ابو الاسود الدؤلی
ظالم بن عمرو، از بزرگان فقها و محدثان تابعین و از اصحاب حضرت علی (ع) بود. وی از طایفه‌ی «دئل» بود، که در نسبت به آن «دؤلی» گویند. ابو الاسود در قبول ولایت علی (ع) و در محبّت به آن حضرت و فرزندان او پابرجا بود. وی در جنگهای جمل و صفین و نهروان در رکاب حضرت علی (ع) شرکت کرده است و در سال چهلم هجرت از سوی آن حضرت والی بصره بود و چون خبر شهادت حضرت علی (ع) به بصره رسید، بالای منبر رفت و خطبه‌ای سوزناک ایراد کرد. ابو الاسود بعد از شهادت علی (ع) نیز در بصره می‌زیست و زیاد بن عبید و پسرش عبید اللّه بن زیاد والیان بصره بر او سخت می‌گرفتند. گویند در ایام پیری به فارس سفر کرده است. ابو الاسود واضع علم نحو بوده است و خود او گفته است: «من حدود آن را از علی بن ابیطالب (ع) فرا گرفتم.» وی پس از شهادت حضرت علی (ع) بر آن شد که نوشته‌های خود را منتشر کند و کیفیت وضع «اعراب و اعجام» را به مردمان یاد دهد. پس از او نصر بن عاصم بصری کارش را ادامه داد. ابو الاسود به سال 69 ه. ق. در سن 85 سالگی در شهر بصره به علت بیماری طاعون درگذشته است. او در شهادت امام حسین (ع) مرثیه‌ای سرود و خواهان تقاص از قاتلان وی شد. [۱]
1- أقول و ذاک من جزع و وجدأزال اللّه ملک بنی زیاد
2- و أبعدهم بما غدروا و خانواکما بعدت ثمود و قوم عاد
3- و لا رجعت رکائبهم الیهم‌الی یوم القیامة و التناد [۲]
1- من در همه حال با هیجان و بی‌تابی می‌گویم: خدا ملک فرزندان زیاد را نابود کناد.
2- آنان مکر و حیله کردند. خدا آنان را همانند قوم ثمود و عاد براند.
3- و تا روز قیامت و ندا در دادن، مقام و منصب به آنها برنگردد.
منابع
.دانشنامه‌ی شعر عاشورایی، محمدزاده، ج1، ص:62