده است. این آثار، شامل شعر و مرثیه، نوحه و تعزیه، مقتل و مصیبت‌نامه، نمایشنامه و فیلمنامه، داستان، فیلم، عکس و اسلاید، کتب و مقالات و نثرهاى ادبى، شرح حال [[قهرمانان کربلا]]، تابلوها، طرحها، پوسترها، ماکت و غیره مى‌تواند باشد.
'''ادبیات عاشورا''' یعنی نوشته‌هایی چون: داستان، نثر ادبی، فیلم‌نامه، تعزیه و ... در وصف واقعه عاشورا. در میان تمام آثار ادبی، شعر جایگاه ویژه‌ای دارد.


[[عاشورا]] هم داراى محتواست (که:چه شد؟) هم داراى پیام است (که:چه باید کرد؟)و ادبیات و هنر، رسالت پرداختن به هر دو را دارد. گاهى یک تابلو از یک کتاب، گویاتر است.
== انواع نگاه‌های ادبی به واقعه عاشورا ==


خطاطان، کتیبه‌ها و شعارها را مى‌توانند سرشار از پیام و جهت بسازند و با اسامى عاشورایى، هنرنمایى کنند و از این طریق به خط و نقش، بعد متافیزیکى بدهند و شاعران و نویسندگان با خلق آثار ماندگار پیرامون حادثه و پیام آن، آن جلوه‌هاى متجلّى در کربلا را جاودان سازند.
=== نگاه تراژیک و سوگ ===
نخستین نگاه به [[کربلا]]، ترسیم اتفاقات ناگوار آن حادثه است. بار عاطفی این اشعار بالا نیست. واژه‌های بارز در این ادبیات شامل کلمات زیر است:


شایسته است که موزه یا نمایشگاهى عظیم از آنچه به نحوى به این حماسۀ جاودان مربوط مى‌شود پدید آید که منبعى براى هر گونه تحقیق و الهام‌گیرى گردد.
* تشنه ([[عطش]])
* [[خون]]
* اشک
* شهید
* [[عاشورا]]


در زمینۀ شناخت محتواى عاشورا و پیامها و اهدافش، به منابعى همچون زیارتنامه‌ها، دعاها و مقتلها هم مى‌توان مراجعه کرد و در زیارتها، به سبک، مضامین، تعبیرات و واژه‌ها و نیز حالات روحى خوانندۀ دعا و زیارت دقت داشت. <ref>''در این زمینه ر.ک:مقالۀ«ادبیات عاشورا در دورۀ حضور امامان»از محمود رضا افتخارزاده،«چشمۀ خورشید»، ج 1،ص 81 تا 104 نیز«عاشورا فى الأدب العاملى المعاصر»سید حسین نور الدین،الدار الاسلامیه،لبنان.''</ref>
در اینگونه سروده‌ها، از شهدا، فقط نام [[حسین بن على (ع)|امام حسین (ع)]]، و از دشمانان فقط نام [[یزید]] و [[شمر بن ذی الجوشن|شمر]]، برده می‌شود.


با عنوان «ادبیات عاشورا» یک سرى مجموعه‌هاى شعر از شاعران مختلف گرد آمده که پیرامون شهداى کربلا و [[حادثه عاشورا]] است. ناشر آن «حوز هنرى» و با کوشش محمد على مردانى است. تا سال 1372 تعداد 6 جلد از این مجموعه‌ها منتشر شده است.
=== '''نگاه عارفانه و عاشقانه''' ===
در این نوع نگاه تمامی حوتدث و مصائبی که بر انبیا و والیا وارد می‌شود، در حقیقت وسیه آزمایش قلمداد می‌شود و ریشه در پیمان روز ازل و الست دارد. شدت و ضعف ان نیز وابسته به میزان تقرب آنان به خداوند است.
 
این نوع نگاه در آثاری چون زبده‌الاسرا سروش اصفهانی، گنجینه عمان سامانی و ... دیده می‌شود.
 
نی‌نامه [[قیصر امین پور]]، یکی از آثار معاصر در این سبک به شمار می‌رود.
 
=== '''نگاه حماسی و ستم ستیزانه''' ===
این نوع نگاه فلسفه اصلی قیام واقعه عاشورا، براندازی حکومت فساد و به دست گرفتن رهبری جامعه مسلمین است. در این قرائت، [[حسین بن على (ع)|امام حسین (ع)]] رهبری است که با پایبندی به اصول و قواعد دینی و شرعی به عنوان یک قهرمان در صحنه حاضر می‌شود.
 
این سبک از مشروطه به بعد رواج یافت. شعرهایی نظیر نسیم شمال، خط خون [[سید علی موسوی گرمارودی‌|موسوی گرمارودی]] از معروف‌ترین این اشعار است.
 
از شاعران شاخص می‌توان به اشخاص زیر اشاره کرد:
 
* [[حسین منزوی‌|حسین منزوی]]
* [[خوشدل تهرانی‌|خوشدل تهرانی]]
* [[سید حسن حسینی|دکتر سید حسن حسینی]]
* [[حسین اسرافیلی‌|حسین اسرافیلی]]
* علی معلم
* [[محمدعلی مجاهدی]]
* [[جواد محدثی‌|جواد محدثی]]
 
=== '''شعر تلفیقی''' ===
شعر تلفیقی یعنی تلفیق سه سبک سوگ، حماسه و عرفان. نمونه‌های بارز در این سبک:
 
* [[سید علی موسوی گرمارودی‌|دکتر علی موسوی گرمارودی]] (خط خون)
* [[سید حسن حسینی‌|دکتر سید حسین حسینی]] (گنجشک و جبرئیل)
* و برخی از شعرهای [[علیرضا قزوه‌|علیرضا قزوه]]، [[محمدعلی مجاهدی]]، [[حسین اسرافیلی‌|حسین اسرافیلی]] و ... .
 
== انواع مرثیه ==
انواع مرثیه در ادبیات سه نوع است.
 
=== مرثیه‌های رسمی و تشریفاتی ===
اینگونه مرثیه‌ها را عموما شاعران درباری در می‌گویند. اینگونه مرثیه‌ها عموما بر اساس وظیفه سروده می‌شد، برای همین از نظر احساسی و عاطفی، ضعیف است.
 
=== مرثیه‌های شخصی ===
که شاعر بر اثر از دست یکی از خویشانش، سروده است؛ بنابراین از نظر احساسی و عاطفی، عموما قوی‌تر است.
 
=== مرثیه‌های مذهبی ===
که شاعران در سوگ رهبران مذهبی، عالمان دین یا مصیبت امامان به ویژه سهدالشهدا (ع) و یاران ایشان، می‌سرایند.
 
== انواع منابع در ادبیات عاشورایی ==
 
=== '''کتاب‌های مقتل''' ===
مقتل یعنی محل کشته شدن. و در اصطلاح، کتاب مقتل، کتاب‌هایی هستند که دربارۀ شرح قتل حسین بن على (ع) و واقعۀ کربلا نوشته شده باشد.
 
* تسمیه من قتل مع الحسین بن علی علیهما السلام من ولده و اخوته و اهل بیته و شیعته، از ابن زبیر
* [[ابومخنف|مقتل الحسین، از ابومخنف]]
* مقاتل الطالبین، از ابوالفرج اصفهانی
* مقتل الحسین، از ابوالقاسم سلیمان بن احمد شامی طبرانی
* الحسین و السنه، از سید عبدالعزیز طباطبایی
* مقتل الحسین بن علی بن ابی طالب، از محمدشجاع ضیف الله
 
=== '''کتاب‌های رجالی''' ===
کتب رجالی، کتبی هستند که نویسنده به شرح حال نویسی و رجال شناسی می‌پردازد. به عنوان مثال در بخش هشتم: "ترجمه الحسین علیه السلام و مقتله" کتاب الطبقات الکبری، نویسنده زندگی امام حسن (ع) و امام حسین (ع) را نوشته است؛ که از دوران کودکی امام، احادیث پیامبر (ص) در شان او، پیش‌گویی‌هایی درباره شهادت او، رفتن امام به مکه و کوفه، رخدادهای روز عاشورا، نام شهدای عاشورا، روانه کردن اسیران به کوفه و شام، دگرگونی‌های جهان پس از شهادت سیدالشهدا (ع)، قیام توابین و مراثی درباره امام (ع).
 
نمونه‌های دیگر در این باب:
 
* الطبقات الکبری، از محمدبن سعد
* انساب الشرف و اخبارهم، از احمدبن یحیی بلاذری
 
=== '''کتاب‌های حدیثی''' ===
کتاب‌هایی بر اساس روایات که در نقل مطالب، حتما سند و منبع آن ذکر می‌شود مانند:
 
* امالی، از شیخ صدوق
* شرح الاخبار فی فضائل الائمه الاطهار، از قاضی ابوحنیفه نعمان بن محمد تمیمی مغربی
 
=== '''کتاب‌های تاریخی و سیره''' ===
در این کتاب‌ها واقعه عاشورا، به صورت گزارش نوشته می‌شود. گاهی این گزارش به صورت کامل و گاهی به صورت خلاصه آمده است. به عنوان مثال کتاب "الامامه و السیاسه" از ابن قتیبه دینوری، گزارشی مختصر از اتفاقات عاشورا آورده است.
 
کتاب دیگر در این باب:
 
* الاخبار الطوال، از ابوحنیفه دینوری
* تاریخ یعقوبی، از احمد بن واضح یعقوبی
* تاریخ الرسل و الملوک (معروف به تاریخ طبری)، از ابوجعفر محمد بن جریر طبری
* الفتوح، از ابن اعثم کوفی
* الارشاد فی معرف حجج الله علی العباد، از شیخ مفید
 
=== '''منابع ادبی''' ===
در مورد شعر عاشورایی معاصر در زبان فارسی، بسیاری از شاعران خود دیوانی در مورد عاشورا دارند. به عنوان مثال می‌توان از دیوان‌های زیر نام برد:
 
* دوازده بند حاج سلیمان صباحی، از [[صباحی بیدگلی‌|بیدگل کاشانی]]
* دیوان (مراثی)، از [[وصال شیرازی‌|وصال شیرازی]]
* کلیات جودی، از [[عبدالجواد جودی خراسانی|عبدالجواد جودی]]
* مثنوی اشارات الحسینیه، از [[عنقاى اصفهانى|جلال الدین علی بن علی عنقا]]
* شمع جمع، از فواد کرمانی
* لاله‌های خونین، از [[ژولیده نیشابوری‌|ژولیده نیشابوری]]
* و ... .
 
=== '''تعزیه‌نامه‌ها''' ===
تعزیه‌، نوعی‌ نمایش‌ مذهبی‌ و سنّتیِ ایرانی‌ شیعی‌، عمدتاً در بارة‌ شهادت‌ امام‌ حسین‌ و مصائب‌ اهل‌بیت‌ (ع) است. کتاب تعزیه، کتبی هستند که نویسنده، واقعه عاشورا به سبک نمایشی نوشته است. به عنوان مثال می‌توان به کتاب:
 
* روضه‌الشهدا کاشفی
* [[محتشم کاشانی‌|مراثی محتشم کاشانی]]
 
= دسته بندی منابع ادبیات عاشورایی =
این منابع و مواخذ در کل به دو دسته تقسیم می‌شوند:
 
=== '''الف) مقتل‌ها و سوگ‎‌نامه‎های داستانی و نقالی عامیانه به نظم و نثر؛''' ===
کتاب‌هایی که عالمان مذهبی، ذاکران و واعظان تالیف کرده‌اند. اغلب این کتاب‌ها به سبک و شیوه مقتل‌های رسمی و تاریخی و همراه با احادیث و اخبار است. مانند:            
 
* جلاءالعیون مجلسی
* نوحه الاحزان محمد یوسف دهخوارقانی
 
=== '''ب) منظومه‌های نیمه نمایشی؛''' ===
منظومه‌ها و اشعار شاعران ساده گوی دوران صفوی و افشاری، یکی دیگر از منابع تعزیه‌نامه‌ها است. که به 5 دسته تقسیم می‌شود:
 
# مدح و منقبت پیامبر (ص) و ائمه معصمومین (ع) (مانند اشعار خواجوی کرمانی)
# مقتل‌های منظوم (مانند مشهد الشهدای فدایی یزد)
# حماسه‌های مذهبی (مانند حمله حیدری)
# مرثیه (مرثیه‎‌های محتشم کاشانی)
# واقعه گویی (تعزیه در ایران از صادق همایونی)


==منابع==
==منابع==


*''جواد محدثی، فرهنگ عاشورا، قم، معارف، ج1، ص38-39.''
*[[عاشورا در شعر معاصر و فرهنگ‌ عامه|''عاشورا در شعر و فرهنگ عامه، مرضیه محمدزاده، نشر مجتمع فرهنگی عاشورا، ص 20-70'']]
 
*[http://opac.nlai.ir/opac-prod/search/briefListSearch.do?command=FULL_VIEW&id=2156843&pageStatus=0&sortKeyValue1=sortkey_title&sortKeyValue2=sortkey_author ''عرفان در ادبیات عاشورایی، اکرم اکرمی، نشر پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، ص 7-14'']
==پی نوشت==


[[رده:مفاهیم]]
[[رده:مفاهیم]]
<references />
checkuser
۳۱۵

ویرایش