علامه بحر العلوم‌

سیّد محمّد مهدی فرزند مرتضی بن محمّد بن عبد الکریم طباطبایی، فقیه، محدث، عارف و ادیب شیعی به سال 1155 ه ق متولد شد. نیاکانش که از سادات طباطبا بودند در میانه‌ی قرن سوم هجری از عربستان و عراق به ایران کوچیدند و نخست در اصفهان و سپس در بروجرد ساکن شدند. پدرش سیّد مرتضی از بروجرد به عراق هجرت کرد و در کربلا سکونت گزید و سرانجام در همین شهر درگذشت. از او دو فرزند باقی ماند سیّد جواد نیای بزرگ آیت اللّه بروجردی و دیگر سید محمّد مهدی بحر العلوم. سیّد محمّد مهدی مقدّمات علوم مانند صرف و نحو و ادبیات و منطق و فقه و اصول را نزد پدرش آموخت و سپس رهسپار نجف گردید و در خدمت استادان این شهر به تکمیل معلومات خود پرداخت. سپس هجرتی به کربلا داشت و دیری نگذشت که در انواع علوم دینی از سرآمدان روزگار خویش گردید و هنوز نوجوانی بیش نبود که سه تن از علمای بزرگ شیعه، یعنی پدرش و شیخ یوسف بحرانی و وحید بهبهانی به او اجازه‌ی اجتهاد دادند. وی پس از اتمام تحصیلات خود به نجف برگشت و به سال 1186 ه. ق که بیماری واگیر طاعون در عراق شیوع یافت راهی ایران گردید و برای زیارت امام رضا (ع) به مشهد رفت و در آنجا با میرزا محمّد مهدی اصفهانی معروف به میرزا مهدی شهید (م 1218 ق) که خود فقیهی عارف و از نوادگان شاه نعمت اللّه ولی بود دیدار کرد و چون دریافت که سید محمّد مهدی در همه‌ی علوم دینی و فلسفی استادی دارد وی را بحر العلوم خواند و از آن زمان سیّد آوازه یافت.

علامه بحر العلوم‌
زادروز	1155 ه ق
پدر و مادر	مرتضی بن محمّد بن عبد الکریم طباطبایی
مرگ	1212 ه. ق نجف
جایگاه خاکسپاری	کنار قبر شیخ طوسی
لقب	بحر العلوم
پیشه	فقیه، محدث، عارف و ادیب
کتاب‌ها	«المصابیح» در فقه در سه جلد- «الدرّة النجفیه» در فقه، «مشکاة الهدایة»، «تحفة الکرام» در تاریخ مکّه و مسجد الحرام. «دیوان» که بیش از 1000 بیت دارد و بیشتر در مدح و رثای اهل بیت (ع) است

سیّد پس از 7 سال اقامت در مشهد به سال 1193 هجری به نجف بازگشت. سفری نیز به حجاز داشت و دو سال در مکّه و طائف بساط تدریس گسترد و گویند در این مدت مذهب خویش را از مردم پنهان می‌داشت و به هر چهار مذهب سنّت درس می‌گفت و در میان اهل سنّت از چنان پایگاه بلندی برخوردار گردید که گروهی به مذهب تشیّع روی آوردند. سیّد در سال 1195 هجری به نجف برگشت و پس از درگذشت وحید بهبهانی زعامت و رهبری شیعه را به دست گرفت و رئیس حوزه‌ی علمیه نجف شد و به اصلاحات گسترده در اداره‌ی حوزه‌ها و تقسیم کار میان علمای بزرگ شیعه دست زد و خود وظیفه‌ی تدریس و پرداختن به کارهای حوزه‌ی نجف را به عهده گرفت و شاگردان بسیاری تربیت نمود که بعدها در عداد علمای بزرگ شیعه درآمدند.

بحر العلوم گذشته از علوم دینی به ادب و تاریخ نیز علاقه می‌ورزید و خود نیز شعر می‌گفت. به تهیدستان توجه فراوان داشت. در مکّه و نجف بناهایی برآورد، از آن جمله بازسازی بارگاه شیخ طوسی در نجف است.

بحر العلوم در طول زندگی پربارش کتابهای فراوانی نوشته و در بسیاری از علوم دینی از فقه و اصول و رجال و کلام قلم زده است. آثارش عبارتند از: «المصابیح» در فقه در سه جلد- «الدرّة النجفیه» در فقه، «مشکاة الهدایة»، «تحفة الکرام» در تاریخ مکّه و مسجد الحرام. «دیوان» که بیش از 1000 بیت دارد و بیشتر در مدح و رثای اهل بیت (ع) است و ...

بحر العلوم مجموعه‌ای از دانش‌های گوناگون و بینش‌های الهی خود را در قالب صدها بیت شعر به آیندگان سپرد. این قصاید و منظومه‌ها که در زمینه‌های مختلف سروده شده به دلیل معنویت و خلوص سراینده بسیار مورد توّجه اهل معنی است. از یادگارهای ماندگار سید بحر العلوم، ترکیب‌بند او در مرثیه‌ی حضرت سیّد الشّهداء (ع) است. در این ترکیب‌بند، اقیانوسی موّاج از آیات و روایات، استدلال عقلی، سیری اهل بیت، مقتل صحیح و ظرایف ادبی دیده می‌شود.

علامه بحر العلوم به سال 1212 ه. ق در نجف وفات یافت. آرامگاه او در کنار قبر شیخ طوسی است.

منابع

دانشنامه‌ی شعر عاشورایی، محمدزاده، ج‌1، ص: 468.