در سوگ امیر آزادی

کتاب در سوگ امیر آزادی ترجمه و نگارشی از مقتل مثیرالاحزان که توسط علی کرمی انجام شده است.

در سوگ آزادی
ناشر	انتشارات حاذق
تاریخ نشر	1385
شابک	‎9645970709‬‬
تعداد صفحات	416
موضوع	ترجمه مثیر الاحزان
زبان	فارسی

معرفی نویسنده کتاب

نویسنده مثیرالاحزان و منیر سبل الاشجان، جعفر بن محمد بن جعفر بن هبه الله بن نمای حلی (متوفی 680 ق)  از خاندان امامی و از فقهاء و عالمان اهل حله در آن زمان است. او علاوه بر مقام فقاهت و علمی، اشعار و مراثی نیز در رابطه با تجلیل از مقام ائمه (ع) و مصائب وارده بر آنها، می‎سرود.  شرح الثار فی احوال المختار عنوان کتاب دیگر ابن نمای حلی است. گفته می‌شود کتاب منهج الشیعه فی فضایل وصی خاتم ‎الشریعه نیز تالیف او است. ابن نمای حلی در ارتباط با انگیزه نگارش کتاب، می‌نویسد: «آنچه مرا به نگارش این کتاب برانگیخت و مرا بر آن داشت که با وجود مقتل‎های متعدد به نوشتن این مقتل دست بزنم، آن بود که وقتی کتاب‎ها را در این مورد ورق زدم و بر صفحات آنها نگریستم، دیدم پاره‌ای از آنها دستخوش پرگویی و تکرار و طولانی نمودن این رویداد غم‎بار شده‌اند و پاره‎ای دیگر به آفت خلاصه‌گویی و چکیده نویسی و اختصار بسیار گرفتار آمده و حقیقت موضوع را آن گونه که می‎باید ترسیم ننموده‎‌اند. از این رو من بر آن شدم تا به خواست خدا، مقتل و نوشته‌ای بنگارم که نه طولانی و تکراری و نه چکیده و خلاصه گردد.»

معرفی مترجم کتاب

در مورد مترجم و نگارنده کتاب در سوگ امیر آزادی، علی کرمی، در فهرست موجود در بانک‎های اطلاعاتی، کتاب‎هایی به نام او وجود دارد که از آن جمله می‎توان به موارد زیر اشاره کرد:

• اندیشه آزادی در نهج البلاغه (نسیم انتظار، 1384)
• جلوه‌هایی از فروغ آسمان حجاز حضرت خدیجه (ع) (دلیل ما، 1385)
• فاطمه(ع) در سوگ عدالت، بیت‌الاحزان (نشر حاذق، 1381)
• اولین تاریخ کربلا ترجمه مقتل الحسین از ابومخنف به روایت طبرسی به ضمیمه مختار و توابین ( جزایری، 1378)

کرمی در ارتباط با شیوه ترجمه و نیز نگارش کتاب در سوگ امیر آزادی می‎نویسد: « در برگردان و نگارش کتاب مثیرالاحزان از میان سه شیوه ترجمه آزاد، کلمه به کلمه و محتوا به محتوا، شیوه سوم را برگزیده، نخست مفاهیم و معانی مورد نظر مولف را از قالب عربی برگرفته و روی آن اندیشیدم، آن گاه آنها را در قالب و جامه مورد نظر ریخته و کوشیدم هدف و نظر مولف تامین گردد. اما در این راه گاه به فرازهایی رسیدم که بسیار فشرده و تلگرافی می‎نمود و گاه جای نکته یا مطلبی خالی می‎نمود. به همین جهت ناگزیر گردیدم تا آن فرازها را هماهنگ با هدف کتاب و با بهره‌وری از دیگر منابع، اندکی شرح و گسترش بخشم و گاه در این راستا پاراگرافی بر اصل کتاب بیفزایم و آن را با قرار دادن میان دو قلاب مشخص سازم. افزون بر این دو کار، با الهام از متن کتاب، مطالب آن را به بخش‎هایی چند تقسیم کردم و با عناوین جدیدی آراستم.»

درباره کتاب

در سوگ امیر آزادی،  برای نخستین بار در سال 1380 و چاپ دوم آن در سال 1385 به انجام رسید. نگارنده و مترجم کتاب در سوگ امیر آزادی در فرازی از آن مدعی است که از شیوه ترجمه محتوا به محتوا استفاده کرده و روی مفاهیم و معانی اندیشیده و ... اگر به فرازهایی می‎رسیده که بسیار تلگرافی و فشرده بودند، آنها را شرح و گسترش می‎داده است.» ولی او نگفته که به چه دلیل از چنین شیوه‎ای برای ترجمه یکی از متون کهن و مذهبی واستفاده کرده است؟

بدیهی است تقید به حفظ اصالت متون قدیمی، اصلی بنیانی برای تصحیح آن متون می‌‎باشد. چنین تقیدی امکان درک هر چه بیشتر فضای کتاب و درک متن را برای خواننده فراهم می آورد. از این منظر نگارنده و مترجم کتاب در سوگ سردار آزادی مراعات اصالت متن و لزوم درک و فهم خواننده از متن کتاب مثیرالاحزان را ننموده است.

مقدمه نوشته شده توسط مترجم و نگارنده کتاب، با روح و فضا و باورهای ابن نمای حلی نسبت به واقعه عاشورا و کربلا، متفاوت است. وجود تیترهایی نظیر: نفی مذهب سالاری هراس انگیز و خشن، دعوت به قانون‎مداری و نظارت ملی، اصلاح طلبی و اصلاح‎گری در بخش ابتدایی کتاب (ذیل عنوان کلی در رواق عاشورا) و نیز توضیحات وی در مقدمه کتاب مثیرالاحزان که در چارچوب نگرش‎های امروزی به مقوله کربلا و عاشورا می‎باشد،  قابل تامل است. در همین راستا می‎توان به فهرست بلند بالای کتاب نیز اشاره کرد که محشون از تیترهای فرعی برای متنی است که مولفش آن را به سادگی هر چه تمام‎تر در یک مقدمه و سه مقصد  تدوین کرده است.

با توجه به عوامل مختلف، برداشت‎ها و قرائت‎های از واقعه عاشورا و قیام حسینی، طی قرون متفاوت بود و در همین چارچوب، کتاب‎ها، مقتل ها و آثار زیادی با دیدگاه‎های متفاوتی در مورد واقعه عاشورا و کربلا نوشته شده است. به عنوان نمونه، رویکرد و دیدگاه‎های حاکم بر عالمان و مولفان مقاتل در قرن چهارم هجری با رویکرد و دیدگاه‎های مشابه در قرن هفتم و یا دوره حاضر  تفاوت دارد. ترکیب دو دیدگاه متفاوت در مورد واقعه عاشورا، یکی از قرن هفتم و دیگری از  دوره معاصر و دخالت تمام و کمال آن دیدگاه ممزوج شده  در ترجمه و نگارش مقتل مهم شیعی «مثیرالاحزان»، نه تنها سبب خدشه دار شدن دستاورد حاصله (در اینجا کتاب «در سوگ امیر آزادی») می‎شود، بلکه کمک چندانی به دسترسی دیگر پژوهشگران به متن مورد اعتماد از مثیرالاحزان نمی‎کند.

لازم به یادآوری است روش به کار برده شده از سوی علی کرمی برای نگارش و ترجمه کتاب مثیرالاحزان روش ابداعی او نبوده و از در دهه های گذشته، توسط مترجمین دیگری نیز مورد استفاده قرار گرفته که مهمترین آنها، «ذبیح ‎الله منصوری» می باشد.

چکیده کتاب  

کتاب مثیرالاحزان از یک مقدمه و سه مقصد تشکیل شده است. در مقدمه، فضایل اهل بیت(ع) و فضیلت ذکر مصائب آنان و گریه بر آنها بیان می‎شود. در مقصد اول سیر تحولات تاریخی‌‎ای منجر به وقوع حادثه کربلا، از حرکت امام حسین (ع) از مدینه تا ورود به کربلا بیان شده است. مقصد دوم کتاب در مورد وقایع کربلا و روز عاشورا و شهادت امام حسین (ع) می‎باشد و بالاخره آخرین قسمت کتاب و یا همان مقصد سوم شامل بیان وقایع پس از عاشورا، حرکت اسیران به شام تا بازگشت آنان به مدینه است.

اما کتاب در سوگ امیر آزادی (چاپ دوم- 1385) از یک فهرست عناوین چهارده صفحه‌ای، به علاوه مقدمه مفصل مترجم و نگارنده کتاب، همراه با متن تصحیح و بازنویسی شده مثیرالاحزان تشکیل می‎شود.

برای آشنایی با متن مثیرالاحزان در کتاب در سوگ امیر آزادی، مناسب است مروری بر فرازی از آن کتاب داشته باشیم. در ذیل عنوان به پیشوای آزادی، مترجم در مقام ترجمه و نگارش بخشی از مثیرالاحزان می‎نویسد: « پس از گرد آمدن انبوهی از مردم کوفه بر گرد مسلم و دست بیعت سپردن آنان به دست او و اعلام یاری از حق و عدالت و آمادگی برای اصلاحات و اعلان نفرت و بیزاری از ستم و استبداد خشونت‌بار و پوسیده اموی بود که آن حضرت، این نامه را به حسین (ع) نوشت: «به نام خداوند بخشاینده مهربان. اما بعد، سالار من! سفیر و پیشتاز قوم، مردم خود را نمی‌فریبد و حقیقت را گزارش می‎کند. سرورم! در این شرایط حساس که این نامه را به سوی شما می‌نگارم، تمامی مردم کوفه با شما هستند و دل در گرو عشق شما و برنامه اصلاحی و نجات بخش شما دارند و تاکنون هیجده هزار تن از آنان به نشان این دوستی و وفا، به دست سفیر شما دست بیعت داده اند. بنابراین پس از دریافت این نامه به سوی کوفه بشتاب. درود و رحمت و برکت خدا بر تو باد.»

ارزش و اهمیت کتاب

در کتاب در سوگ امیر آزادی، در واقع ما با دو متن روبرو هستیم. متن نخست، ترجمه محتوا به محتوا و دگرگون شده متن مثیرالاحزان است که در آن نمی‎توان به درستی متن اصلی کتاب را متوجه شد. از این منظر، متنی که به عنوان ترجمه مثیرالاحزان در کتاب مذکور ارائه شده، فاقد اعتبار و ارزش استنادی است.

اما متن دیگری که در کتاب در سوگ امیر آزادی قرار دارد، شامل نظرات، دیدگاه‎ها و برداشت‎های مترجم ازواقعه کربلا و نهضت حسینی است که تحت عنوان ترجمه و نگارش، تدوین و در ذیل عنوان فرعی مشیرالاحزان قرار داده شده است. سرتاسر کتاب، آکنده از این گونه نظرات بوده که یا به طور مستقیم و بی‌‎واسطه (نظیر آنچه که در صفحات نخستین مقدمه کتاب آمده) و یا از زبان ابن نمای حلی در مقام ترجمه کتاب مثیرالاحزان بیان می‎شود. در هر دو حالت، نظرات مزبور، قرائتی از واقعه کربلا و عاشورا و نهضت حسینی است که طی چند دهه گذشته به شدت رواج یافته و صرفنظر از درستی یا نادرستی، ارتباطی با دیدگاه‎های حلی و دیگر علمای شیعه در قرن هفتم نسبت به عاشورا و قیام کربلا، ندارد.

منابع

• عباس حسن خانی، تاثیر تصوف بر مقتل نگاری کربلا از قرن هفتم تا دهم هجری قمری (با تکیه بر کتاب‎های مثیرالاحزان و منیر سبل‎ الاشجان، اللهوف علی قتلی الطفوف، و روضه الشهداء)، پایان نامه کارشناسی ارشد، گروه تاریخ و تمدن ملل اسلامی، دانشگاه بین المللی امام خمینی، 1392
• علی دوانی، ابن نما و سید فخار موسوی، مجله درس‎هایی از مکتب اسلام، س 2، ش 10، آبان 1339
• علی کرمی، در سوگ امیر آزادی، گویاترین تاریخ کربلا، ترجمه و نگارش مثیرالاحزان تالیف ابن نمای حلی. قم: حاذق، چاپ دوم، 1385
• محمد اسفندیاری، کتابشناسی تاریخی امام حسین (ع)، ویراست دوم. تهران: نشر آرما، 1400
• مرکز دایره المعارف بزرگ اسلامی، دانشنامه بزرگ اسلامی، جلد پنجم