مداحی
مداحى اهل بیت و نوحه‌خوانى در سوگ آنان، از جمله کارهایى است که حادثه عاشورا را زنده نگهداشته است.
مفهوم
مداحان اهل بیت، که با ذکر مصیبت و ذکر فضایل خاندان وحى، مجالس حسینى را گرم و اشک عاشقانه شیعیان آل الله را جارى مى‌سازند، از عوامل مهم بقاء فرهنگ عاشورایند. مداح، در اصطلاح شیعى، به کسانى گفته مى‌شود که در ایام ولادتها و شهادتهاى ائمه(ع) در مجالس جشن و عزا به خواندن اشعارى در فضایل و مناقب محمد و آل محمد، یا در مظلومیت آنان مى‌پردازند. ولى اغلب، به مرثیه‌خوانان حسینى گفته مى‌شود که با خواندن شعر مرثیه و ذکر مصیبت، اهل مجلس را مى‌گریانند. «مداح:
روضه‌خوانى که ایستاده در پیش منبر به شعر، مدایح اهل بیت و مصائب آنان را خواند، آنکه ایستاده در کنار منبر در مجالس روضه‌خوانى، یا روان در کوى و بازار، اشعار مدایح اهل بیت را به آواز بخواند.» [۱]
ائمه نیز از مداحان و ذاکران،تقدیر و تشویق مى‌کردند، صله مى‌دادند،دعا مى‌کردند و براى این کار،فضیلت و ثواب بسیار مى‌شمردند. امام صادق(ع) فرموده است:«الحمد لله الذى جعل فى الناس من یفد الینا و یمدحنا و یرثى لنا»، [۲] خدا را سپاس که در میان مردم،کسانى را قرار داده که به سوى ما مى‌آیند و ما را مدح و مرثیه مى‌گویند.و حضرت رضا(ع) در تشویق دعبل به مرثیه‌خوانى در ایام عزاى حسینى فرمود:«یا دعبل!احب ان تنشدنى شعرا فان هذه الایام ایام حزن کانت علینا اهل البیت» [۳] اى دعبل،دوست دارم برایم شعر بسرایى و بخوانى،چون این روزها، روزهاى اندوه ما اهل بیت است.همین گونه مجالس و برنامه‌ها،آن شهادت عظیم و حادثه شگفت را با مرور اینهمه سال،همچنان زنده نگهداشته و به برکت آن نیز،دین و احساسات دینى و انس و آشنایى مردم با خط اهل بیت زنده مانده است.به تعبیر امام خمینى«قدس سره»:«روضه سید الشهدا،براى حفظ مکتب سید الشهدا است...این گریه‌ها و این روضه‌ها حفظ کرده مکتب را.» [۴] مداحى،نوعى الگو دادن به مخاطبان و شخصیت‌پردازى اجتماعى و الگویى براى جامعه ارزشى است،سنگرى براى پراکندن و نشر فضیلتها در قالبى مؤثر و فراگیر نسبت به همه است و مداحان به خاطر اهمیت کارشان در جامعه و در شکل دهى افکار و عواطف،نقش مهمى دارند و فلسفه اساسى مداحى، ترویج خوبیها و تبیین روحیه‌هاى والاى شهیدان کربلا و دمیدن روح تعهد و حماسه در شیعه است و یک عشق و ایمان است،نه یک حرفه و شغل. به تعبیر آیة الله خامنه‌اى:
«جامعه مداح و ذاکر و ستایشگران اهل بیت،طبقه‌اى هستند که در سایه این روش، بیشترین تأثیر را در تعمیق فرهنگ و معارف اسلامى در ذهن مردم دارند...قضیه،فقط قضیه شعرخوانى نیست.مسأله،مسأله پراکندن مدایح و فضایل و حقایق در قالبى است که براى همه شنوندگان،قابل فهم و درک باشد و در دل آنها تأثیر بگذارد.» [۵]
مداحان،به لحاظ آنکه کارشان بر عنصر«صدا»،«شعر»،«اجرا»و«مخاطب»متکى است،باید هر چه بیشتر نسبت به آموزش دیدنهاى لازم،پختگى اجرا،تمرین پیوسته، گزینش شعرهاى خوب و پرمعنى و زیبا و بدیع و ولایى،مطالعه مقتلهاى معتبر و منابع تاریخى،تکیه روى اشعار و مطالب اخلاقى،فکرى و عقیدتى،پرهیز از غلو و مبالغه و گفتن حرفهاى اغراق‌آمیز و غیر قابل قبول که اثر منفى دارد،اهتمام ورزند،از دروغ و تصنع و بازار گرمى بپرهیزند،خلوص و صداقت و مناعت طبع را فراموش نکنند،نوکرى ابا عبد الله الحسین و اخلاص نسبت به آن حضرت را از یاد نبرند و از آنجا که شعر خوب از نظر مضمون،قالب و تعبیر،در دلها و افکار،تأثیر ماندگار مى‌گذارد،در شناخت و مطالعه و انتخاب شعرهاى پخته و عمیق و زیبا بکوشند تا بهتر بتوانند در این سمت،به ترسیم چهره الگوهاى کمال و اسوه‌هاى پاکى،یعنى معصومین(ع) بپردازند و خود نیز الگوى اخلاق و تعهد باشند.رسالت مقدس مداحان در عصر حاضر عبارتست از:
-استفاده شایسته از عواطف پاک مردم و جهت دادن به آنها در مسیر پاکى و تهذیب و تقوا.
-تعمیق محبتها و عشقهاى درونى به انسانهاى اسوه و پاک.
-روشنگرى افکار جامعه و هدایت به ارزشها و خوبیها و تقویت ایمان مردم.
-حفظ و اشاعه فرهنگ شهادت از طریق یاد شهداى کربلا و شهداى انقلاب و جنگ و طرح معارف اسلام و انقلاب و خط امام و رهبرى و مسئولیتهاى اجتماعى.
-مدایح مراثى،منصب نوکرى،آداب وعظ و منبر،ذکر مصیبت، گریه،ادبیات عاشورا،عاشورا و شعر فارسى
منبع
پی‌نوشت
- ↑ لغت‌نامه،دهخدا.
- ↑ وسائل الشیعة،ج ۱۰،ص ۴۶۹.
- ↑ جامع احادیث الشیعة،ج ۱۲،ص ۵۶۷.
- ↑ صحیفۀ نور،ج ۸،ص ۶۹.
- ↑ ستودگان و ستایشگران،ص ۳۰ و ۳۱.این کتاب که مجموعه‌اى برگرفته از سخنان آیة اللّه خامنه‌اى در دیدارهاى مکرّر با وعّاظ و مدّاحان و شاعران و...است،بر محور مداحى و روضه‌خوانى و مرثیه‌سرایى و...است و براى مدّاحان و ذاکران و شاعران اهل بیت،نکات بسیار سودمندى دارد،نشر«حوزۀ هنرى»،۱۳۷۲.