هانی بن عروه: تفاوت میان نسخه‌ها

'''هانی بن عروة بن نمران بن عمرو بن قعاس بن عبدیغوث بن مخدش بن حصر بن غنم بن مالک بن عوف بن منبّه بن غطیف بن مراد بن مذحج،''' مذحجی مرادی قطیفی، ابو یحیی، از طایفه بنی‌ مراد و از قبیله مَذحَج است. <ref>العقد الفرید، ج3، ص363؛ جمهرة انساب العرب، ص406.</ref> هانی بن عروه در حمایت و یاری [[مسلم بن عقیل]] سهم بسزایی داشت.

هانی بن عروه از تابعین بزرگ، <ref>رجال طوسی، ص82.</ref> شیخ و زعیم بنی‌ مراد، از رهبران بزرگ یمن <ref>قاموس الرجال، ج10، ص490.</ref> و در نظر مردم کوفه نیز مقامی ارجمند داشت و از وجهه بالایی برخوردار بود. <ref>الامامه و السیاسه، ج2، ص4.</ref>

در جریان قیام حجر بن عدی، او یکی از ارکان حرکت حجر، علیه عبیدالله بن زیاد بود. <ref>انساب الاشراف، ج5، ص255.</ref>

هانی بن عروه نسبت به قبیله خود تعصب خاصی داشت. زمانی که کثیر بن شهاب مذحجی والی خراسان متهم به دزدی شده بود و به کوفه گریخت، پناه داد و اگر چه مورد عتاب معاویه قرار گرفت، ولی دست از حمایت کثیر برنداشت. <ref>الاعلام زرکلی، ج8، ص68.</ref>

زمانی که معاویه برای پسرش یزید از مردم کوفه بیعت گرفت، او جزء مخالفین بود و حتی می‌گفت که از معاویه به خاطر انجام چنین کاری تعجب می‌کند و خصوصیات زشت یزید را نام می‌برد. <ref>تجارب الامم، ج2، ص32؛ شرح نهج البلاغه، ج18، ص427؛ قاموس الرجال، ج10، ص491.</ref>

هانی بن عروه از شیعیان مخلص امام علی (ع) <ref>اعیان الشیعه، ج7، ص344.</ref> و از اصحاب خاص آن حضرت بود. <ref>رجال طوسی، ص85.</ref> بنا به نقل سید محسن امین، امام علی (ع) مرگ او را پیش‌بینی کرده بود. <ref>اعیان الشیعه، ج7، ص7؛ سفینه البحار، ج8، ص713.</ref> او مردی عابد و زاهد، راوی روایات و مفسر قرآن، شجاع و دلیر بود.

اما نقش هانی در جریان ورود مسلم بن عقیل به کوفه تا شهادت او بسیار پُر رنگ است. مسلم بن عقیل بنا به نقلی در هنگام ورود به کوفه بنا به خواست امام‌ حسین‌ (ع) بر هانی‌ بن‌ عروه‌ وارد شد. <ref>البدء و التاریخ، ج6، ص9؛ ترجمة الامام الحسین (ع)، ص64.</ref> اما اخبار دیگری‌ اشاره‌ دارد که‌ بر مختار وارد شد. <ref>الاخبار الطوال، ص231؛ تاریخ طبری، ج5، ص355؛ الکامل فی التاریخ، ج4، ص22.</ref>  

نعمان بن بشیر حاکم کوفه که دوستدار عافیت بود، مزاحمتی برای مسلم ایجاد نکرد و مسلم توانست از هجده‌ هزار نفر از اهالی کوفه بیعت بگیرد. <ref>انساب الاشراف، ج2، ص338؛ الاخبار الطوال، ص235؛ تاریخ طبری، ج5، ص368؛ الکامل فی التاریخ، ج4، ص30؛ امتاع الاسماع، ج5، ص363؛ تاریخ ابن خلدون، ج3، ص29؛ المنتظم فی التاریخ الملوک و الامم، ج5، ص326.</ref> وقتی‌ استقبال‌ مردم‌ شهر را دید، طی نامه‌ای که توسط‌ یکی‌ از رهبران‌ مورد اعتماد شیعیان‌ کوفه‌ یعنی‌ [[عابس‌ بن ‌ابی‌ شبیب‌ شاکری‌|عابس ‌بن‌ ابی‌ شبیب‌ شاکری]] به‌ امام‌ حسین (ع) فرستاد، امام را به کوفه فرا خواند. <ref>تاریخ طبری، ج5، ص375؛ ابصار العین فی انصار الحسین، ج1، ص80؛ شهداء اهل البیت (ع)، ص15.</ref>  

همان‌ زمان ‌یزید در پی درخواست طرفداران بنی‌امیه و شامیان <ref>الامامه و السیاسه، ج2، ص4.</ref> و نیز صلاحدید مشاور رومی خود سرجون، نعمان بن بشیر را عزل و [[عبیدالله بن زیاد|عبیدالله بن زیاد]] را که‌ والی‌ بصره‌ بود، هم‌زمان به‌ حکومت کوفه‌ منصوب‌ و او را مأمور ساخت تا مسلم بن عقیل را از کوفه بیرون راند یا بکشد. <ref>الاخبار الطوال، ص231-232؛ تاریخ طبری، ج5، ص356-357؛ الفتوح، ج5، ص36-37.</ref>  

عبیدالله بن زیاد، به‌طور ناشناس وارد کوفه شد و با ورود به کوفه مردم را مرعوب نمود و از همان روزهای نخست با سخنانی تند و با تهدید و تطمیع ابتدا مردم سرشناس کوفه را با خود همراه کرد و بدین‌ وسیله دیگران را سر جای خود نشاند. <ref>ر.ک : انساب الاشراف، ج2، ص335-336؛ الاخبار الطوال، ص232؛ تاریخ طبری، ج5، ص356-357، 348؛ الفتوح، ج5، ص36-37؛ مروج الذهب، ج3، ص251؛ ارشاد، ج2، ص42-43؛ مقاتل الطالبیین، ص96.</ref>   

مسلم‌ بن‌ عقیل‌ پس‌ از آگاهی‌ از آمدن‌ عبیدالله بن زیاد و سخنان‌ تهدیدآمیز وی‌، خانه‌ مختار را ترک‌ گفت‌ و به‌ منزل ‌هانی رفت <ref>انساب الاشراف، ج2، ص336؛ الاخبار الطوال، ص233؛ تاریخ طبری، ج5، ص362؛ مروج الذهب، ج3، ص252؛ الفتوح، ج5، ص40؛ اعلام الوری، ج1، ص438.</ref> و به‌طور پنهانی با شیعیانش دیدار کرد <ref>انساب الاشراف، ج2، ص336؛ الاخبار الطوال، ص233؛ الفخری، ص117.</ref> و خانه او را مرکز فعالیت‌های سیاسی و نظامی خویش قرار داد. <ref>الاخبار الطوال، ص233؛ مقاتل الطالبیین، ص96-97. </ref> بنا به نقلی هانی بن عروه مایل نبود که مسلم بن عقیل وارد خانه او شود، اما پس از ورود مسلم بن عقیل به خانه‌اش، با تمام وجود از او دفاع کرد. <ref>تاریخ طبری، ج5، ص362؛ الکامل فی التاریخ، ج4، ص25.</ref> انتخاب خانه هانی بن عروه شاید به این دلیل بود که او از نظر نفوذ و قدرت اجتماعی توانمندتر از مختار بود.

در همان زمان شریک ‌بن‌ اعور که از خواص یاران امام علی (ع) <ref> الغارات، ج2، ص793.</ref> و از بزرگان شیعیان بصره بود و همراه عبیدالله بن زیاد از بصره به کوفه آمده بود، بیمار شد و در‌ خانه‌ هانی بن عروه که از دوستانش بود، اقامت گزید. <ref>الغارات، ج2، ص793-794؛ انساب الاشراف، ج2، ص337؛ الاخبار الطوال، ص233-234؛ تاریخ طبری، ج5، ص360.</ref> او هانی بن عروه را به یاری و حمایت مسلم تشویق کرد و در خانه هانی نقشه کشتن عبیدالله بن زیاد توسط شریک کشیده شد تا در هنگام عیادت عبیدالله بن زیاد از او درخانه هانی بن عروه انجام گیرد. <ref>ر.ک : انساب الاشراف، ج2، ص337؛ الاخبار الطوال، ص234-235؛ تاریخ طبری، ج5، ص363؛ الفتوح، ج5، ص42-43؛ مقاتل الطالبیین، ص98-99.</ref> البته گاهی سخن از بیماری هانی بن عروه به میان می‌آید و گفته می‌شود نقشه به قتل رساندن توسط او کشیده شد. <ref>ر.ک : انساب الاشراف، ج2، ص337؛ الامامه و السیاسه، ج2، ص4؛ تاریخ یعقوبی، ج2، ص243؛ قس تاریخ طبری، ج5، ص360 عمارة بن عبید سلولی پیشنهاد دهنده بود.</ref> به هر حال این طرح به جهت این‌که‌ هانی‌ بن عروه مایل نبود مهمانش در خانه‌اش‌ کشته‌ شود، انجام نگرفت. <ref>ر.ک : انساب الاشراف، ج2، ص337؛ الاخبار الطوال، ص234-235؛ تاریخ طبری، ج5، ص363؛ الفتوح، ج5، ص42-43. قس مقاتل الطالبیین، ص99، همسر هانی بن عروه موافق نبود.</ref> اگر چه گفته می‌شود که هانی به مسلم گفت‌: اگر او را می‌کشتی‌، فاسقی‌، فاجری‌، ستم‌کاری‌ و مکاری‌ را کشته‌ بودی‌.

ابن‌ زیاد که اکنون مردم کوفه را مرعوب نموده بود، به جست‌وجوی مسلم بن عقیل پرداخت و توسط یکی از بردگان شامی خود‌ به‌ نام‌ مَعقِل‌ با ترفندی خاص به مخفی‌گاه او پی برد و خانه او را تحت کنترل گرفت. <ref>ر.ک : انساب الاشراف، ج2، ص336-337؛ الاخبار الطوال، ص235-236؛ تاریخ طبری، ج5، ص362،348؛ الفتوح، ج5، ص41-42؛ ارشاد، ج2، ص45-46.</ref> او با دانستن‌ مخفی‌گاه‌ مسلم‌ بن عقیل و اطلاع‌ از سران‌ و یاران‌ و هواداران‌ او به‌ کار پرداخت‌. همچنین از رؤسای قبایل خواست که به دیدارش بیایند. اما هانی بن عروه به دیدار او نرفت و خود را به بیماری زد. عبیدالله بن زیاد از راه مکر و حیله وارد شد تا بتواند به طریقی او را به دارالاماره بکشاند و بین او و مسلم بن عقیل جدایی اندازد. او محمد بن اشعث، دوست هانی، اسماء بن حسان خارجه برادرزاده <ref>لاخبار الطوال، ص236.</ref> و عمرو بن حجاج زبیدی پدر روعه همسر هانی <ref>تاریخ طبری، ج5، ص349؛ الفتوح، ج5، ص45؛ الکامل فی التاریخ، ج4، ص28؛ اعلام الوری، ج1، ص440.</ref> که هر سه از اقوام و دوستان هانی بودند و به دربار عبیدالله بن زیاد رفت و آمد داشتند، خواست تا هانی را وادار کنند که به نزدش بیاید. هر سه آنان به نزد هانی رفتند. اگر چه هانی مایل نبود به نزد عبیدالله بن زیاد برود و می‌گفت چون مسلم بن عقیل نزد من است، صلاح نیست که بروم اما آنان از او خواستند تا برای گم کردن راه و حفظ جان مسلم، به دیدن عبیدالله برود. در نزدیکی دارالاماره احساس خطر کرد و به اسماء بن حسان خارجه گفت به خدا از این مرد هراسناک و نگرانم. اما اسماء گفت: هیچ ترسی به دل راه مده. تو بی‌گناهی. بالاخره هانی علیرغم میل خود به دارالاماره رفت و همین امر باعث شد تا عبیدالله بن‌ زیاد بتواند بین او و مسلم بن عقیل جدایی اندازد که این جدایی در شکست مسلم بن عقیل تأثیر بسیاری داشت.

عبیدالله بن زیاد ابتدا هانی‌ بن عروه را طلبید و از او بازخواست‌ کرد که‌ چرا مسلم‌ بن عقیل را به‌ خانه‌ خود راه‌ داده‌ است‌. هانی‌ بن عروه ابتدا همه‌ چیز را انکار کرد، ولی‌ با روبه‌رو شدن ‌با معقل‌، درماند. معقل‌ پیش‌ روی‌ او ایستاد و گفت‌: هانی‌ مرا می‌شناسی‌؟ گفت‌: آری‌، می‌شناسم. بزرگ‌ منافقی‌ که‌ تویی‌! و چون‌ دانست‌ انکار بی‌فایده‌ است‌، گفت‌: من‌ مسلم‌ بن عقیل را به‌ خانه‌ام‌ نخوانده‌ام‌. او به‌ خانه‌ من‌ آمده‌ است‌. عبید الله بن زیاد گفت‌: تا او را تسلیم‌ نکنی‌، رها نخواهی‌ شد. <ref>الاخبار الطوال، ص237؛ تاریخ طبری، ج5، ص366.</ref> پذیرفتن‌ چنان‌ تکلیفی‌ برای‌ هانی‌ بن عروه غیرممکن‌ بود. شیخی ‌سرشناس‌ و محترم‌، هرگز نمی‌توانست‌ مهمان‌ خود را از سرسفره‌ خویش‌ بردارد و به‌ دشمن‌ او تسلیم‌ کند و ننگی ‌بزرگ‌ را برای‌ خود و بازماندگان‌ و قبیله‌ خود بخرد. گفت‌وگو بسیار شد، ولی‌ هانی‌ بن عروه نپذیرفت که مسلم بن عقیل را تسلیم کند. به همین جهت توسط‌ عبیدالله بن زیاد شکنجه شد و بینی‌ و ابرویش شکست‌ و چهره‌اش‌ ‌زخمی‌ شد و صورتش آسیب دید. سپس‌ او را زندانی‌کرد. <ref>ر.ک : انساب الاشراف، ج2، ص337؛ الاخبار الطوال، ص237-238؛ تاریخ طبری، ج5، ص365-367؛ مروج الذهب، ج2، ص252؛ الفتوح، ج5، ص46-47؛ مقاتل الطالبیین، ص102.</ref>

شیخ مفید می‌نویسد: چون عمرو بن حجاج دید که با هانی بن عروه چنان رفتار ناپسندی کردند، ناراحت شد و طایفه مذحج را خبر کرد. <ref>ارشاد، ج2، ص47.</ref> گروهی از‌ قبیله‌ مذحج با دریافت خبر قتل هانی‌ بن عروه بر در دارالاماره اجتماع کردند و گرد قصر او را گرفتند. <ref>الاخبار الطوال، ص238؛ تاریخ طبری، ج5، ص367؛ الفتوح، ج5، ص48.</ref> عبیدالله بن زیاد، شریح‌ قاضی‌ را طلبید و گفت‌: برو و هانی‌ را ببین‌ که‌ زنده‌ است‌، سپس‌ ماجرا را به‌ این‌ مردم‌ بگو! شریح ‌قاضی به‌ زندان‌ رفت‌ و هانی‌ را مجروح‌ و خون‌آلود دید. ولی‌ وقتی‌ که‌ با مردم‌ روبه‌رو شد، به‌ آنان گفت‌ هانی ‌بن عروه زنده‌ است‌. به‌ خانه‌های‌ خود برگردید. آنان نیز متفرق شدند. <ref>الاخبار الطوال، ص238؛ تاریخ طبری، ج5، ص367؛ الفتوح، ج5، ص48؛ الکامل فی التاریخ، ج4، ص28.</ref> بدین‌ ترتیب‌ با شهادت‌ ناقصی‌ که‌ قاضی‌ داد، فرصتی‌ دیگر از دست‌ هواداران‌ مسلم‌ بن عقیل و هانی‌ بن عروه رفت‌. آن‌ روز که‌ این‌ مردم‌ اطراف‌ قصر را گرفته ‌بودند، جز تنی‌ چند از مأموران‌ عبیدالله بن زیاد، کسی‌ با او نبود. اگر مختصر تدبیری‌ داشتند کار عبیدالله بن زیاد به‌ پایان‌ می‌رسید.

همین‌ که‌ خبر دستگیری‌ و زندانی‌ شدن‌ هانی‌ بن عروه در شهر منتشر شد، مسلم‌ دست به قیام زد. اما بنا به دلایلی شکست خورد و به شهادت رسید. <ref>ر.ک : مسلم بن عقیل.</ref> پس‌ از شهادت‌ مسلم‌ بن عقیل، عبیدالله بن زیاد دستور داد که‌ هانی بن عروه را دست‌ بسته‌ به‌ بازار قصابان برند تا بدین‌ وسیله‌ در دل‌ مردم‌ ترس‌ افکندند. هانی‌ بن عروه پیوسته‌ فریاد می‌زد و افراد قبیله‌ مذحج‌ را به‌ کمک‌ می‌طلبید که‌: آل‌ مراد کجایند؟ افراد قبیله‌ مذحج‌ کجایند؟ چرا به‌ یاری‌ من ‌نمی‌آیند؟ <ref>تاریخ طبری، ج5، ص379؛ الفتوح، ج5، ص48؛ اعلام الوری، ج1، ص444.</ref>  

سپس‌ با قوت‌ بسیار بندها را از دست‌ باز کرد و در جستجوی‌ ابزاری‌ بود که‌ با دشمنان‌ ستیز کند، ولی‌ مزدوران‌ عبیدالله بن زیاد به‌ وی‌ امان‌ ندادند و او را گرفتند. یکی‌ از غلامان‌ عبیدالله بن زیاد به‌ نام‌ رشید ترکی‌، هانی‌ بن عروه را به‌ قتل ‌رساند و سرش را از تن جدا کرد. <ref>الطبقات الکبری، ج5، ص122؛ تاریخ طبری، ج5، ص379؛ الفتوح، ج5، ص61؛ اعلام الوری، ج1، ص444.</ref> در آن‌ روز مردم‌ قبیله‌ مذحج‌ تن‌ به‌ خواری‌ و سستی‌ دادند و از یاری‌ هانی‌ بن عروه دست‌ برداشتند. هانی‌ بن عروه در روز نهم ماه ذی‌الحجه به شهادت رسید. در‌ هنگام ‌شهادت‌ هشتاد و نه‌ سال‌ سن‌ داشت‌. <ref>تاریخ طبری، ج5، ص379.</ref>  

بنا به نقل مسعودی، هانی بن عروه هرگاه قبیله بنی‌ مراد را به یاری می‌خواند، چهار هزار مرد زره‌پوش سواره و هشت هزار نظامی پیاده با او حرکت می‌کردند و اگر قبایل هم‌پیمان خود را دعوت می‌کرد، سی هزار زره‌پوش نظامی در رکابش بود و اما هنگامی که به سوی قتلگاه ‌رفت، از آن همه مردان جنگی که از آنان استمداد کرد، هیچ‌کس اجابت نکرد. <ref>مروج الذهب، ج3، ص255؛ الفتوح، ج5، ص61؛ قاموس الرجال، ج10، ص493.</ref>     

عبیدالله بن زیاد سپس دستور داد تا طناب‌ به‌ پای‌ هر دو نعش‌ ببندند و در بازارهای‌ کوفه بر زمین بکشند. <ref>البدایه و النهایه، ج8، ص157.</ref> آن‌گاه‌ جسد مطهر این‌ دو شهید را در محله‌ ”کناسِه“ به‌ دار بیاویزند. <ref>تاریخ ابن خلدون، ج3، ص29.</ref> ‌سپس‌ سر این‌ دو شهید را توسط هانی بن ابی‌ حیه همدانی و زبیر بن اَروَج (اروح) تمیمی به نزد‌ یزید فرستاد <ref>انساب الاشراف، ج2، ص341-342؛ الاخبار الطوال، ص240-241؛ تاریخ طبری، ج5، ص380.</ref> و گزارش‌ کار را ارائه‌ نمود. <ref>ر.ک : انساب الاشراف، ج2، ص339؛ الاخبار الطوال، ص241؛ تاریخ طبری، ج5، ص376؛ الفتوح، ج5، ص56.</ref>

یزید سر این‌ دو شهید را بر دروازه‌ دمشق‌ آویخت <ref>انساب الاشراف، ج2، ص339.</ref> ‌و از قهر و غلبه‌ عبیدالله بن زیاد، خرسند شد و در نامه‌ای‌ از او سپاسگزاری‌ نمود. <ref>ر.ک : انساب الاشراف، ج2، ص339-342؛ الاخبار الطوال، ص241-242؛ تاریخ طبری، ج5، ص376-381؛ مقاتل الطالبیین، ص103-108.</ref>

خبر شهادت مسلم بن عقیل و هانی بن عروه در میانه راه کوفه به امام حسین (ع) رسید. <ref>ر.ک : الاخبار الطوال، ص241؛ تاریخ یعقوبی، ج2، ص243؛ مروج الذهب، ج3، ص256؛ الکامل فی التاریخ، ج4، ص42.</ref> امام حسین (ع) بر مرگ آن‌ دو گریست و آیه استرجاع را خواند و چندین مرتبه از خداوند برای آنان طلب رحمت کرد. <ref>الاخبار الطوال، ص241؛ تاریخ طبری، ج5، ص469.</ref>

پسرش یحیی، محدث و از راویان اصح و ثقه شمرده می‌شود. <ref>الطبقات الکبری، ج1، ص330؛ حوادث و وفیات 121-140، ج8، ص302، اسدالغابه، ج2، ص15؛ الاصابه فی تمییز الصحابه، ج6، ص188.</ref>

هانی بن عروه دارای زیارت مخصوصی است که در آن زیارت او را عبد صالح و از اصحاب امام علی (ع)، امام حسن (ع) و امام حسین (ع) می‌دانند: ”سَلامُ اللهِ العَظیمِ وَ صَلَواتُهُ عَلَیکَ یا هانِی بنَ عُروَةَ اَلسَّلامُ عَلَیکَ اَیهَا العَبدُ الصّالِحُ النّاصِحُ لِلّهِ وَلِرَسُولِهِ وَلِاَمیرِالمُؤمِنینَ وَ الحَسَنِ وَ الحُسَینِ عَلَیهِمُ السَّلامُ اَشهَدُ اَنَّکَ قُتِلتَ مَظلُوماً فَلَعَنَ اللهُ مَن قَتَلَکَ وَ استَحَلَّ دَمَکَ وَ حَشی قُبُورَهُم ناراً اَشهَدُ اَنَّکَ لَقیتَ اللهَ وَ هُو راضٍ عَنُکَ بِما فَعَلتَ وَ نَصَحتَ وَ اَشهَدُ اَنَّکَ قَد بَلَغتَ دَرَجَةَ الشُّهَداءِ وَ جُعِلَ رُوحُکَ اَرواحِ السُّعَداءِ بِما نَصَحتَ لِلّهِ وَ لِرَسُولِهِ مُجتَهِداً وَ بَذَلتَ نَفسَکَ فی ذاتِ اللهِ وَ مَرضاتِهِ فَرَحَمِکَ اللهُ وَ رَضِی عَنکَ وَ حَشَرَکَ مَعَ مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ الطاهِرینَ وَ جَمَعَنا وَ اِیاکُم مَعَهُم فی دارِ النَّعیمِ وَ سَلامٌ عَلَیکَ وَ رَحمَةُ اللهِ وَ بَرَکاتُهُ“ <ref>مفاتیح الجنان، زیارت نامه هانی بن عروه.</ref> درود و رحمت خداوند بر تو ای هانی بن عروه. درود بر تو ای بنده شایسته و خیرخواه برای خدا و پیامبر (ص) و امام علی (ع) و امام حسن (ع) و امام حسین (ع) بر آنان درود باد. گواهی می‌دهم به این‌که تو به ستم کشته شدی. پس لعنت خداوند بر آن‌که تو را کشت و خون تو را حلال شمرد. پس خداوند قبرهای آنان را از آتش پر کند. گواهی می‌دهم که تو خداوند را ملاقات کردی درحالی‌که او از تو به واسطه کردارت و خیرخواهی‌ات خشنود بود؛ و گواهی می‌دهم که تو به مرتبه شهیدان رسیدی و روحت با روح شهدا سعادتمندانه قرار داده شد به واسطه اینکه خیرخواه نسبت به خداوند و رسولش بودی و در این راه تلاش کردی و جانت را در راه خدا و خشنودی‌اش بخشیدی. پس رحمت خداوند بر تو باد و از تو راضی است و تو را با پیامبر (ص) و خاندان پاکیزه‌اش محشور کند و ما و شما را با آنان در خانه نعمت محشور کند و درود و رحمت و برکات خداوند بر تو باد.  

عبدالله‌ بن‌ زبیر اسدی‌ در قطعه شعری شهادت مظلومانه آن دو را به تصویر کشیده است: <ref>الطبقات الکبری، ج4، ص42؛ انساب الاشراف، ج2، ص340؛ البدء و التاریخ، ج6، ص9؛ مقاتل الطالبیین، ص108؛ ابن حبیب (المحبر، ص245) او را عبدالرحمن بن زبیر اسدی و ابن طقطقی (الفخری، ص114) او را فرزدق ذکر کرده است.</ref>