عنایت الله شهیدی
عنایت‌الله شهیدی (زاده 1304 در برغان، درگذشته 1382) استاد فلسفه دانشگاه تهران و تعزیه‌پژوه نامدار است که نخستین پژوهش علمی درباره شبیه‌خوانی در ایران را انجام داده است.
| دکتر عنایت الله شهیدی | |
|---|---|
| زادروز |
1304 ساوجبلاغ |
| درگذشت |
18 مرداد 1382 تهران |
| آرامگاه | تهران |
| ملیت | ایرانی |
| نقش‌های برجسته | پژوهشگر نمونه ایران (1379) |
| دوره | معاصر |
| مذهب | تشیع |
| منصب | استاد دانشگاه تهران |
| آثار | کتاب پژوهشی در تعزیه و تعزیه خوانی و تعدادی مقاله علمی |
| جایزه‌ها | پژوهشگر فرهنگی ایران |
تحصیلات
- کارشناسی ارشد در رشته علوم اجتماعی
- دکتری فلسفه و کلام اسلامی
زندگینامه
دکتر عنایت‌الله شهیدی در سال 1304 در روستای بَرغان از توابع شهرستان ساوجبلاغ واقع در استان البرز در میان جذبه‌های پرشکوه شعر و شور و عشق شبیه خوانان صادق آن روستا و در خاندان علمی شهید ثالث (از فقیهان نام آشنای قرن سیزدهم هجری قمری) زاده شد. تحصیلات ابتدایی را در زادگاه خود گذراند و در سال 1318ش برای ادامه تحصیل به کرج و سپس تهران رفت. در سال 1324 به خدمت سربازی اعزام شد و پس از آن ادامه تحصیل داد. او موفّق به دریافت کارشناسی ارشد در رشته علوم اجتماعی و درجه دکتری در فلسفه و کلام اسلامی شد. سیّد محمّدکاظم عصار (1353) و حسین علی راشد (1359) از استادان او در زمینه معقول و منقول بودند. حدود بیست سال در دبیرستان‌ها و مدارس عالی تهران و دانشگاه تدریس کرد و چندین سال کارمند و کارشناس کتابخانه ملّی بود. همکاری با وزارت فرهنگ و هنر، مرکز مردم شناسی وزارت علوم و گروه تحقیق هنرهای سنّتی سازمان رادیو و تلویزیون ایران از دیگر فعالیّت‌های علمی و فرهنگی او است. از دهه چهل به جهت علاقه فراوان به تعزیه و همچنین توصیه پروفسور پیتر چلکووسکی (Peter chelkowski) ایران‌شناس و استاد فلسفه شرق و مطالعات اسلامی در دانشگاه‌های آمریکا به این وادی کشانده شد و مطالعات دامنه داری را درباره نسخه‌های تعزیه و نیز شیوه‌ها و مکاتب مختلف تعزیه خوانی آغاز کرد. مدّتی استاد فلسفه دانشگاه تهران بود اما از دهه چهل وارد پژوهشهای تعزیه و نمایش‌های مذهبی شد.[۱]
آثار
کتاب‌ها
معرفی و توصیف
- «تعزیه خوانی: حدیث قدسی مصایب در نمایشی آیینی»، پژوهشی در تعزیه و تعزیه خوانی از آغاز تا آخر دوره قاجار در تهران، ص 58- 21.
- «اجراکنندگان تعزیه»، پژوهشی در تعزیه و تعزیه خوانی از آغاز تا آخر دوره قاجار در تهران، ص 384- 325.
- «اقسام تعزیه و مجالس تعزیه»، پژوهشی در تعزیه و تعزیه خوانی از آغاز تا آخر دوره قاجار در تهران، ص 322- 259.
- «تعزیه خوانی در دوره پیش از قاجار»، پژوهشی در تعزیه و تعزیه خوانی از آغاز تا آخر دوره قاجار در تهران، ص 100- 61.
- «تعزیه خوانی در دوره قاجار»، پژوهشی در تعزیه و تعزیه خوانی از آغاز تا آخر دوره قاجار در تهران، ص 155- 103.
- «تعزیه خوانی‌های تهران»، پژوهشی در تعزیه و تعزیه خوانی از آغاز تا آخر دوره قاجار در تهران، ص 231- 159.[۲]
- «رخت و لباس و اسباب تعزیه»، پژوهشی در تعزیه و تعزیه خوانی از آغاز تا آخر دوره قاجار در تهران، ص 432- 387.
- «زبان و ادبیات تعزیه»، پژوهشی در تعزیه و تعزیه خوانی از آغاز تا آخر دوره قاجار در تهران، ص 610- 533.
- «شرح حال تعزیه خوانان و تعزیه گردانان»، پژوهشی در تعزیه و تعزیه خوانی از آغاز تا آخر دوره قاجار در تهران، ص 728- 683.
- «شکل‌های تعزیه خوانی و مکان‌های برگزاری آنها»، پژوهشی در تعزیه و تعزیه خوانی از آغاز تا آخر دوره قاجار در تهران، ص 257- 235.[۳]
- «شیوه گفتار در تعزیه خوانی»، پژوهشی در تعزیه و تعزیه خوانی از آغاز تا آخر دوره قاجار در تهران، ص 640- 613.
- «ضرب المثل ها، تشبیه ها، تمثیل‌ها و اصطلاح‌ها [در تعزیه]»، پژوهشی در تعزیه و تعزیه خوانی از آغاز تا آخر دوره قاجار در تهران، ص 679- 643.
- «منابع ادبی و نمایش تعزیه نامه ها»، پژوهشی در تعزیه و تعزیه خوانی از آغاز تا آخر دوره قاجار در تهران، ص 529- 497.
- «موسیقی تعزیه»، پژوهشی در تعزیه و تعزیه خوانی از آغاز تا آخر دوره قاجار در تهران، ص 494 - 435.
- «تعزیه نامه‌ها و لزوم گردآوری و تدوین و تصحیح و بازسازی آنها»، فصلنامه تئاتر، شماره 16، زمستان 1370.
- «یادی از چند تعزیه گردان قدیم»، فصلنامه تئاتر، شماره 17، زمستان 1377، ص 100- 63.
- «نامه درباره تعزیه گردانی در دوره ناصرالدین شاه»، فصلنامه تئاتر، شماره 5- 4، 1368، ص 295 - 293.
- «شرح و تفسیری از یک مجلس تعزیه»، فصلنامه تئاتر، شماره 22 و 23، بهار و تابستان 1379.[۴]
- «تعزیه مدرن یا سنتی»، فصلنامه تئاتر 1378 شماره 18و19
- «تفسیری از یک ضرب المثل در تعزیه»، فصلنامه تئاتر، تابستان و پاییز 1380، شماره 27 و 28.
- «تکیه حاج میرزاآقاسی»، فصلنامه تئاتر، شماره 29- 30، زمستان 1380 و بهار 1381، ص 157- 173.
- «پژوهشی ارزنده در زمینه تعزیه‌شناسی»، نوشته محمدحسین ناصربخت، شرق، 19 مهر 1383، ص 20.
- «تعزیه‌ها و لزوم گردآوری و تدوین و تصحیح و بازسازی آن ها»، درباره تعزیه و تئاتر در ایران، ص 133- 118.
- «دگرگونی و تحول در ادبیات و موسیقی تعزیه»، تعزیه: آیین و نمایش در ایران، ص 96- 66.
- «موسیقی تعزیه»، موزه ها، شماره 34، بهار 1382، ص 16- 14.
- «نقد برخی از اسناد نوشتاری تعزیه»، فصلنامه هنر، شماره 32، زمستان 1375- بهار 1376، ص 362 - 354.[۵]
نقد و بررسی‌ها
- «جامه‌ای فاخر و زیبا بر قامتی ناساز و نازیبا (نقدی بر کتاب موسیقی تعزیه)»، فصلنامه تئاتر، شماره 6- 8، تابستان و پاییز و زمستان 1368.
- «موسیقی مذهبی ایران، موسیقی تعزیه»، فصلنامه تئاتر، شماره 8- 6، زمستان 1368، ص 218- 181.
- «خاستگاه مذهبی تعزیه»، صحنه، شماره 18، اردیبهشت 1381.
توصیف‌ها
- «پژوهشی در تعزیه خوانی»، نوشته علی آل داوود، نشر دانش، شماره 101، تابستان 1381، ص 61- 62.
- درباره «گفت و گو با زرین تاج شهیدی همسر زنده یاد عنایت الله شهیدی پژوهشگر تعزیه: پشت کوه قاف»، فرهنگ و پژوهش، شماره 117، سه شنبه 4 شهریور 1382.
- «یادمان عنایت الله شهیدی، تجلیل از دل سپرده هنر تعزیه...»، نوشته صادق همایونی، فرهنگ و پژوهش، شماره 117، سه شنبه 4 شهریور 1382.
- «دانشنامه‌ای با نازک بینی‌های کم نظیر»، نوشته مصطفی مختاباد، کتاب هفته، شماره 45، 4 اسفند 1380، ص 12- 13.
منابع
- مأخذ شناسی مناسک آیینی شیعه در ایران و جهان، پیمان اسحاقی.
- وب سایت سازمان اسناد و کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران
- وب سایت پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی
- وب سایت بانک اطلاعات نشریات کشور