۶٬۰۷۷
ویرایش
جز
بدون خلاصۀ ویرایش
T.ramezani (بحث | مشارکتها) جزبدون خلاصۀ ویرایش |
جزبدون خلاصۀ ویرایش |
||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
'''روضه خوانی''' اصطلاحی است که در مورد برپایی مجالس سوگواری امام حسین (ع) و هر مجلسی که به منظور ذکر فضایل، مصائب و شرح نحوه شهادت و ظلمها و ستمهای وارد شده بر ائمه معصومین (ع)، به کار میرود. <ref>حسام مظاهری، 1387، ص 297.</ref> روضهخوانها اغلب نظم و نثر را با هم ترکیب میکنند و به شیوهای خاص بر بالای منبر به ذکر مصائب امام حسین (ع) و وقایع عاشورا میپردازند. روضهخوانی از سویی بیان وقایع تاریخی است، اما به لحاظ شکل، هنر خاصی از نوع بیان در آن به کار رفته است. جنبه آوازی، انتخاب مطالب، تلفیق آنها با یکدیگر، استفاده از شعر و تعابیر عاطفی همه اینها ماهیت روضهخوانی را از صورت تاریخی محض درآورده و آن را به نوعی کار هنری و شعاری تبدیل کرده است. <ref>انوری پور، 1390، ص 35.</ref> | |||
== تاریخچه == | |||
روضه و روضهخوان به سال 900 هجری قمری یعنی عصر فاضل متبحر، و زمان ملاحسین کاشفی که «روضه الشهداء» را تألیف کرد، برمیگردد، پیش از این سال، افرادی که به این کار مشغول بودند، اسم مخصوصی نداشتند. «روضه الشهداء» کتابی است مشتمل بر تاریخ مصیبتهای حضرت رسول (ص) و تفصیل احوال امامان شیعه، به ویژه شرح وقایع کربلا که به نثر فارسی و با اشعار و نثر عربی نوشته شده است. این کتاب در ایران با اقبال بسیار روبهرو شد تا جایی که دست به دست میگشت و بر منبرها خوانده میشد و مردم میگریستند. از همین رو، به مرور زمان، کسانی که کتاب روضه الشهداء را میخواندند، به روضهخوان و این مجالس که در آن کتاب روضهالشهداء خوانده میشد، به روضه شهرت یافت. <ref>همان، ص 55.</ref> | |||
==اقسام روضهخوانی== | ==اقسام روضهخوانی== | ||
روضهخوانی به سه قسمت تقسیم میشود: «مقدمه»، «اوج» و «فرود». مقدمه روضه همان اشعار ابتدای روضه است که در پردههای پایین خوانده میشود. کمکم روضهخوان صدای خود را بالا میبرد و بر سرعت جملات میافزاید تا جایی که به بالاترین سطح خود میرسد که «اوج روضه» نام دارد. روضهخوان، مستمع را زیاد در این حال نگه نمیدارد و بعد از گفتن جمله متناسب این قسمت که معمولاً سوزناکترین جملات روضه است، با یک مکث کوتاه و فرود آوردن صدا، روضه را کمکم به اتمام میرساند. | روضهخوانی به سه قسمت تقسیم میشود: «مقدمه»، «اوج» و «فرود». مقدمه روضه همان اشعار ابتدای روضه است که در پردههای پایین خوانده میشود. کمکم روضهخوان صدای خود را بالا میبرد و بر سرعت جملات میافزاید تا جایی که به بالاترین سطح خود میرسد که «اوج روضه» نام دارد. روضهخوان، مستمع را زیاد در این حال نگه نمیدارد و بعد از گفتن جمله متناسب این قسمت که معمولاً سوزناکترین جملات روضه است، با یک مکث کوتاه و فرود آوردن صدا، روضه را کمکم به اتمام میرساند. | ||
امروزه، روضهخوانان برخلاف گذشته، از مقاتل معتبر مانند «لهوف» ابن طاووس و «ارشاد» مفید که به بیان وقایع عاشورا به صورت متقن پرداختهاند، واقعهخوانی و روضهخوانی میکنند و از احوال نادرست میپرهیزند تا مانع از ایجاد وهن در مستمعین شوند. <ref>هادی منش، 1386، ص 137-146.</ref> روضهخوانی شامل قسمتهایی همچون شعر شروع مجلس، زمزمه، نوحه زمینه و زمینه است. | امروزه، روضهخوانان برخلاف گذشته، از مقاتل معتبر مانند «لهوف» ابن طاووس و «ارشاد» مفید که به بیان وقایع عاشورا به صورت متقن پرداختهاند، واقعهخوانی و روضهخوانی میکنند و از احوال نادرست میپرهیزند تا مانع از ایجاد وهن در مستمعین شوند. <ref>هادی منش، 1386، ص 137-146.</ref> روضهخوانی شامل قسمتهایی همچون شعر شروع مجلس، زمزمه، نوحه زمینه و زمینه است. | ||
===شعر شروع مجلس عزاداری=== | ===شعر شروع مجلس عزاداری=== | ||
شعر عاشورایی ارزشمند و هدفگرا، اثر مطلوب خود را بر خودی و بیگانه میگذارد و همچون سلاحی، موجب خوار شدن و رسوایی دشمنان اسلام میشود. | شعر عاشورایی ارزشمند و هدفگرا، اثر مطلوب خود را بر خودی و بیگانه میگذارد و همچون سلاحی، موجب خوار شدن و رسوایی دشمنان اسلام میشود. | ||
===زمزمه=== | ===زمزمه=== | ||
زمزمه در اصل، تکرار زیر لب کلماتی است که در حین روضه برای همنوایی، بین مستمعان صورت میگیرد. وقتی مدتی روضه خوانده شد، مستمع میل | زمزمه در اصل، تکرار زیر لب کلماتی است که در حین روضه برای همنوایی، بین مستمعان صورت میگیرد. وقتی مدتی روضه خوانده شد، مستمع میل دارد نام حسین (ع) را زمزمه کند که در بعضی مواقع، مداح برای شور افکندن در مجلس او را به این کار دعوت میکند. زمزمهها به چند قسمت تقسیم میشوند: | ||
زمزمههایی که از شور و هیجان ناشی از شنیدن اوج و فرود روضهخوان صورت میگیرد و به صورت خودجوش است. این زمزمه فاقد پیچیدگی و به طور معمول ذکر آن «حسین جان» است. نوع دیگر زمزمههایی است که شور و هیجان زمزمههای پیشین را دارد، اما روضهخوان آن را هدایت میکند؛ بدین ترتیب که بعد از روضه کلماتی را مانند غریب (حسین)، مظلوم (حسین)، بیکس (حسین) و عطشان (حسین) میگوید و به همراه آن مستمع این کلمات را به همان لحن دم میگیرد. این دو شیوه زمزمه را روضهخوان در پردههای پایین و بدون هیچگونه سر و صدایی آرام و دلنشین میخواند و مستمع آرام آرام آن را میگوید و باحال زمزمه اشک میریزد. | زمزمههایی که از شور و هیجان ناشی از شنیدن اوج و فرود روضهخوان صورت میگیرد و به صورت خودجوش است. این زمزمه فاقد پیچیدگی و به طور معمول ذکر آن «حسین جان» است. نوع دیگر زمزمههایی است که شور و هیجان زمزمههای پیشین را دارد، اما روضهخوان آن را هدایت میکند؛ بدین ترتیب که بعد از روضه کلماتی را مانند غریب (حسین)، مظلوم (حسین)، بیکس (حسین) و عطشان (حسین) میگوید و به همراه آن مستمع این کلمات را به همان لحن دم میگیرد. این دو شیوه زمزمه را روضهخوان در پردههای پایین و بدون هیچگونه سر و صدایی آرام و دلنشین میخواند و مستمع آرام آرام آن را میگوید و باحال زمزمه اشک میریزد. | ||
| خط ۲۵: | خط ۱۶: | ||
بعد از خواندن روضه و شعر، نوبت به خواندن «زمینه» میرسد که در واقع حکم آماده شدن برای نوحه را دارد. | بعد از خواندن روضه و شعر، نوبت به خواندن «زمینه» میرسد که در واقع حکم آماده شدن برای نوحه را دارد. | ||
===زمینه=== | ===زمینه=== | ||
زمینه، نوحهای کوتاه با سربندهای محزون است که ابیات آن از سه یا چهار بند تجاوز نمیکند و مستمع به صورت نشسته به سینه میزند و جواب میدهد. اینگونه به مستمع فرصت داده میشود که خود را آماده برای سینهزنی کند و در حالی که آرام آرام جواب کوتاه آن را تکرار میکند و به سینه میزند، صفهای سینهزنی را تشکیل دهد. | زمینه، نوحهای کوتاه با سربندهای محزون است که ابیات آن از سه یا چهار بند تجاوز نمیکند و مستمع به صورت نشسته به سینه میزند و جواب میدهد. اینگونه به مستمع فرصت داده میشود که خود را آماده برای سینهزنی کند و در حالی که آرام آرام جواب کوتاه آن را تکرار میکند و به سینه میزند، صفهای سینهزنی را تشکیل دهد. | ||
زمینه به دو دسته تقسیم میشود: | زمینه به دو دسته تقسیم میشود: | ||
الف) زمینه همراه با جواب: این نوع زمینه، شعری بسیار ساده و محزون است که بندهای کوچک و یک کلمهای دارد و مستمع فقط سینه میزند و بعد از هر دو بیت، آن بند کوچک و یک کلمهای را جواب میدهد و به این ترتیب زمینه به پایان میرسد. | '''الف) زمینه همراه با جواب:''' این نوع زمینه، شعری بسیار ساده و محزون است که بندهای کوچک و یک کلمهای دارد و مستمع فقط سینه میزند و بعد از هر دو بیت، آن بند کوچک و یک کلمهای را جواب میدهد و به این ترتیب زمینه به پایان میرسد. | ||
'''ب) زمینه بدون جواب:''' در این زمینه خوانی کلاً جواب گرفته نمیشود و فقط یک شعر ساده برای انجام سینهزنی خوانده میشود و مستمع آماده نوحه میگردد. پس از پایان زمینه خوانی، نوحهخوان (زمینه خوان) بعد از دعا برای فرج امام زمان (عج) یا سلامتی رهبر و شفای بیماران، یا با شور دادن یا تند ادا کردن اذکار مقدس یا حسین (ع)، یا زهرا (س)، یا زینب (س) و یا ابوالفضل (ع)، مجلس را برای نوحه مهیا میسازد تا از فضای آرام و ملایم زمینه خوانی بیرون آید و آماده نوحهخوانی شود. <ref>همان، ص 149-151.</ref> | |||
===روضه منظوم=== | ===روضه منظوم=== | ||
روضهخوانی دو ویژگی دارد: نخست آنکه قضایا و حوادث کربلا را برای دیگران بازمیگوید و دوم آنکه مرثیهخوانی میکند. روشن است که ویژگی اول، مقتل خوانی است و روضهخوان طوری مقتل را ادا میکند که لحن خطابی، سؤالی، خواهش و ... آن را مشخص شود و اصل مطلب و مفهوم واقعی عبارات به راحتی فهمیده شود. ویژگی دوم، به خواندن مرثیه مذهبی ارتباط دارد. <ref>انوری پور، 1390، ص 58.</ref> در این منظومه عاشورایی، وقایع تاریخی مطرح نیست، زیرا خواننده از پیش با موضوع آشناست. در نتیجه شاعر بدون مقدمه، سراغ وقایع حزنانگیز عاشورا میرود. از دیگر ویژگیهای این مراثی، جزئینگری و روایی، سادگی زبان و کاربرد قالب مصنوعی است. <ref>اسلامی در پایگاه اطلاعرسانی حوزه.</ref> | روضهخوانی دو ویژگی دارد: نخست آنکه قضایا و حوادث کربلا را برای دیگران بازمیگوید و دوم آنکه مرثیهخوانی میکند. روشن است که ویژگی اول، مقتل خوانی است و روضهخوان طوری مقتل را ادا میکند که لحن خطابی، سؤالی، خواهش و ... آن را مشخص شود و اصل مطلب و مفهوم واقعی عبارات به راحتی فهمیده شود. ویژگی دوم، به خواندن مرثیه مذهبی ارتباط دارد. <ref>انوری پور، 1390، ص 58.</ref> در این منظومه عاشورایی، وقایع تاریخی مطرح نیست، زیرا خواننده از پیش با موضوع آشناست. در نتیجه شاعر بدون مقدمه، سراغ وقایع حزنانگیز عاشورا میرود. از دیگر ویژگیهای این مراثی، جزئینگری و روایی، سادگی زبان و کاربرد قالب مصنوعی است. <ref>اسلامی در پایگاه اطلاعرسانی حوزه.</ref> | ||
| خط ۵۳: | خط ۴۱: | ||
{{ب| خواهر در انتظار عروسش سیاهپوش | در حجلهگاه با تن مجروح و مضطر است}} | {{ب| خواهر در انتظار عروسش سیاهپوش | در حجلهگاه با تن مجروح و مضطر است}} | ||
{{ب| «عاجز» بنال در غم شاهان به روز و شب | در مجلسی که فاطمه با دیده تر است}} | {{ب| «عاجز» بنال در غم شاهان به روز و شب | در مجلسی که فاطمه با دیده تر است}} | ||
{{پایان شعر}} | {{پایان شعر}}<br /> | ||
همچنین روضه منظومی که برای حضرت عباس (ع) خوانده میشود، عبارت است از: <ref>همان، ص 86-87.</ref>{{شعر}} | |||
همچنین روضه منظومی که برای حضرت عباس (ع) خوانده میشود، عبارت است از: <ref>همان، ص 86-87.</ref> | |||
{{شعر}} | |||
{{ب| میان تازهجوانان چو حضرت عباس | جهان ندیده جوانی به صورت عباس}} | {{ب| میان تازهجوانان چو حضرت عباس | جهان ندیده جوانی به صورت عباس}} | ||
{{ب| مه دو هفته خجل میشدی اگر میدید | به بارگاه حسین ماه طلعت عباس}} | {{ب| مه دو هفته خجل میشدی اگر میدید | به بارگاه حسین ماه طلعت عباس}} | ||
| خط ۷۴: | خط ۵۷: | ||
{{ب| بزرگوار خدایا «عاجز» را نصیب کن | به رستخیز قیامت شفاعت عباس}} | {{ب| بزرگوار خدایا «عاجز» را نصیب کن | به رستخیز قیامت شفاعت عباس}} | ||
{{پایان شعر}} | {{پایان شعر}} | ||
{| class="" style="margin: 0 auto; " | |||
| class="b" |<span class="beyt"> میان تازهجوانان چو حضرت عباس </span> | |||
| style="width:2em;" | | |||
| class="b" |<span class="beyt"> جهان ندیده جوانی به صورت عباس</span> | |||
|- | |||
| class="b" |<span class="beyt"> مه دو هفته خجل میشدی اگر میدید </span> | |||
| style="width:2em;" | | |||
| class="b" |<span class="beyt"> به بارگاه حسین ماه طلعت عباس</span> | |||
|- | |||
| class="b" |<span class="beyt"> ندیده دیده گردون دلاوری به زمانه </span> | |||
| style="width:2em;" | | |||
| class="b" |<span class="beyt"> به طمطراق جلال و نزاکت عباس</span> | |||
|- | |||
| class="b" |<span class="beyt"> به روز معرکه شیر فلک هراسان بود </span> | |||
| style="width:2em;" | | |||
| class="b" |<span class="beyt"> از آن سواری و سهم و صلابت عباس</span> | |||
|- | |||
| class="b" |<span class="beyt"> نشد برای کسی در برادری ممکن </span> | |||
| style="width:2em;" | | |||
| class="b" |<span class="beyt"> برادری به وفا و به غیرت عباس</span> | |||
|- | |||
| class="b" |<span class="beyt"> چو العطش ز سکینه به خیمه گشت بلند </span> | |||
| style="width:2em;" | | |||
| class="b" |<span class="beyt"> روان ز دیده شدی اشک حسرت عباس</span> | |||
|- | |||
| class="b" |<span class="beyt"> گرفت مشک و روان شد به سوی شط فرات </span> | |||
| style="width:2em;" | | |||
| class="b" |<span class="beyt"> دگر به خیمه نشد استقامت عباس</span> | |||
|- | |||
| class="b" |<span class="beyt"> جهان نالان شد اندر دمی که او افتاد </span> | |||
| style="width:2em;" | | |||
| class="b" |<span class="beyt"> به خاک تیره لوای شجاعت عباس</span> | |||
|- | |||
| class="b" |<span class="beyt"> جهان بدیده زینب سیاه شد همچون شب </span> | |||
| style="width:2em;" | | |||
| class="b" |<span class="beyt"> دمی که گشت نگون سرو قامت عباس</span> | |||
|- | |||
| class="b" |<span class="beyt"> میان این همه غمها به روز عاشورا </span> | |||
| style="width:2em;" | | |||
| class="b" |<span class="beyt"> شکست پشت حسین در مصیبت عباس</span> | |||
|- | |||
| class="b" |<span class="beyt"> فلک به داغ علی اکبر جوان پاشید </span> | |||
| style="width:2em;" | | |||
| class="b" |<span class="beyt"> نمک به زخم حسین در شهادت عباس</span> | |||
|- | |||
| class="b" |<span class="beyt"> بنال ای دل و بر گو به ناله جانسوز </span> | |||
| style="width:2em;" | | |||
| class="b" |<span class="beyt"> فدای آن تن مجروح و طاقت عباس</span> | |||
|- | |||
| class="b" |<span class="beyt"> بزرگوار خدایا «عاجز» را نصیب کن </span> | |||
| style="width:2em;" | | |||
| class="b" |<span class="beyt"> به رستخیز قیامت شفاعت عباس</span> | |||
|} | |||
<br /> | |||
==منبع== | |||
*[[محرم و صفر در فرهنگ مردم ایران|اصغر شعاع، علی آنیزاده، رقیه حاج محمدیاری، شهرزاد دوستی، الهه شایسته رخ، محرم و صفر در فرهنگ مردم ایران، صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران، ص 183-188.]] | |||
==پی نوشت== | ==پی نوشت== | ||
[[رده:آیینها]] | [[رده:آیینها]] | ||
| خط ۸۵: | خط ۱۲۲: | ||
[[رده:مراسمها]] | [[رده:مراسمها]] | ||
[[رده:مراسمها در ماه محرم]] | [[رده:مراسمها در ماه محرم]] | ||
<references /> | |||