رجز خوانی
رجزخوانی گونه‌ای از شعرخوانی حماسی است.
مفهومویرایش
رجز در لغت به معنی اضطراب، سرعت و در اصطلاح یکی از انواع کهن شعر عرب و از بحرهای اصلی عروض است که از تکرار سه یا چهار بار «مستفعلن» حاصل می‌شود. رجز خوانی در جنگ خواندن اشعار ارتجالی است که جنگجو در ستایش قبیله خود و خوار داشت قبیله حریف در ابیاتی کوتاه معمولا دو یا سه بیت و با وزن و آهنگ‌های حماسی میخواند. به دلیل ارتجالی سروده شدن این اشعار معمولا دارای اشکالات دستوری‌اند.
تاریخچهویرایش
در جنگهای عرب جاهلی رجز بیشتر به عنوان سلاحی تبلیغی در جنگ و با دو هدف تقویت روحیه قبیله خود و تضعیف روحیه دشمن گفته میشد و در بیشتر موارد خالی از دشنام نبوده است. بعد از اسلام، رجز خوانی در خدمت بیان عقاید و شعائر اسلامی قرار گرفت. از جمله طبق گزارش مورخان در جنگهای جمل و صفین یاران امام علی(ع) رجزهایی با مضمون دفاع از ساحت آن حضرت می‌خواندند.
رجزخوانی در عاشوراویرایش
در روز عاشورا سپاهیان دو طرف رجزخوانی های داشته‌اند که در برخی مقاتل متن آنها ثبت و ضبط شده‌است. رجزخوانی‌های پر شور سپاهیان امام حسین(ع) تماما در بیان عقیده و هدف و بشارت بهشت به همرزمان خود و ترساندن سپاه دشمن از عقوبت جنگ با امام بوده‌است. آنها هرگز در راه تحقیر دشمن کلمه‌ای ناسزا استفاده نمی‌کردند. حتی برخی جنگاوران سپاه عمر سعد مانند سنان هم در زجرخوانی خود به نبرد با شخصی از تبار والا افتخار کردند. از رجزهای معروف روز عاشورا به موارد زیر می‌توان اشاره کرد.
- منسوب به حضرت عباس(ع):
| والله ان قطعتموا یمینی | انی احامی ابدا عن دینی |
- از عمرو بن جناده:
| امیری حسین و نعم الامیر | سرور فواد البشیر النذیر |
رجزخوانی در تعزیهویرایش
در تعزیه هم رجز خوانی کاربرد بسیار دارد. مخالف خوانان با رجز خوانی یاران امام را به مبارزه می طلبند و موافق خوانان نیز در مقابل سپاه دشمن رجز خوانی می‌کنند. رجزخواندن در تعزیه گاه در قالب بحر طویل‌های حماسی اجرا می‌شود. از جمله نمونه‌های رجز خوانی در تعزیه می‌توان به رجزخوانی حضرت عباس(ع) و حر بن یزید ریاحی در مقابل هم در مجلس شهادت حر و همچنین رجزهای علی اکبر و قاسم در مجالس مربوط به شهادتشان اشاره کرد. رجز مفصل امام حسین(ع) در برخی نسخه‌های تعزیه از نمونه‌های برجسته ادبیات شیعی به شمار می‌رود.