فدایى مازندرانى: تفاوت میان نسخه‌ها

۲٬۳۶۸ بایت اضافه‌شده ،  ‏۱۵ سپتامبر ۲۰۱۹
خط ۴۵: خط ۴۵:
|امضا                  =
|امضا                  =
}}
}}
'''فدایی مازندرانی''' (زاده 1200 ه.ق در ساری- درگذشته 1280 ه.ق) شاعر آئینی سده سیزدهم هجری بود.
==زندگینامه==
==زندگینامه==


میرزا محمد(فدایى)مازندرانى،گمنام‌ترین و در عین حال از موفق‌ترین شاعران آیینى در سده سیزدهم هجرى است.زادگاهش روستاى تلاوک از بخش دودانگه شهرستان سارى است.تاریخ تولد و درگذشت او را نمى‌توان دقیقا ذکر کرد.جناب آقاى فریدون اکبرى شلدرّه‌اى در مقدمه دیوان فدایى مازندرانى سال ولادت وى را حدود 1200 ه.ق و سال فوت او را حدود سال 1280 ه.ق نگاشته‌اند.
میرزا محمد (فدایى) مازندرانى، گمنام‌ترین و در عین حال از موفق‌ترین شاعران آیینى در سده سیزدهم هجرى بود. زادگاه او روستاى تلاوک از بخش دودانگه شهرستان سارى است. فدائى مازندرانى پس از تحصیل مقدماتى در زادگاه خود براى آموختن علوم دینى و دیگر علوم متداول زمانه خود عازم سفر مى‌گردد و چندى در سارى و مدتى در شهر قم اقامت مى‌کند و برخى از سفر او به نجف و هند نیز خبر داده‌اند.
فدائى مازندرانى پس از تحصیل مقدماتى در زادگاه خود براى آموختن علوم دینى و دیگر علوم متداول زمانه خود عازم سفر مى‌گردد و چندى در سارى و مدتى در شهر قم اقامت مى‌کند و برخى از سفر او به نجف و هند نیز خبر داده‌اند.


فدایى مازندرانى در عالم رؤیا از ناحیه مولى الکونین ابى عبد اللّه الحسین-علیه السلام-به لقب«فدایى»مفتخر گردیده و همان را تخلص شعرى خود قرار داده است:
فدایى مازندرانى در عالم رؤیا از ناحیه مولى الکونین ابى عبد اللّه الحسین -علیه السلام- به لقب «فدایى» مفتخر گردید و همان را تخلص شعرى خود قرار داد. وفایی این شعر را در وصف این رویا سروده است:{{شعر}}
 
{{شعر}}


{{ب|دیدم شبى به خواب که در دشت کربلا| تنها ستاده بود شه ملک ابتلا}}  
{{ب|دیدم شبى به خواب که در دشت کربلا| تنها ستاده بود شه ملک ابتلا}}  
خط ۶۴: خط ۶۳:
{{ب|آمد ز بخت خفته چو بیداریم ز خواب| گفتم به بخت خویش که احسنت!مرحبا<ref>دیوان فدایى مازندرانى،به تصحیح و تعلیق فریدون اکبرى شلدره‌اى(سازمان اوقاف و امور خیریه،تهران 1377) ص 178.</ref>...}}   
{{ب|آمد ز بخت خفته چو بیداریم ز خواب| گفتم به بخت خویش که احسنت!مرحبا<ref>دیوان فدایى مازندرانى،به تصحیح و تعلیق فریدون اکبرى شلدره‌اى(سازمان اوقاف و امور خیریه،تهران 1377) ص 178.</ref>...}}   
{{پایان شعر}}
{{پایان شعر}}
{| class="" style="margin: 0 auto; "
| class="b" |<span class="beyt">دیدم شبى به خواب که در دشت کربلا</span>
| style="width:2em;" |
| class="b" |<span class="beyt"> تنها ستاده بود شه ملک ابتلا</span>
|-
| class="b" |<span class="beyt">نه قاسمِ شهید و نه عباسِ صف‌شکن</span>
| style="width:2em;" |
| class="b" |<span class="beyt"> نه اکبر جوان و نه عثمان باوفا</span> 
|-
| class="b" |<span class="beyt">از خون سرخ تازه جوانان سبز خط</span>
| style="width:2em;" |
| class="b" |<span class="beyt"> روییده بود لاله در آن دشت جا به جا...</span> 
|-
| class="b" |<span class="beyt">ناگه سپاه ظلم به شه حمله‌ور شدند</span>
| style="width:2em;" |
| class="b" |<span class="beyt"> افتاد نونهال ریاض على ز پا</span> 
|-
| class="b" |<span class="beyt">آن دم من و حبیب نهادیم از خلوص</span>
| style="width:2em;" |
| class="b" |<span class="beyt"> سرها به روى پاش که یعنى تو را فدا</span> 
|-
| class="b" |<span class="beyt">ما را ز تن برید یکى ز آن سپاه</span>
| style="width:2em;" |
| class="b" |<span class="beyt"> سر بگذاشتش به سینه ما از سر جفا</span> 
|-
| class="b" |<span class="beyt">بودند آن دو سر به تبسم گشوده لب</span>
| style="width:2em;" |
| class="b" |<span class="beyt"> چون غنچه‌اى که بشکفد از جنبش صبا</span> 
|-
| class="b" |<span class="beyt">کردى اشاره شاه که اینم«فدایى»است</span>
| style="width:2em;" |
| class="b" |<span class="beyt"> بنمود این لقب به من آن شاه دین عطا</span> 
|-
| class="b" |<span class="beyt">آمد ز بخت خفته چو بیداریم ز خواب</span>
| style="width:2em;" |
| class="b" |<span class="beyt"> گفتم به بخت خویش که احسنت!مرحبا<ref>دیوان فدایى مازندرانى،به تصحیح و تعلیق فریدون اکبرى شلدره‌اى(سازمان اوقاف و امور خیریه،تهران 1377) ص 178.</ref>...</span> 
|}
<br />


==سبک شعری==
==آثار==
فدایى مازندرانى ضمن پیروى از سبک محتشم کاشانى در ترکیب‌بندهاى عاشورایى خود از شیوه‌هاى بیانى سبک خراسانى نیز در استحکام بیان ساختارى کلام خود در برخى از مراثى عاشورایى‌اش سود جسته است.
فدایى مازندرانى ضمن پیروى از سبک محتشم کاشانى در ترکیب‌بندهاى عاشورایى خود از شیوه‌هاى بیانى سبک خراسانى نیز در استحکام بیان ساختارى کلام خود در برخى از مراثى عاشورایى‌اش سود جسته است. مرثیه‌هاى عاشورایى فدایى مازندرانى پرشور، متین و مزین به انواع آرایه‌هاى لفظى و معنوى است و جاذبه‌هاى کلامى او حاکى از درون‌مایه‌هاى روحانى و اعتقاد پاک و ریشه‌دار این شاعر توانا به ساحت حسین بن على (ع) است.


مرثیه‌هاى عاشورایى فدایى مازندرانى پرشور، متین و مزین به انواع آرایه‌هاى لفظى و معنوى است و جاذبه‌هاى کلامى او حاکى از درون‌مایه‌هاى روحانى و اعتقاد پاک و ریشه‌دار این شاعر توانا به ساحت حسین بن على (ع) است.
===مقتل منظوم===
 
==دامنه تاثیر آثار عاشورایى فدائى مازندرانى==


از فدایى مازندرانى مقتل منظومى به جاى مانده که در چهار «نظام» سامان یافته است:
از فدایى مازندرانى مقتل منظومى به جاى مانده که در چهار «نظام» سامان یافته است:


* نظام اول: داراى یک ترکیب 72 بندى با 1740 بیت،
*نظام اول: داراى یک ترکیب 72 بندى با 1740 بیت،
   
   
* نظام دوم: داراى یک ترکیب 43 بندى با 1301 بیت،
*نظام دوم: داراى یک ترکیب 43 بندى با 1301 بیت،
   
   
* نظام سوم: داراى یک ترکیب 32 بندى با 523 بیت،
*نظام سوم: داراى یک ترکیب 32 بندى با 523 بیت،


* نظام چهارم: داراى یک ترکیب 27 بندى با 520 بیت.<ref>همان،مقدمه،ص بیست و سه.</ref>
*نظام چهارم: داراى یک ترکیب 27 بندى با 520 بیت.<ref>همان،مقدمه،ص بیست و سه.</ref>
   
   
و مجموعه چهار نظام او داراى 174 بند و 4084 بیت مى‌باشد.
و مجموعه چهار نظام او داراى 174 بند و 4084 بیت مى‌باشد.


فدایى مازندرانى درباره(مقتل منظوم)خود مى‌گوید:
فدایى مازندرانى درباره «مقتل منظوم» خود مى‌گوید:


{{شعر}}
{{شعر}}
خط ۹۲: خط ۱۲۷:




همو ماده تاریخ پایان کار (مقتل منظوم) خود را در «مقتل شاه شهیدان» یافته است و نشان مى‌دهد که در ماده تاریخ‌ سراى نیز دستى به تمام دارد:
وی ماده تاریخ پایان کار «مقتل منظوم» خود را در «مقتل شاه شهیدان» یافته است و نشان مى‌دهد که در ماده تاریخ‌ سرایى نیز دستى به تمام دارد:




خط ۱۱۰: خط ۱۴۵:


همان گونه که در بخش پیشین ذکر کردیم، از فدایى مازندرانى یک (مقتل منظوم)در چهار نظام حاوى 174 بند مرثیه و 4084 بیت به چاپ رسیده است که براى آشنایى شیفتگان شعر عاشورا با آثار این شاعر گمنام آیینى به نقل قسمت‌هایى از آن بسنده مى‌کنیم. ضمنا در مقدمه این مقتل که به قلم شاعر نگاشته شده است یک مثنوى عاشورایى در 133 بیت و نیز ابیات پراکنده‌اى آمده که در مقام مقایسه با ترکیب‌بندهاى فاخر عاشورایى او منزلت چندانى ندارد.
همان گونه که در بخش پیشین ذکر کردیم، از فدایى مازندرانى یک (مقتل منظوم)در چهار نظام حاوى 174 بند مرثیه و 4084 بیت به چاپ رسیده است که براى آشنایى شیفتگان شعر عاشورا با آثار این شاعر گمنام آیینى به نقل قسمت‌هایى از آن بسنده مى‌کنیم. ضمنا در مقدمه این مقتل که به قلم شاعر نگاشته شده است یک مثنوى عاشورایى در 133 بیت و نیز ابیات پراکنده‌اى آمده که در مقام مقایسه با ترکیب‌بندهاى فاخر عاشورایى او منزلت چندانى ندارد.
===بند پایانى نظام اول===
 
{{شعر}}
'''بند پایانى نظام اول'''{{شعر}}
{{ب|شاها فلک ز بار عزایت خمیده باد| انجم به سان اشک ز چشمش چکیده باد}}  
{{ب|شاها فلک ز بار عزایت خمیده باد| انجم به سان اشک ز چشمش چکیده باد}}  
{{ب|ماهى که به رخ تو درآید ز زیر ابر| از ظلمت خسوف به دوران ندیده باد}}  
{{ب|ماهى که به رخ تو درآید ز زیر ابر| از ظلمت خسوف به دوران ندیده باد}}  
خط ۱۲۶: خط ۱۶۱:
{{م|یا رب!مرا از آتش دوزخ عتیق<ref>آزاد.</ref> ساز}}
{{م|یا رب!مرا از آتش دوزخ عتیق<ref>آزاد.</ref> ساز}}
{{م|این بنده را ز لطف به فطرس رفیق ساز<ref>همان،ص 104 و 105.</ref>}}
{{م|این بنده را ز لطف به فطرس رفیق ساز<ref>همان،ص 104 و 105.</ref>}}
{{پایان شعر}}
{{پایان شعر}}'''بند دهم از نظام دوم'''
 
===بند دهم از نظام دوم===




خط ۱۶۶: خط ۱۹۹:
{{م|آخر گر انتقام کشد اول است آن}}
{{م|آخر گر انتقام کشد اول است آن}}
{{م|سرِّ حدیث «یُمهِل و لا یمهل»<ref>صورت کامل این حدیث در روضة الشهدا هم آمده است:در ان اللّه یمهل و لا یهمل.ر.ک:به پاورقى،ص 120 دیوان فدایى مازندرانى.</ref> است آن<ref>همان،ص 117 تا 120.</ref> }}
{{م|سرِّ حدیث «یُمهِل و لا یمهل»<ref>صورت کامل این حدیث در روضة الشهدا هم آمده است:در ان اللّه یمهل و لا یهمل.ر.ک:به پاورقى،ص 120 دیوان فدایى مازندرانى.</ref> است آن<ref>همان،ص 117 تا 120.</ref> }}
{{پایان شعر}}
{{پایان شعر}}'''بند نهم از نظام سوم'''{{شعر}}
 
===بند نهم از نظام سوم===
{{شعر}}
{{ب|تا نیّر سپهر خلافت ز زین فتاد| گفتى که آفتاب به روى زمین فتاد}}  
{{ب|تا نیّر سپهر خلافت ز زین فتاد| گفتى که آفتاب به روى زمین فتاد}}  
{{ب|گفتى طناب لنگر فُلک فَلک گسیخت| گفتى ستون خیمه چرخ برین فتاد }}
{{ب|گفتى طناب لنگر فُلک فَلک گسیخت| گفتى ستون خیمه چرخ برین فتاد }}
خط ۱۹۰: خط ۲۲۰:
{{م|خنجر کشید بر گلوى شاه تشنه‌لب}}
{{م|خنجر کشید بر گلوى شاه تشنه‌لب}}
{{م|شرم و حیا نکرد از آن خسرو عرب}}
{{م|شرم و حیا نکرد از آن خسرو عرب}}
{{پایان شعر}}
{{پایان شعر}}'''بند هفدهم از نظام سوم'''{{شعر}}
 
===بند هفدهم از نظام سوم===
 
{{شعر}}
{{ب|در حیرتم که لاله دلش داغدارِ کیست؟| سنبل گشوده گیسوى و آشفتۀ تارِ کیست؟...}}  
{{ب|در حیرتم که لاله دلش داغدارِ کیست؟| سنبل گشوده گیسوى و آشفتۀ تارِ کیست؟...}}  


خط ۲۰۵: خط ۲۳۱:
{{م|خاکش مگر گل است؟نه!گل سینه چاک اوست}}  
{{م|خاکش مگر گل است؟نه!گل سینه چاک اوست}}  
{{م|گُل پاى در گِلى است به جایى که خاک اوست<ref>همان،ص 170 و 171.</ref>}}
{{م|گُل پاى در گِلى است به جایى که خاک اوست<ref>همان،ص 170 و 171.</ref>}}
{{پایان شعر}}
{{پایان شعر}}'''بند سى و سوم از نظام دوم'''{{شعر}}
 
===بند سى و سوم از نظام دوم===
{{شعر}}
{{ب|در ماتمش کلیم و مسیحا گریستند| افزون از آن چه آدم و حوا گریستند}}  
{{ب|در ماتمش کلیم و مسیحا گریستند| افزون از آن چه آدم و حوا گریستند}}  
{{ب|تنها بر او نه جن و ملک نوحه‌گر شدند| مرغ هوا و ماهى دریا گریستند}}   
{{ب|تنها بر او نه جن و ملک نوحه‌گر شدند| مرغ هوا و ماهى دریا گریستند}}   
خط ۲۲۹: خط ۲۵۲:
{{م|گر فاش مى‌گریست بر او چشم روزگار}}  
{{م|گر فاش مى‌گریست بر او چشم روزگار}}  
{{م|توفان تازه‌اى به جهان گشتى آشکار<ref>همان،ص 146.</ref>}}  
{{م|توفان تازه‌اى به جهان گشتى آشکار<ref>همان،ص 146.</ref>}}  
{{پایان شعر}}
{{پایان شعر}}'''بند بیست و دوم از نظام سوم'''{{شعر}}
 
===بند بیست و دوم از نظام سوم===
 
{{شعر}}
{{ب|بى‌چاکِ سینه جامه دریدن چه فایده؟| بى‌آب دیده آه کشیدن چه فایده؟}}  
{{ب|بى‌چاکِ سینه جامه دریدن چه فایده؟| بى‌آب دیده آه کشیدن چه فایده؟}}  
{{ب|بى‌سوزسینه، سینه زدن را چه حاصلى است| بى‌درد دل به خاک تپیدن چه فایده؟...}}  
{{ب|بى‌سوزسینه، سینه زدن را چه حاصلى است| بى‌درد دل به خاک تپیدن چه فایده؟...}}  
خط ۲۴۷: خط ۲۶۶:
{{م|بر گل،گر اى هزار!تو را ناله آرزوست}}
{{م|بر گل،گر اى هزار!تو را ناله آرزوست}}
{{م|بر آن گلى بنال که گل سینه چاک اوست<ref>همان،ص 174.</ref>}}
{{م|بر آن گلى بنال که گل سینه چاک اوست<ref>همان،ص 174.</ref>}}
{{پایان شعر}}
{{پایان شعر}}'''بند سى و ششم از نظام سوم'''{{شعر}}
 
===بند سى و ششم از نظام سوم===
{{شعر}}
{{ب|زین درد خون گریست سپهر و ستاره هم| خون گشت قلب لعل و دل سنگ خاره هم}}  
{{ب|زین درد خون گریست سپهر و ستاره هم| خون گشت قلب لعل و دل سنگ خاره هم}}  
{{ب|بر سر زدند از الم زاده بتول| تنها همین نه مریم و هاجر که ساره هم}}  
{{ب|بر سر زدند از الم زاده بتول| تنها همین نه مریم و هاجر که ساره هم}}  
خط ۲۶۳: خط ۲۷۹:
{{م|زین نظم شد گشوده به رویم درِ الم<ref>همان،ص 176.</ref>}}
{{م|زین نظم شد گشوده به رویم درِ الم<ref>همان،ص 176.</ref>}}
{{م|بر قلب من نشست ز مَرْهَم هزار هم<ref>همّ به معناى غم که بنا به ضرورت شعرى باید بدون تشدید تلفظ شود.</ref>}}
{{م|بر قلب من نشست ز مَرْهَم هزار هم<ref>همّ به معناى غم که بنا به ضرورت شعرى باید بدون تشدید تلفظ شود.</ref>}}
{{پایان شعر}}
{{پایان شعر}}'''بند سیزدهم از نظام چهارم'''{{شعر}}
 
===بند سیزدهم از نظام چهارم===
 
{{شعر}}
{{ب|این بزم ماتم است و یا محشرست این؟| یا مجلس عزاى شه بى‌سرست این؟}}  
{{ب|این بزم ماتم است و یا محشرست این؟| یا مجلس عزاى شه بى‌سرست این؟}}  
{{ب|این قطره خون دلى است که لوح سینه است| یا این که عود سوخته در مجمرست این؟ }}
{{ب|این قطره خون دلى است که لوح سینه است| یا این که عود سوخته در مجمرست این؟ }}
خط ۲۹۵: خط ۳۰۷:
{{م|پس دخت دختر نبى و،زاده ولى}}
{{م|پس دخت دختر نبى و،زاده ولى}}
{{م|رو کرد جانب نجف و گفت یا على<ref>همان،ص 193 و 194.</ref>!}}
{{م|رو کرد جانب نجف و گفت یا على<ref>همان،ص 193 و 194.</ref>!}}
{{پایان شعر}}
{{پایان شعر}}'''بند بیست و ششم از نظام چهارم'''{{شعر}}
 
===بند بیست و ششم از نظام چهارم===
 
{{شعر}}
{{ب|احوال گل ز خار بپرس و ز من مپرس| نالیدن از هَزار بپرس و ز من مپرس }}
{{ب|احوال گل ز خار بپرس و ز من مپرس| نالیدن از هَزار بپرس و ز من مپرس }}
{{ب|پرسى براى چیست که پیچیده‌اى به خویش| ز آن زلف تابدار بپرس و ز من مپرس }}
{{ب|پرسى براى چیست که پیچیده‌اى به خویش| ز آن زلف تابدار بپرس و ز من مپرس }}
خط ۳۱۹: خط ۳۲۷:


==منابع==
==منابع==
* ''محمد علی مجاهدی، کاروان شعر عاشورا،زمزم هدایت، ج1، ص283-292.''
 
* [[دانشنامه‌ شعر عاشورایی‌ انقلاب‌ حسینی‌ در شعر شاعران‌ عرب‌ و عجم‌|دانشنامه‌ شعر عاشورایی، محمدزاده، ج‌ 2، ص: 897-902.]]
 
*''[[کاروان شعر عاشورا|محمد علی مجاهدی، کاروان شعر عاشورا،زمزم هدایت، ج1، ص283-292.]]''
 
==پی نوشت==
==پی نوشت==
{{پانویس2}}
{{پانویس2}}
[[رده:افراد]]
[[رده:در سده‌های نخستین]]
[[رده:مؤلفین]]
[[رده:شاعران]]
[[رده:شاعران]]
[[رده:شاعران قرن سیزدهم]]
[[رده:شاعران فارسی زبان]]
[[رده:شاعران ایرانی]]
[[رده:شاعران عاشورایی]]
۳٬۴۸۸

ویرایش