وقف
در اصطلاح شرعى عبارت است از«تحبیس مال و تسبیل منفعت و ثمره»،یعنى منافع زمین،ملک یا وسیله‌اى را به خاطر خدا براى مقصود معینى و استفادۀ خاصى اختصاص دهند و با نگهداشتن دائمى اصل مال،بهره‌ورى از منافع آن در جهت خیرات و خدمات صرف شود و نوعى کمک‌رسانى و خیراندیشى نسبت به مردم است،با انگیزه‌هاى دینى.
چنین مال یا زمین یا جنسى را«موقوفه»مى‌نامند.منافع و استفاده از موقوفات،باید طبق وقفنامه و نظر واقف انجام گیرد و تخلف از آن گناه و خیانت است.وقف، نوعى صدقه جاریه است که براى درازمدت ،عموم مردم از آن بهره‌مند مى‌شوند و حتّى پس از فوت واقف نیز،ثواب آن به روح او مى‌رسد.همواره افراد متمکّن براى باقى گذاشتن خیرات،اقدام به وقف مى‌کردند و از همین رهگذر،مساجد،مدارس، تکیه‌ها،آب انبارها،کتابها،کتابخانه‌ها،بیمارستانها و امور خیریّۀ بسیار پدید مى‌آمد.
براى ادارۀ موقوفه‌هایى که وقف مساجد،مدارس،حرمها،زیارتگاهها و اقشار خاصّى شده،تشکیلات ادارى پیدا شد تا آنها در مورد خود صرف شود و از حیف و میل و سوء استفاده جلوگیرى گردد. [۱]
علاقه‌مندان به اهل بیت و ائمّه،بویژه محبّان سید الشهدا«ع»،مال و املاک بسیارى را در طول تاریخ بر اساس این سنّت حسنه،وقف ابا عبد الله«ع»کرده‌اند که در آمد حاصله از این املاک،صرف امام حسین«ع»و برپایى مجالس عزاى حسینى،نوحه‌خوانى ،بنا و تعمیر حرمها و بقاع متبرّکه،زوّار و خدّام آن حضرت،کمک به بینوایان و اطعام مستمندان و محرومان مى‌شود. موقوفات امام حسین«ع»،بودجۀ مردمى عظیمى است که همیشه و همه جا پشتوانۀ زنده نگهداشتن نام و یاد عاشورا و اهل بیت«ع»بوده است.به برکت مجالس حسینى و تبلیغات دینى که در آنها مى‌شود،اسلام و احکام الهى زنده مى‌ماند و جانبازیها و ایثارگریهاى حسین بن على«ع»و یارانش،به مردم درس عزّت و آزادگى مى‌دهد.این گونه وقفها،که با صدق نیت و خلوص و اعتقادى پاک انجام مى‌گیرد و تأمین کنندۀ هزینۀ بسیارى از مراسم و سنّتهاى دینى است،هم روحیّۀ یاریگرى و مردم دوستى و حبّ اهل بیت را تقویت مى‌کند و هم نشانۀ خلوص و عشق به خاندان پیامبر«ص»است و همیشه ارزش و قداست خاصى داشته است.وقف،گاهى در حال حیات اشخاص انجام مى‌گیرد،گاهى وصیت مى‌کنند که پس از فوتشان بخشى از مال،صرف عزادارى امام حسین«ع»یا امور خیریّۀ دیگر شود.مبناى چنین کار خیرى،احادیثى است که تشویق به انجام کارهایى مى‌کند که سود آن به مردم مى‌رسد.از قبیل:«اذا مات ابن آدم انقطع عمله الاّ من ثلاث:صدقة جاریة،و علم ینتفع به او ولد صالح یدعو له» [۲] و همین فرهنگ،سبب پدید آمدن مدرسه‌هاى عظیم و کتابخانه‌هاى غنى و مساجد و حسینیّه‌ها و مراسم پرشکوه گشته است.در آنچه به موقوفات ابا عبد الله«ع»و عاشورا مربوط مى‌شود،نکات جالبى وجود دارد که مشارکت مردمى را در هزینۀ اقامۀ مجالس عزا براى آن حضرت مى‌رساند.در برخى وقفنامه‌ها مثلا در آمد املاکى در کاشان وقف شده است«براى تعزیۀ حضرت خامس آل عبا...که همه‌ساله به مصرف تعزیه‌دارى آن سرور رسیده شود،از پول روضه‌خوان و آش و حلوا و تنباکو و قهوه و چاى به هر نحو که صلاح دانند...». [۳]
جواد محدثی، فرهنگ عاشورا، قم، معارف، ج1، ص 463-465.