۱۰٬۰۷۲
ویرایش
جز
بدون خلاصۀ ویرایش
T.ramezani (بحث | مشارکتها) جز (←منابع) |
T.ramezani (بحث | مشارکتها) جزبدون خلاصۀ ویرایش |
||
| خط ۲: | خط ۲: | ||
==تاریخچه== | ==تاریخچه== | ||
از پیشینه این رسم اطلاع چندانی در دست نیست. برخی<ref>عناصری، ص164؛ یوسفی، ص8</ref> کوشیدهاند میان این رسم با آیین سوگ سیاوش شباهتی بیابند. گزارشهایی که از اجرای این رسم در ایران در دست است، قدمت چندانی ندارند. ظاهراً رسم چاووشخوانی برای زائران کربلا یا مشهد از دوره صفویه (حدود906-1135ش) مرسوم شده و بهویژه در دوره قاجار (1210-1344ش) به آن توجه ویژه شده است.<ref>روزنامه وقایع اتفاقیه، ص2؛ ادیب الملک، ص39؛ پولاک، ص230؛ حمیدی، 2004</ref> | از پیشینه این رسم اطلاع چندانی در دست نیست. برخی<ref>عناصری، ص164؛ یوسفی، ص8</ref> کوشیدهاند میان این رسم با آیین سوگ سیاوش شباهتی بیابند. گزارشهایی که از اجرای این رسم در ایران در دست است، قدمت چندانی ندارند. ظاهراً رسم چاووشخوانی برای زائران کربلا یا مشهد از دوره صفویه (حدود906-1135ش) مرسوم شده و بهویژه در دوره قاجار (1210-1344ش) به آن توجه ویژه شده است.<ref>روزنامه وقایع اتفاقیه، ص2؛ ادیب الملک، ص39؛ پولاک، ص230؛ حمیدی، 2004</ref> چاووشخوانی در بخش‌های مختلفی مثل چاووشخوانی صبح عاشورا، پس از سینه‌زنی و غیره برگزار می‌شود که به بررسی آن می‌پردازیم: | ||
===چاووشخوانی صبح عاشورا=== | |||
در کاخکوک بیرجند، چاووشخوان در عزاداری صبح عاشورا، علم بر دوش، پیشاپیش خیل جمعیت حرکت میکرد و این اشعار را می‌خواند: <ref>سعیدی، ذبیح‌الله، آسو، برجند، خراسان جنوبی، 1364.</ref> | |||
{{شعر}} | |||
{{ب| هر که دارد هوس کرب و بلا بسم الله | هر که دارد سر همراهی ما بسم الله }} | |||
{{ب| فاطمه بر در جنت به نوا می‌گوید | ذاکران پسر شیر خدا بسم الله }} | |||
{{پایان شعر}} | |||
{{شعر}} | |||
{{ب| که بر حبیب خدا ختم انبیا صلوات | به صاحب حرم و گنبد طلا صلوات }} | |||
{{ب| به یازده پسران علی صلوات | به نور انور هر یک جدا جدا صلوات }} | |||
{{پایان شعر}} | |||
{{شعر}} | |||
{{ب| فاطمه به واویلا یا حسین می‌گوید | آه حضرت زهرا یا حسین می‌گوید }} | |||
{{پایان شعر}} | |||
سپس دو نفر چاووشخوان دیگر اشعار چاووش زیر را می‌خواندند: | |||
{{شعر}} | |||
{{ب| فاطمه به واویلا حسین می‌گوید | آه حضرت زهرا یا حسین می‌گوید }} | |||
{{ب| کرده جامه بر تن چاک | می‌رفتند همی بر خاک }} | |||
{{ب| از دل غمناک | یا حسین می‌گوید }} | |||
{{ب| دور خیمه‌ها گریان | همچو صید سرگردان }} | |||
{{ب| می‌کند بر سر افغان | یا حسین می‌گوید }} | |||
{{ب| حوریان به چشم تر | می‌زنند همی بر سر }} | |||
{{ب| جامه پاک اندر بر | یا حسین می‌گوید }} | |||
{{ب| آسیه به واویلا | با خدیجه کبری }} | |||
{{ب| نیز مریم و حوا | یا حسین می‌گوید }} | |||
{{ب| جملگی گریبان چاک | کرده بر سر خود خاک }} | |||
{{ب| با دو دیده نمناک | یا حسین می‌گوید }} | |||
{{م| زینب الم پرور }} {{م| بنت حیدر صفدر }} {{م| نور دیده مادر }} {{م| یا حسین می‌گوید }} | |||
{{م| جبرئیل و میکائیل }} {{م| متفق با اسرافیل }} {{م| و جناب عزرائیل }} {{م| یا حسین می‌گوید }} | |||
{{ب| اهل بیت اطهارش | بهر خدا زارش }} | |||
{{ب| عابدین بیمارش | یا حسین می‌گوید }} | |||
{{پایان شعر}} | |||
در میبد یزد، خواندن چاووشی بهانه‌ای برای ختم مراسم عزاداری هیئت بود؛ به گونه‌ای که پس از خواندن هر بیت، عزاداران صلوات ختم میکردند: <ref>آقایی میبدی، محمد، میبد، یزد، 1350 و 1355.</ref> | |||
{{شعر}} | |||
{{ب| چه کربلاست که بوی حسین می‌آید | این بو مگر از کوی حسین می‌آید }} | |||
{{ب| چه کربلاست که آدم به هوش می‌آید | هنوز ناله زینب به گوش می‌آید }} | |||
{{ب| چه کربلاست عزیزان خدا نصیب کند | خدا مرا زوار شه غریب کند }} | |||
{{ب| بلند بگو تو اگر شوق مرقدش داری | به دست بریده صحرای کربلا صلوات }} | |||
{{ب| به مادر حسین خیرالنساء صلوات | به پادشاه نجف علی مرتضی صلوات }} | |||
{{پایان شعر}} | |||
===چاووشخوانی پیش از نخل‌برداری=== | |||
در ندوشن، مراسم نخل‌برداری درعصر تاسوعا انجام می‌شود؛ بدین صورت که ابتدا فردی شروع به چاووشی می‌کند و جوانان عزادار به زیر نخل می‌روند. بعد از پایان چاووشی، با نوای «یاعلی» نخل را برمی‌دارند و دور حسینیه می‌گردانند. هنگام دور زدن نخل، چاووش این اشعار را می‌خواند: <ref>قاسمی ندوشن، 1380، ص 53-54.</ref><ref>هاشمی‌پور، 1380، ص 217-218.</ref> | |||
{{شعر}} | |||
{{ب| ای تشنه لب تو طاقت خنجر نداشتی | گویا غریب بودی و مادر نداشتی }} | |||
{{ب| غسلت که داد و کی کفنت را برید و دوخت | بر حالت غریبی است آیا دل که سوخت }} | |||
{{پایان شعر}} | |||
امروزه نیز در یزد، هم پیش از مراسم نخل‌برداری و هم در حین نخل‌برداری، چاووشی خوانده می‌شود که بخشی از چاووشی قبل از نخل‌بردای بدین مضمون است: <ref>هاشمی‌پور، 1380، ص 217-218. </ref> | |||
{{شعر}} | |||
{{ب| این حسین کیست که عالم همه دیوانه اوست | این چه شمعی است که جان‌ها همه پروانه اوست }} | |||
{{ب| هر کجا می‌نگری نور رخش جلوه‌گر است | من ندانم که چه سرّی است که در خانه اوست }} | |||
{{ب| بگشا کام زبان تا که تو داری حرکات | فرق سر تا به کف پای محمد صلوات }} | |||
{{پایان شعر}} | |||
در عقدای یزد، برای دعوت مردم به روضه، چاووش به پشت بام می‌رود و با صدای بلند و خوش آهنگ اشعاری را می‌خواند. این کار فقط برای خبر کردن مردم صورت می‌گیرد تا در مجلس روضه شرکت کنند: | |||
{{شعر}} | |||
{{ب| حسین جانم کجایی | چرا از طفل صغیرت جدایی }} | |||
{{پایان شعر}} | |||
==چگونگی اجرا== | ==چگونگی اجرا== | ||
چاووشخوانی غالباً بهصورت تکخوانی و گاه بهصورت گفتگوی چاووشخوان با نوچهها اجرا میشد و در برخی موارد، بدرقهکنندگان و زائران نیز با چاووشخوان همآوایی میکردند.<ref>عناصری، ص136؛ رضائی، ص157ـ 158؛ یوسفی، ص7؛ حمیدی، 2004؛ قس نصری اشرفی، نمایش و موسیقی در ایران، ج 2، ص109</ref> اشعار چاووشی در وزنها و قالبهای گوناگون خوانده میشد، ولی اشعاری با چهار مصراع، در وزنِ فاعلاتن فاعلاتن فاعلن (بحر رمل مثمن محذوف) رایجتر بود. در همه این اشعار، در پایان هر بیت یا هر بند، چاووشخوان حاضران را به ذکر صلوات دعوت میکرد که در حکم بیت ترجیع بود.<ref>رضائی، ص157ـ 158؛ حمیدی، 2004</ref> | چاووشخوانی غالباً بهصورت تکخوانی و گاه بهصورت گفتگوی چاووشخوان با نوچهها اجرا میشد و در برخی موارد، بدرقهکنندگان و زائران نیز با چاووشخوان همآوایی میکردند.<ref>عناصری، ص136؛ رضائی، ص157ـ 158؛ یوسفی، ص7؛ حمیدی، 2004؛ قس نصری اشرفی، نمایش و موسیقی در ایران، ج 2، ص109</ref> اشعار چاووشی در وزنها و قالبهای گوناگون خوانده میشد، ولی اشعاری با چهار مصراع، در وزنِ فاعلاتن فاعلاتن فاعلن (بحر رمل مثمن محذوف) رایجتر بود. در همه این اشعار، در پایان هر بیت یا هر بند، چاووشخوان حاضران را به ذکر صلوات دعوت میکرد که در حکم بیت ترجیع بود.<ref>رضائی، ص157ـ 158؛ حمیدی، 2004</ref> | ||