رجز

شعرهاى حماسى که جنگاوران در میدانهاى نبرد مى‌خوانند.«رجز،نام یکى از بحور شعرى عربى است که نوعى تحرّک و روانى در آن است.در گذشته و دوران جاهلیّت،از این وزن شعر،بیشتر در اشعارى که جنبۀ مبارزه،دشنام یا تفاخر داشته استفاده مى‌شده است.به کارگیرى این وزن و آهنگ در شعرهاى حماسى که مبارزان در میدانهاى جنگ مى‌خواندند،سبب شده که به آن اشعار،رجز گویند.معمولا رجز،ابیاتى کوتاه داشته و بصورت ارتجالى در میدان سروده مى‌شده است.از این رو گاهى هم خطاهاى دستورى و ادبى دارد.» بیشتر افراد،هنگام رجز خواندن در میدان مبارزه،اشعار شعراى عرب را که با حال و وضع آنان مطابق بود مى‌خواندند و اگر خود جنگجو طبع شعر داشت،فى البدیهه در وصف و معرّفى خویش شعر مى‌سرود و نام خود و پدر و قبیله و سوابق دلیریهاى خود و قبیله‌اش را در آن بیان مى‌کرد.رجز،هم براى تقویت نیرو و روحیّۀ خود بود،هم براى ترساندن رقیب.«رجز،سرود نظامى رایج در آن دوره‌ها بود که جنگاوران در اثناء جنگ،آن را مى‌خواندند و به شجاعت و قهرمانیهاى خویش مى‌بالیدند و دشمنانشان را به کشتن و تار و مار کردن تهدید مى‌کردند.رجز در آن میدانهاى نبرد،مانند یک سلاح پیکار مؤثّر بود و رزم‌آوران همانگونه که بر شمشیرها و تیرها و نیزه‌ها اعتماد مى‌کردند،بر رجزهاى خود نیز تکیه مى‌کردند.»

در کربلا نیز،حسین بن على«ع»و فرزندان و برادران و یارانش در میدانهاى نبرد،رجز مى‌خواندند.رجزهایى که اصحاب امام روز عاشورا مى‌خواندند،نمایانگر عقیده و هدفى که در راه آن از شهادت استقبال مى‌کردند و انگیزۀ جهادشان بود،که در چه راهى و براى چه هدفى است و نشان دهندۀ یقین،ثبات قدم،آگاهى و بصیرتشان بود.مثلا حضرت ابا الفضل،گفته است:

و اللّه ان قطعتموا یمینى انّى احامى ابدا عن دینى

که گویاى حمایت از آیین است.قاسم بن حسن«ع»رجز مى‌خواند که:«ان تنکرونى فانا ابن الحسن...».عمرو بن جناده رجز مى‌خواند:

امیرى حسین و نعم الأمیر سرور فؤاد البشیر النذیر...

على اکبر«ع»مى‌خواند:

انا علىّ بن الحسین بن على نحن و بیت الله اولى بالنّبى تالله لا یحکم فینا ابن الدّعى اضرب بالسیف احامى عن ابى

ضرب غلام هاشمىّ عربىّ

یا خود ابا عبد الله الحسین«ع»رجزهاى متعدّدى دارد،از جمله:

القتل اولى من رکوب العار و العار اولى من دخول النّار

یا این رجز که:

انا الحسین بن علىّ آلیت ان لا انثنى احمى عیالات ابى امضى على دین النّبى

که همه و همه،سرشار از روحیّۀ بالا و انگیزه‌هاى والا و دلیرى و ثبات و پایدارى شجاعانه است.

جواد محدثی، فرهنگ عاشورا، قم، معارف، ج1، ص 184-185.