تکیه نیاوران

تکیه نیاوران، نخستین تکیه بنا شده در منطقه نیاوران تهران است.

نمای داخلی تکیه نیاوران

موقعیت

تکیه نیاوران واقع در قریه نیاوران تجریش است.

تاریخچه

این بنا نخستین تکیه در شمال غربی کاخ نیاوران می‌باشد که در زمان ناصرالدین شاه در سال 1273 هجری قمری احداث شده‌است.

مشخصات بنا

بنای تکیه مستطیل شکل است که گوشه‌های آن مسطح شده‌است. بنا در دو طبقه ساخنه شده است. در دو ضلع شرقی و غربی غرفه‌هایی قرار دارند. در ضلع شمالی، تالار وسیعی وجود دارد که از کف بالاتر است و در قدیم «تالار شاهی» نامیده می‌شود که برای حضور شخصیتها در نظر گرفته شده‌بود. بنا به نقلیهای گذشته ناصرالدین شاه نیز در همین تالار حضور می‌یافت. ضلع جنوبی دارای یک سکو و چند پله در وسط است که به آن «دیر» می‌گفتند و برای قرار دادن تصاویری از بزرگان و علمای دین درنظر گرفته شده بودند. در دو سوی پلکان دو طاق قرار دارند. در بنای نخستین تکیه در دو سمت شرقی و غربی غرفه‌های جدا از یکدیگر در کنار هم قرار داشتند که در تغییرات و مرمت‌های بعدی دیوار میان غرفه‌های شرقی برداشته شده است. غرفه‌های طبقه بالا و پایین در دو سمت شرقی و غربی با جرزهای پهن از هم جدا شده اند ولی هیچ دیواری بین آنها موجود نیست. درواقع این دو تالار مستطیل کشیده در برای حضور بانوان در نظر گرفته شده‌بودند.

تکیه دارای دو ورودی اصلی در ضلع غربی و شرقی بوده‌است. همچنان ورودی غربی پا برجاست اما ورودی ضلع شرقی پس از توسعه خیابان مجاور بسته شده‌است و به جای آن درب کوچکتری در ضلع جنوب شرقی در نظر گرفته شده‌است. تکیه سال‌ها بدون سقف بود و موقع اجرای مراسم با چادری پوشیده می‌شد. پنج دهه پیش سقف شیورانی توسط استاد «حسن نجار» از اهالی نیاوران در فراز آن ساخته شد. شیب پوشش‌های چهار جانب سقف با توجه به بارش برف در محل زیاد در نظرگرفته شده است. بخش میانی سقف با فاصله از پوششهای مورب چهار جهت استوار شده تا نور کافی به داخل تکیه برسد. سطح بیرونی پوشش مزبور با حلب سبز رنگ پوشش شده‌است.

دیوارهای اصلی تکیه از خشت بنا شده و دارای پوشش آجرهای قرمز رنگ چهار سانتیمتری است. برای اجرای سقف از دیوارهای چهارگانه، ستون‌های ده‌گانه، تیرهای حمال و خرپاهای چوبی در شکل‌های مختلف برپا شده‌اند.

تکیه در گدشته با بافت محلی پیوند بیشتری داشت اما به مرور با مرمت‌های انجام شده از بین رفته است. آخرین مرمت مربوط به سال 1361 شمسی می‌باشد.

تزئینات تکیه

بالای غرفه‌های طبقه دوم نمایی به بلندی حدود یک متر و نیم دور تا دور قرار دارد که در سمت شمال و بالای تالار شاهی به صورت طاقنماهای تزئینی تقسیم گردیده‌است. بر روی سه قاب مزبور سه صحنه از رویدادهای عاشورا نقاشی شده‌است. در صحنه مستطیل و بزرگ میانی حادثه اصلی، در قاب سمت راست صحنه مربوط به اهل حرم و حضور حضرت زینب(س) و در قاب سمت چپ سرهای شهدا بر نیزه‌ها و انتقال اسرا به شام به تصویر کشیده شده‌است. این تصاویر مربوط به سال 1329 ه. ق. است و امضای یدالله رجبی در آن دیده می‌شود. در بالای قاب سازی مزبور کتیبه‌ای در چند قاب مستطیل نوشته شده که بیت آغازین آن عبارتست از:

خرم دری که منبع آنها کوثر است

کوثر کجا ز دیده گریان برابر

و بیت آخر آن چنین است:

پرسیدم از مخادم اینجا مزار کیست

گفتا حبیب نور دو چشم مظاهر است

در همان ضلع شمالی یک تابلو از دوره قاجار به چشم می‌خورد که رویداد کربلا در آن نقش بسته است. قدیمی‌ترین تابلو نقاشی تکیه مربوط به تصویری است که بر روی نخل قدیمی دورن تکیه در سال 1329 ه. ق. اجرا شده‌است. این تابلو براساس پرده‌های قدیمی کشیده شده و ترکیبی از صحنه‌های نبرد کربلا را نشان می‌د‌‌هد.

منبع

• محمدرضا جوهری زاده، دایره‌المعارف شیعه، جلد پنجم، ص 62-64