دمام

سِنْج و دَمام از آیین‌های سنتی عزاداری در مناطق جنوبی کشور ایران به خصوص شهر بوشهر است. در این مراسم افراد با استفاده از دمام، سنج و بوق مراسم را برگزار می‌کنند. طبق نقل‌های تاریخی، سنج و دمام از کشور هند یا زنگبار|تانزانیا (زنگبار) به بوشهر وارد شده است.

تاریخچه

به نظر می‌رسد دمام در اصل دمبام بوده و در قدیم گروهی در بامداد با نواختن آن برای بیدارباش استفاده می‌کردند. نقل شده است که دمام توسط برخی از مردم زنگبار یا هند به بوشهر وارد شده است و از آن در مراسم مختلف شادی و غم استفاده می‌کردند و به مرور وارد مراسم عزاداری شد. برخی همراهی سنج با دمام را به اعتقادات بومی مردم بوشهر نسبت می‌دهند که مردم این شهر اعتقاد داشتند فلز شیطان و اجنه را فراری می‌دهد و در اطراف دمام که ساز مقدسی است، سنج آن نواخته می‌شود تا شیاطین به او نزدیک نشوند.

شکل

سنج دو صفحه دایره‌ای از جنس برنج به قطر 15 تا 20 سانتیمتر و ضخامت تقریبا 5 میلیمتر است که هر کدام از آنها یک دستگیره چوبی در وسط آن دارد. بوق نیز از شاخِ پیچ در پیچ بزرگی درست می‌شود.

دمام، سازی است به شکل استوانه به طول 45 تا 55 سانتیمتر و قطر 35 تا 40 سانتیمتر که دو سوی آن را پوست کشیده‌اند. بدنه آن از جنس چوب یا ورق فلزی است و پوست روی آن را پوست بز و آهو می‌گذارند. دمام‌زن بر یک سمت آن با دست و بر سمت دیگر با چوب ضرباتی را می‌نوازدو آهنگ خویش را شکل می‌دهد.

مراسم

در هر مراسم سنج و دمام حدود هفت دمام و هشت سنج حضور دارند که شخصی در میانه آنها حضور دارد و آنها را مدیریت می‌کند.

در دسته دمام‌زنان یک نفر به نام إشْکون‌زن در ابتدای دسته قرار می‌گیرد و تک‌نواز است که ضرباهنگ یکنواخت آن، ضرباهنگی متفاوت با بقیه دمام‌ها ایجاد می‌کند. بقیه دمام‌زن‌ها در دو ردیف می‌ایستند و در ابتدای هر ردیف یک نفر به نام غِمْبِر حضور دارند که بقیه دمام‌زن‌ها از ایشان تقلید می‌کنند.

سنج‌زنان نیز معمولا به دو گروه تقسیم می‌شوند که چهار سنج بالای دمام‌ها و چهار سنج دیگر در کنار دمام‌های پایینی می‌ایستند و می‌نوازند.

همچنین بوق نیز از اجزای این مراسم است که البته حضور آن ضروری نیست. بوق هماهنگ‌سازی بین دمام‌زن‌ها را به عهده دارد و همچنین شروع دمام‌نوازی و خاتمه آن را نیز اعلام می‌کند.

مناسبت‌ها

سنج و دمام علاوه بر مراسم عادی شادی و عزا، در مراسم مذهبی نیز اجرا می‌شود که معمولا این مراسم مذهبی عبارتند از:

1. اعلام وقت سحر ماه مبارک ماه رمضان
2. وفات پیامبر(ص)
3. شب‌های شب ضربت خوردن حضرت علی(ع)
4. سوگواری محرم که از شب هفتم محرم شروع به نواختن می‌کنند و در شب عاشورا اوج می‌گیرد.
5. شهادت امام سجاد(ع)
6. شهادت امام رضا(ع)

پیوند به بیرون

منبع مقاله: دانشنامه مجازی مکتب اهل بیت

منابع

• سلطانی‌نیا، اشرف، «سیری بر موسیقی محلی بوشهر؛ دمام»، فصلنامه فرهنگ مردم ایران، شماره 34، پاییز 1392ش.
• احمدی ری‌شهری، عبدالحسین، «دمام، مجله مقام موسیقایی»، شماره 20، بهار 1382ش.
• حاجیانی، فرخ، «واژه‌ها و اصطلاحات موسیقی در گویش بوشهری»، مجله گویش‌شناسی، شماره 4، اسفند 1384ش.
• شنبه زاده، سعید، «موسیقی کار دریایی بوشهر»، شماره 3، پاییز و زمستان 1377ش.
• سلیمانی، مرضیه، «موسیقی دینی در ایران»، شماره 48، اسفند 1388ش.