تابوت واره
تابوت واره به سازهای نمادین گفته میشود که در آیین‌های عزاداری به کار می‌روند.
مفهومویرایش
تابوت صندوقی برای حمل و نگهداری و در مواردی دفن مردگان است. تابوت‌واره به گروهی از سازه‌های اتاقک مانند گفته میشود که در مناطق مختلف ایران، عراق، پاکستان، هند و اندونزی به صورت نمادین از جمله تابوت شهدا به ویژه امام حسین(ع) یا گهواره علی اصغر یا ضریح کربلا یا حجله قاسم و نظایر اینها ساخته شده و در مراسم عزاداری روی دوش عزاداران حمل میشود.
هر تابوت واره به یک خاندان محله یا مکان مذهبی تعلق دارد و یک نفر متولی مسئولیت حفاظت و مدیریت استفاده از آن در مراسم عزاداری ار برعهده دارد. در ایام معمولی و غیر مناسبتی سال تابوت‌واره را در محلی خاص و معمولا در تکایا و حسینیه‌ها نگهداری می‌کنند. اعتقاد به قداست تابوت واره، ثواب حمل یا لمس آن برای تبرک، دخیل بستن به آن و نذر کردن و حاجت خواستن از جمله باورهای مربوط به تابوت واره‌هاست.
مشهورترین تابوت وارههاویرایش
در ایران مشهورترین تابوت واره «نخل» است که در منطقه فلات مرکزی از جمله یزد، نائین، خور و طبس در قالب آیین نخل گردانی کاربرد دارد. در برخی مناطق دیگر تابوت واره نام‌های متفاوتی دارد، از جمله در تهران به آن «حجله»، در دزفول و شوشتر «شیدانه»، در قم «دغدغه»، در سنگسر «محفه» و در برخی مناطق «شش گوش» و «نهر علقمه» نامیده میشود. همچنین تابوت وارهها در هندوستان و آسیای شرقی «تعزیه»، «ضریح، «کربلا» و «تابوت» و در عراق «محفه» نامیده میشود.
تاریخچهویرایش
ساخت تابوت واره سابقه‌ای چند هزار ساله دارد. در آیین‌های آسیای غربی در فنیقیه و جزایر یونان و اسکندریه برای ایزدان نباتی تابوت وارههایی آراسته به انواع میوه‌های رسیده، گل‌ها و گیاهان گلدانی و رازیانه می‌ساختند. نمونه مشابه را ابن بطوطه در گزارش مشاهداتش از شهر ایذه در ایران آورده است. که جنازه را در میان درختان ترنج، نارنج و لیمو قرار داده بودند. در حالی که شاخه‌ها پر از میوه بوده‌است. همچنین نقشهایی از تابوت واره‌ای که احتمالا مربوط به سیاوش است از پنجکده تاجیکستان به دست آمده‌است. در دوران اسلامی نیز بنابر گزارش ابن جوزی ساخت تابوت وارههایی طلاکاری شده برای سوگواری‌های مذهبی در بغداد مرسوم بوده‌است.
مشخصات ظاهریویرایش
جنس تابوت واره معمولا از چوب است و به فراخور اقلیم طبیعی هر منطقه از تنه و شاخه درختان مختلف ساخته میشود. تابوت وارهها در مناطق مختلف اشکال و اندازه‌های گوناگونی دارند. برخی تابوت وارهها کوچکند و حداکثر چهار نفر برای حملشان کفایت می‌کند اما برخی بسیار بزرگ بوده و برای حملشان به ده‌ها نفر نیاز است. تابوت واره را معمولا با پارچه‌های سیاه و گاهی سبز می‌پوشانند و در موارد آن را تزئین می‌کنند. در دوره صفویه بر بدنه تابوت واره ها انواع گل و بوته نقاشی می‌کردند و روی آنها را با پارچه‌ای زری می‌پوشانند. امروزه نیز برای آراستن تابوت واره از انواع تزئینات پارچه‌ای کلاه خود و نیز گیاهانی مانند شمشاد وانواع گل‌ها استفاده میشود.
در دزفول شیدانه را با گوی‌های رنگی به نام تخم سیمرغ تزئین می‌کنند که نشانی از باروری و برکت بخشی است.
در سنگسر با دسته‌های گل، سیب سرخ و اشیای گرانبها و تاریخی، محفه را تزئین می‌کنند و با شال کشمیر، شال ترمه، پارچه ابریشم و مخمل می‌پوشاندند.
در ابیانه نخل را با شمشیر و انواع فلزات، مهره‌ها و عتیقه‌جات ظریف تزئین می‌کنند. در هندوستان هم تعزیه را با برگ، گل خوشه‌های گندم یا جو نو رسیده و گیاهان دیگر می‌آرایند. برخی مواقع نیز تابوت وارهها ساده‌اند و روی آنها تنها پارچه سیاه می‌کشند. در قسمت بالایی تابوت واره نیز معمولا توغ، بیرق یا عمامه قرار می‌دهند.