فرهنگ عاشورا
مقصود،مجموعۀ مفاهیم،سخنان،اهداف و انگیزه‌ها،شیوه‌هاى عمل،روحیات و اخلاقیّات والایى است که در نهضت کربلا گفته شده یا به آنها عمل شده یا در حوادث آن نهضت،تجسّم یافته است.این ارزشها و باورها هم در کلمات سید الشهدا«ع»و اصحاب و فرزند متجلّى است،هم در رفتارشان در جریان آن قیام.فرهنگ عاشورا را باید از کسانى آموخت که دست و دلشان و فکر و عملشان در کار عاشورا بوده است.پیش از آنکه دیگران و نسلهاى بعدى و تحلیل‌گران پس از واقعه بخواهند فرهنگ عاشورا را معرفى کنند،در حرفها و هدفهاى خود نقش آفرینان حماسۀ کربلا،این فرهنگ،بوضوح مطرح شده است و بى‌واسطه آن را نشان مى‌دهد.این فرهنگ را از خلال زیارتنامه‌ها،مقتلها، رجزها،خطبه‌ها و نیز بررسى حوادث و رخدادهاى عاشورا مى‌توان استخراج کرد و همین فرهنگ است که در هر جا و در میان هر قومى باشد،کربلا آفرین مى‌گردد و انسانها را مبارزانى با ستم و مدافعانى نسبت به حق تربیت مى‌کند.
فرهنگ عاشورا همان زیر بناى عقیدتى و فکرى است که در امام حسین«ع»و شهداى کربلا و اسراى اهل بیت«ع»بود و سبب پیدایش آن حماسه و ماندگارى آن قیام شد.
مجموعۀ آن باورها و ارزشها و مفاهیم را مى‌توان در عنوانهاى زیر خلاصه کرد:مقابله با تحریف دین،مبارزه با ستم طاغوتها و جور حکومتها،عزّت و شرافت انسان،ترجیح مرگ سرخ بر زندگى ذلّت بار،پیروزى خون بر شمشیر و شهادت بر فاجعه،شهادت طلبى و آمادگى براى مرگ،احیاء فریضۀ امر به معروف و نهى از منکر و سنّتهاى اسلامى،فتوّت و جوانمردى حتّى در برخورد با دشمن،نفى سازش با جور یا رضایت به ستم،اصلاح طلبى در جامعه،عمل به تکلیف به خاطر رضاى خدا، تکلیف‌گرایى چه به صورت فتح یا کشته شدن،جهاد و فداکارى همه جانبه،قربانى کردن خود در راه احیاء دین،آمیختن عرفان با حماسه و جهاد با گریه،قیام خالصانه براى خدا،نماز اوّل وقت،شجاعت و شهامت در برابر دشمن،صبر و مقاومت در راه هدف تا مرز جان،ایثار،وفا،پیروزى گروه اندک ولى حق بر انبوه گروه باطل،هوادارى از امام حق و برائت و بیزارى از حکام جور،حفظ کرامت امّت اسلامى،لبّیک گویى به فریاد استغاثۀ مظلومان،فدا شدن انسانها در راه ارزشها و...
براى تک تک محورهاى یاد شده،مى‌توان از سخنان امام حسین«ع»و اصحابش،یا نحوۀ عمل و موضعگیرى و جهاد و شهادتشان سند آورد و این فرهنگنامه را مستندتر ساخت.این فرهنگ غنى و متعالى هم در حماسه‌سازان عاشورا بود،هم باید در پیروان امام حسین«ع»و مدّعیان همخطّى با جریان عاشورا و تداوم آن راه باشد و عاشورائیان،هم هوادار حرکتهاى در راستاى قیام کربلا باشند و هم بیزارى از ادامه‌دهندگان راه دشمنان سید الشهدا«ع»را نشان دهند،چرا که راضیان به آن جنایتها نیز ملعونند.در زیارت عاشوراست:«فلعن الله امّة سمعت بذلک فرضیت به...»فرهنگ عاشورا،خطّ«ولایت و برائت»است.
جواد محدثی، فرهنگ عاشورا، قم، معارف، ج1، ص 344-345.