شرح غم حسین علیه السلام

کتاب شرح غمِ حسین علیه‌السلام،‌ ترجمه فصل یازدهم کتاب مقتل خوارزمی، به ترجمه مصطفی صادقی درباره شهادت امام حسین (ع) است.

درباره نویسنده

مترجم کتاب، مصطفی صادقی از محققین و پژوهشگران تاریخ اسلام و ائمه (ع) است و در این رابطه علاوه بر متن مورد بررسی، کتاب های دیگری نیز با مضامین مشابه همچون: پیامبر (ص) و یهود حجاز و گزیده کتاب‌شناسی تاریخ تشیع، تالیف کرده است.

صادقی هدف خود از ترجمه بخشی از مقتل خوارزمی را:

1. اهمیت آن مقتل در میان کتب تاریخی و نبود ترجمه‌ای از آن به زبان فارسی
2. برگردان بخش اصلی از مقتل ابن اعثم به فارسی به دلیل استفاده گسترده خوارزمی از آن در کتاب مقتل حسین (ع)
3. بیان نکاتی از واقعه کربلا و نقد و بررسی آنها در ضمن گزارشی از واقعه

ذکر می‌کند. همچنین در فراز دیگری از مقدمه کتاب، صادقی از «ارائه متن فارسی مقتل در قالبی جدید به ترتیبی که پیوستگی گزارش‌ها از لحاظ وقوع، بررسی و پشت سر هم مرتب گردیده و همچنین با منابع و مقاتل متعدد دیگر نیز تطبیق داده شده تا بدین وسیله، مقتلی جامع بازسازی شود» به عنوان موضوع های مورد توجهش در ترجمه مقتل‌الحسین، یاد کرده است.

درباره کتاب

شرح غم حسین علیه السلام ترجمه فصل یازدهم کتاب مقتل خوارزمی در رابطه با شهادت امام حسین (ع) است که توسط مصطفی صادقی به فارسی ترجمه در 252 صفحه در سال 1388 برای نخستین بار و در سال 1400 برای دومین مرتبه با ویراستاری مجدد و طرح جلد جدید، توسط انتشارات مسجد مقدس جمکران تجدید چاپ و منتشر شد. صادقی در مقام بیان علت انتخاب فصل یازدهم، می‌نویسد: «آنچه با عنوان «شرح غم حسین علیه السلام» پیش روی خواننده است، فقط ترجمه فصل یازدهم، یعنی بخش اصلی مقتل که طولانی تراز دیگر فصل‌ها و مجموعا به 150 صفحه نیز نمی رسد، می باشد و 4/3 کتاب [شامل چهارده فصل دیگر] به مقتل امام حسین علیه السلام اختصاص ندارد.» در کتاب غم حسین علیه السلام، متن ترجمه شده،  همراه با متن عربی ذیربط مقتل است. بدین ترتیب که نخست متن عربی و سپس ترجمه آزاد و مختصر آن ارائه می شود. این موضوع به جهت کمک به خواننده برای آشنایی با متن اصلی صورت گرفته است.

مترجم ضمن معرفی ویژگی‌ها و خصوصیات ترجمه، نکات مهمی را در این رابطه در مقدمه کتاب به خواننده گوشزد می کند. علاوه بر آن نظرات، دیدگاه ها، منابع و ارجاعات توضیحی و تحقیقی‌اش بر متن مقتل را در بخشی جداگانه و در انتهای کتاب  ارائه کرده است.. صادقی از عملکرد خود چنین یاد می کند: «نگارنده در عین آنکه سعی کرده ساده نویسی را برای مخاطبان عام خود رعایت کند، از جنبه علمی و تحقیقی غافل نبوده» در مجموع در نتیجه تلاش مترجم، متنی سلیس و روان از بخشی از مقتل الحسین خوارزمی در دست داریم که با توضیحات مناسب علمی و تحقیقی همراه است.

چکیده کتاب

قبل از بررسی مختصری از متن کتاب، می باید این نکته را یادآور نمود که فهرست مطالب ارائه شده در ابتدای کتاب «غم حسین علیه السلام» و نیز تیتربندی های داخلی متن کتاب ، تماما توسط مترجم و محقق مقتل (صادقی) به منظور «تنوع و عدم پیوستگی مطالب و همچنین دستیابی هر چه سریع‌تر خواننده به موضوعات متن» تهیه گردید.

کتاب غم حسین علیه السلام با ارائه فهرست جامعی از مطالب کتاب آغاز و سپس مقدمه کوتاهی از ناشر و توضیحات مترجم (کتاب) قرار دارد. در این قسمت، مترجم علاوه بر ارائه توضیحاتی پیرامون نحوه ترجمه کتاب، تذکراتی نیز به ذاکرین اهل بیت داده و مقدمه‌اش بر کتاب را از باب تبرک، با مروری بر فضائل سیدالشهداء به اتمام می رساند.

متن کتاب غم حسین علیه السلام شامل دو جزء است. جزء اول (صفحات 15- 49) که بخش پایانی جلد اول نسخه خطی مقتل الحسین و جزء دوم (جزء الثانی) (صفخات 49- 110) که ادامه فصل یازدهم در جلد دوم نسخه خطی مذکور است، تشکیل می شود.

جزء اول در باب حرکت امام (ع) با ذکر روایتی از ابن اعثم کوفی آغاز می‌شود: «امام حسین علیه السلام یارانش را که قصد خروج با او به سمت عراق داشتند، جمع کرد و به هر یک از آنان ده دینار و شتری که بر آن سوار شود و وسایلش را بر آن حمل کند، داد. سپس خانه خدا، صفا و مروه را طواف کرد و آماده بیرون رفتن از مکه شد. بدین منظور دختران و خواهرانش را بر محمل سوار کرد و در روز سه شنبه هشتم ذیحجه که همان روز ترویه است، از مکه بیرون آمد. با او 82 مرد از پیروان و موالی و خاندانش همراه بودند.»

بنا به مندرجات کتاب غم حسین علیه السلام، در طول مسیر، «هنگامی که امام حسین (ع) به زباله رسید، در آنجا خبر کشته شدن برادر شیری اش عبدالله بن یقطر به او رسید. این در حالی بود که مردم زیادی از آبادی هایی که امام از آنجا عبور می کرد به او پیوسته بودند. چون تصور می‎کردند اوضاع به نفع آن حضرت خواهد بود. هنگامی که به زباله رسیدند، امام برای آنها خطبه خواند و فرمود: بدانید که اهل کوفه بر مسلم بن عقیل و هانی بن عروه شوریده و آنها را کشته‌اند؛ برادر رضاعی‌ام را هم کشته‌اند. هر کسی دوست دارد که برگردد، بی هیچ مشکلی می تواند برگردد و چیزی بر عهده او نیست. در این هنگام، مردم به چپ و راست پراکنده شدند تا اینکه فقط گروهی با او ماندند که از مکه همراهش آمده بودند. امام می خواست کسی بدون بصیرت و شناخت همراش نباشد.»

بیان وقایع و رویدادهای عاشورا از ابتدای جزء دوم کتاب (ص 49) با چنین عباراتی آغاز می شود: «راویان در کتب مسند و تاریخ اتفاق نظر دارند که کشته شدن [شهادت] امام حسین علیه السلام در روز عاشورا دهم محرم سال 61 هجرت واقع شده است، هرچند اختلاف دارند که آن روز جمعه بوده یا شنبه؟» و در ادامه، متن روایاتی در فضیلت روز عاشورا ارائه و در مورد وقایع روز عاشورا به این ترتیب بیان می شود: «آرایش نظامی و ادامه سخنرانی‌ها، آغاز حمله، توبه حر، شهادت بریر، مبارزات یاران، نماز ظهر و ادامه مبارزات، به میدان آمدن اهل‌البیت، امام در میدان و سلب و غارت»

به روایت خوارزمی، امام (ع) در میدان نبرد «همچون شیر خشمگین حمله کرد و کسی نمی‎توانست به شمشیرش نزدیک شود مگر آنکه او را بر زمین می زد. تیرها از هر سو می آمد و بر گلو و سینه اش می نشست و می فرمود: ای امت بد! با عترت محمد صلی الله علیه و آله چه بد رفتار کردید. بدانید که پس ازمن، کشتن بندگان صالح خدا بریتان سخت و هراسناک نخواهد بود. چون با قتل من این کار برایتان آسان خواهد شد»

روایت وقایع پس از شهادت امام حسین (ع) و آنچه بر خاندانش گذشت را در صفحات انتهایی کتاب می‌توانیم بیابیم. این بخش از کتاب با تیتر «کوفه و سخنان زینب علیه السلام» و چنین عباراتی آغاز می شود: «خاندان رسول خدا را همانند اسیران بردند تا وارد کوفه شدند. مردم کوفه از خانه ها بیرون آمده و آنها را تماشا می کردند و اظهار ناراحتی کرده و می گریستند. علی بن الحسین علیهما السلام که در این حال، بیمار و در غل و زنجیر بسته بود و بیماری اش او را از پا درآورده بود، فرمود: اینها برای ما گریه می کنند و ناراحتند؟ پس چه کسی این فاجعه را آفریده است؟ بیهقی مورخ گوید: سال 61 که حسین علیه السلام در آن کشته شد، سال اندوه نام گرفت.»

و بالاخره کتاب غم حسین علیه السلام و یا فصل یازدهم مقتل الحسین خوارزمی، پس از بیان نحوة بازگشت کاروان اهل بیت به مدینه و سپس ذکر نامه های یزید به ابن عباس و ابن حنیفه خاتمه می یابد.

منبع

• اسفندیاری، محمد، کتابشناسی تاریخی امام حسین (ع)، ویراست دوم. اصفهان: آرما، 1400
• جعفریان، رسول، درباره منابع تاریخ عاشورا. مجله آئیه پژوهش، ش 72، 1380
• رنجبر، محسن، معرفی و بررسی مقتل الحسین (ع)- خوارزمی. مجله تاریخ در آئینه پژوهش، ش 4، 1383
• طباطبائی، سیدمحمدکاظم و موسوی، سیدحمید، اعتبار سنجی کتب مقاتل امام حسین (ع). آیت بوستان (پژوهش نامه معارف حسینی)، ش 1، بهار 1395