ماتم

ماتم،مأتم،مآتم و...به معناى عزادارى و مصیبت و عزاست.اصل آن به معناى محلّ تجمّع زنان و مردان در غم و شادى است، امّا به مراسمى هم که در سوگوارى امام حسین«ع»برگزار مى‌شود،مى‌گویند.به محلّ عزادارى،عزاخانه،ماتم‌سرا و ماتمکده هم گفته مى‌شود.به برگزار کردن آیین سوگوارى،ماتم گرفتن و به ماتم نشستن مى‌گویند.در آداب اسلامى،اقامۀ عزا براى متوفّى و رسیدگى به بازماندگان و تغذیۀ داغدیدگان آمده است. دربارۀ سید الشهدا«ع»روایات بسیارى آمده است که براى آن حضرت در ملکوت اعلا ماتمها برگزار شد.در زیارت مى‌خوانیم:«و اقیمت علیک المآتم فى اعلى علّیّین».

اسیران اهل بیت«ع»چون به شام برده شدند و وارد دربار یزید گشتند،خاندان اموى هم براى شهداى کربلا ماتم برپا کردند. امّ سلمه نیز،پس از خبر یافتن از شهادت امام حسین«ع»توسّط آن شیشۀ پر از خاک که به خون تبدیل شده بود،آن روز را روز ماتم و نوحه بر حسین«ع»قرار داد. به روایت امام صادق«ع»،پس از شهادت ابا عبد الله،همسر او ماتم براى او برپا داشت و از ماده‌اى براى اشکبار شدن چشمانش استفاده مى‌کرد.

عظیم‌ترین ماتم تاریخ،همان حادثۀ جانگداز کربلاست که هرگز از شور و سوز آن کاسته نمى‌شود.به قول محتشم:

باز این چه شورش است که در خلق عالم است باز این چه نوحه و چه عزا و چه ماتم است ایّام عاشورا براى شیعه،فصل گریستن و به عزاى حسینى نشستن است و این سنّت دینى مایۀ بقاى یاد حماسه‌سازان عاشورا گشته است.عاشورا براى پیروان اهل بیت،روز غم و اندوه و براى جفاکاران مخالف عترت،روز شادى بوده است.سرزمین شام و عراق در این زمینه دو روش مخالف هم داشته است،سیّد رضى در یکى از اشعارش از سوگواریهاى سرزمین عراق یاد مى‌کند که شامیان،همانها را روز عید و جشن مى‌دانستند:

کانت مآتم بالعراق تعدّها امویّة بالشّام من اعیادها»

حضرت سجاد«ع»نیز در شعرى از سختیهاى روزگارشان پس از عاشورا و محنتهاى جانکاه آن روزگار سخن مى‌گوید،از جمله مى‌فرماید:

یفرح هذا الورى بعیدهم و نحن اعیادنا مآتمنا

این مردم به عیدشان خوش‌حال مى‌شوند،در حالى که عیدهاى ما،سوگ و ماتم ماست.

این مضمون همان سخن معروف است که:«بنى امیّه براى ما عید نگذاشتند».

جواد محدثی، فرهنگ عاشورا، قم، معارف، ج1، ص 395-396.