سلام خوانی

سلام خوانی برای رعایت ادب و و احترام در پیشواز و بدرقه دسته های هیئت ها و نیز در استقبال از ماه محرم خوانده می شود.

سلام خوانی دسته های عزاداری: در شهرضا، دسته های سنگ زنی که وارد هیئت یا بیت الاحزان می شوند، با هم سلام و علیک می کنند و بعد مشغول عزاداری می شوند. در زیر به نمونه ای از سلام خوانی این شهر اشاره می شود:

بعد حمد خدا و سلام و علیک		گویم از جان ثنا سلام و علیک
آمدم از طریق صدق و وفا		نزد اهل عزا سلام و علیک
آمدم با دلی حزین و فکار		همچو نی در نوا سلام و علیک
تا ز سوز جگر دهم شرحی		با دمی غم فزا سلام و علیک
شرح جانسوز ز شاه کشور عشق		سبط خیر انور سلام و علیک
آنکه در کوی پاکبازان زد		عاشقان را صلا سلام و علیک
اندر آن دشت شد ز جور یزید		فتنه ها بس به پا سلام و علیک
چشم عباس و اکبرش را دید		چاک چاک از جفا سلام و علیک
بعد انصار شد ز خنجر شمر		سرش از تن جدا سلام و علیک
تشنه لب داد جان میان دو نهر		خفته آب بقا سلام و علیک
آشنا عالمی ز داغ حسین		شد به غم مبتلا سلام و علیک

جواب سلام

ای به حق آشنا علیک السلام		وی بیانت رسا علیک السلام
ای به حق آشنا علیک السلام		وی بیانت رسا علیک السلام
ای به دریای بیکران الم		غرق زین ماجرا علیک السلام
چشم من بود در رهت به در		همچو اهل عزا علیک السلام
آمدی آفرین به همت تو		عاشق کربلا علیک السلام
خاک پایت بود به دیده ما		توتیای شفا علیک السلام
زین رثایت زدی بسی آتش		بر دلم صاحبا علیک السلام
بشنو اینک ز من جوابت را		ای به غم مبتلا علیک السلام
آری آری روا نبود حسین		زاده مصطفی علیک السلام
آنکه بر قامت رسایش داشت		خلعت انما علیک السلام
با فریب یزید بد اختر		افتد اندر بلا علیک السلام
شود او را خزان به کربُ بلا		گلشن از جفا علیک السلام
بعد انصار خود لب عطشان		خفته آب بقا علیک السلام
جان سپار به زیر خنجر شمر		آه واحسرتا علیک السلام
رخت ماتم شد آشنا زین غم		بر تن ما سوا علیک السلام

گردش عزاداران حسینی در روستاهای اطراف مشهد با آداب مخصوصی همچون پیشواز رفتن، سلام دادن و بدرقه کردن علم ها اجرا می شود که به آن «علم خبری» یا «هیئت دعوتی» می گویند. هنگام ورود هیئت های عزاداری مهمان، هیئت میزبان میزبان به احترام، تا حدود دویست متری بیرون از روستا به پیشواز می روند و با دود کردن اسپند و ذبح قربانی، از هیئت مهمان استبال می کنند. پس از آن هر کدام از هیئت ها، با دمی خاص در مدح امام حسین (ع) و یارانش به یکدیگر نزدیک می شوند، می ایستند و سلام می گویند.

سلام دادن هیئت ها نیز به شیوه های مختلفی اجرا می شود؛ در یک شیوه هنگامی که دو هیئت به هم نزدیک می شوند، ذکر سلام را به این صورت می خوانند:

ای شه کربلا سلام علیک		ای به غم مبتلا سلام علیک
ای سرت بی تن و تن بی سر		شده در کربلا سلام علیک

یک نوع سلام دیگر نیز وجود دارد که به این صورت است:

اول سلام به احمد		ز بعد پنج تن آل حق
السلام ای عندلیبان نواخوان السلام
دوم به ساقی کوثر		سلام بر همه یکسر
با سلام بی ریا از راه دور آمده ایم
سوم به فاطمه		سلام کردم و خواهم جواب با برکات
اگر که لایق بر جوابیم بار دیگر السلام
چهارم به سبزپوش پیامبر		که بر حبیب خدا ختم انبیا صلوات
سلام پنجم من بر شهید نیزه و خنجر

هیئت مقابل در جواب می خوانند:

السلام ای بلبلان باغ ایمان، السلام

سلام خوانی روز عاشورا: اهالی برزک، از شهرهای استان اصفهان، در روز عاشورا این گونه سلام خوانی می کنند:

سلام ما بر حسین کشته راه خدا		درود بر تربت تشنه لب کربلا
سلام بر قاسم، اکبر و هم اصغرش		به ام کلثوم و بر زینب غم پرورش
به حلمی کودکان و ساقی لشگرش		که در ره دین شده دو دستش از هم جدا
به آخرین وداع و سوز دل زینبش		به آخرین نماز و زمزمه یا ربش
به آخرین کلامی که بود ورد لبش		که گفت یا رب منم بر آنچه خواهی رضا
آنکه در راه خدا هستی خود را بداد		داد به خلق جهان درس قیام و جهاد
بهر نجات بشر جان به کف خود نهاد		بر همه مسلمین داد به خونش بها
قبله دل ها بود کرب و بلای حسین		می تپد این قلب ما فقط برای حسین
وعده گاه عاشقان صحن و سرای حسین		خدا خدا کی شود نصیب ما کربلا مولاجانی، محبوبه، برزک، کاشان، اصفهان، بی تا.

در مشهد نیز اشعار زیر با نام سلام بر امام حسین (ع) در دهه اول محرم خوانده می شود:

سلام بر تو که در زیر تیغ با لب خشک		برای شیعه فرستاده ای پیام، حسین
سلام بر تو و آن قطره های خون سرت		که ریخت روی زمین در مسیر شام، حسین
سلام بر تو و آن لحظه ای که قاتل تو		نهاد تیغ بر آن لعل تشنه کام، حسین
سلام بر تو و آن دم که زینب می گفت		بیا گلوی تو بوسم به جای مام، حسین
سلام بر تو و بر اصغرت که تیر جفا		بریخت شهد شهادت را به کام، حسین
چو خم شدی پی بوسیدن رخ اکبر		دگر نبود قعود تو را قیام، حسین

منبع

اصغر شعاع، علی آنی زاده، رقیه حاج محمدیاری، شهرزاد دوستی، الهه شایسته رخ، محرم و صفر در فرهنگ مردم ایران، صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران، ص 47-50.