عون بن عبدالله بن جعفر طیار
عون پسر عبدالله بن جعفر طیار و مادرش زینب دختر امیرالمؤمنین علی (ع) است.[۱] عبدالله بن جعفر و خانواده‌اش از مدینه به مکه با کاروان امام همراه بودند. در سفر به عراق، اگر چه خود بنا به دلایلی از همراهی با امام حسین (ع) خودداری کرد، اما پسرانش عون و محمد را با نامهای به کاروان حسینی ملحق ساخت و طی سفارشی، آنان را به فداکاری و جان‌سپاری سفارش کرد. آنان در منزل ”ذات العرق“ به امام حسین (ع) رسیدند و همراه با مادر تا کربلا در رکاب امام حسین (ع) بودند[۲] و رنج‌ها و مصائب سفر را تحمل نمودند.
در کربلا حبیب بن مظاهر زمانی که کمی یاران امام را دید، عرض کرد که: در این منطقه تیره‌ای از بنی‌اسد زندگی می‌کنند. اگر اجازه می‌دهی با آنان صحبت کنم که برای یاری شما به کربلا بیایند. امام حسین (ع) موافقت‌کرد. حبیب از امام خواست که یکی از افراد خاندان همراه او باشد. امام حسین (ع)، عون را با او به سوی قبیله بنی‌اسد فرستاد.[۳]
در شب عاشورا هم‌صدا با دیگر بنی‌هاشم حمایت و وفاداری خود را نسبت به امام حسین (ع) اعلام داشتند و در روز عاشورا پس از شهادت عبدالله بن مسلم بن عقیل، ابتدا عون و سپس برادرش محمد با اذن امام به میدان شتافتند.[۴]
عون بن عبدالله در حالی که این رجز رامی‌خواند به نبرد پرداخت:[۵]
اِن‌ْ تُنْکرُونی فَاَنَا ابْن‌ُ جَعفَرٍ | ||
یطیرُفیها بِجَناح‌ٍ اَخضَرٍکفی' | ||
شَهیدٍ صِدق‌ٍ فِی الْجِنان‌ِ اَزهَرٍ | ||
بِهذاً شَرَفاً فِی الْمَحْشَرِ |
اگر مرا نمی شناسید من پسر جعفر طیارم، شهید راست‌گویی که در بهشت است.
او با بال‌های سبز رنگش در بهشت پرواز می‌کند و این شرف و عظمت و افتخار برای من و جدّمان جعفر در روز محشر بسنده و کافی است.
مردم از هر سو او را در برگرفتند. سرانجام عون توسط عبدالله بن قطبه نبهانی تمیمی به شهادت رسید.[۶]
در هنگام شهادت عون 20 سال سن داشت.
عبدالله که خودش در کربلا حضور نداشت، شهادت پسرانش را تسکینی برای خود می‌دانست به گونه‌ای که وقتی غلامش در مقام تسلیت گفت: این مصیبت از حسین به ما رسیده است. عبدالله خشمگین شد و به او ناسزا گفت و افزود: در مورد امام حسین (ع) چنین می‌گویی؟ به خدا سوگند دوست می‌داشتم با او بودم و از او جدا نمی‌شدم و در رکاب او کشته می‌شدم. آنچه بر من دشوار است، شهادت حسین بن علی (ع) است. اگر خودم نبودم تا او را یاری کنم، بحمدالله فرزندانم در رکاب او شهید شدند.[۷]
سلیمان بن قته تمیمی در سوگ‌سروده خویش بر عون و محمد پسران عبدالله بن جعفر طیار مرثیه می‌خواند و می‌گوید:[۸]
وَ اندبی اِن نَدَبتَ عَوناً اَخاهم | ||
فَلعمری لَقَد اُصیبَ ذوالقُربی | ||
لَیسَ فیما ینوبُهُم بِخذولٍ | ||
فَبَکی عَلی المُصابِ الطَّویلِ |
اگر سرِ گریه کردن داری، بر عون گریه کن. او که در دفاع از دین و امام جهد تمام کرد.
به جان خویش سوگند می‌خورم که خویشاوندان رسول خدا (ص) صبور دردها و شکیبای رنج‌های بزرگ بودند که باید بر رنج و اندوهشان گریست.
در اینکه عون و محمد فرزندان عبدالله بن جعفر بودند، هیچ تردیدی از نظر مورخین نیست. اما اختلاف نظر در این است که مادر آنان کیست؟ آیا حضرت زینب (س) مادرِ هر دو شهید می‌باشد و یا فقط مادر عون است؟
اکثر منابع ذیل نام کشتگان روز عاشورا به نام عون و محمد و قاتلان آنان فقط اشاره کرده‌اند.[۹] در این میان برخی از منابع نیز علاوه بر نام عون و محمد و قاتلان آنان نام مادرشان را هم ذکر نموده‌اند.[۱۰] ابن زبیر کوفی و طبری در روایتی یکسان ذیل نام کشته‌شدگان همراه امام حسین (ع) نوشته‌اند: عون بن عبدالله بن جعفر که مادرش جمانه دختر مسیب بن نجبه فزاری نام داشت، توسط عبدالله بن قطنه طایی نبهانی کشته شد. محمد بن عبدالله بن جعفر نیز که مادرش خوصا دختر حفصه بن ثقیف بن ربیعه بکری از قبیله بکر بن وائل نام داشت، به‌دست عامر بن نهشل تیمی کشته شد.[۱۱] پس این دو مورخ حضرت زینب (س) را مادر آنان نمی‌دانند.
ابوالفرج اصفهانی نیز مادر محمد بن عبدالله را خوصا دختر حفصه ذکر کرده ولی مادر عون را زینب دختر امیرالمؤمنین علی (ع) دانسته و متذکر شده که عون مقتول در کربلا، عون اکبر بوده است و در ادامه نوشته است جمانه دختر مسیب بن نجبه فزاری مادر عون بن عبدالله بن جعفر یعنی عون اصغر است که در جنگ ” حرّه واقم “ توسط یاران مسلم بن عقبه کشته شد.[۱۲] هر چند روایت ابوالفرج اصفهانی تصریح دارد به اینکه عون شهید در کربلا فرزند حضرت زینب (س) بوده است و در منابع نیز به عون اکبر به عنوان فرزند حضرت زینب (س) و عبدالله بن جعفر صراحتاً اشاره است، ولی غیر از روایت ابوالفرج اصفهانی قرینه دیگری وجود ندارد که نشان دهد عون شهید در کربلا، فرزند حضرت زینب (س) بوده است.
در اعلام الوری آمده است که زینب دختر امیرالمؤمنین علی (ع) با عبدالله بن جعفر ازدواج کرد و برای او سه فرزند به نامهای علی، جعفر و ام‌کلثوم به دنیا آورد. اما ذکری از شهادت فرزندان حضرت زینب (س) در این کتاب نیست.[۱۳] ابن جوزی نیز سه پسر به نامهای عون اکبر، محمد و عباس را برای حضرت زینب (س) نقل کرده و حتی نوشته است که از پسران عبدالله بن جعفر که مادرشان زینب بود، کسی شهید نشد.[۱۴]
شیخ عباس قمی، شهید در کربلا را عون اکبر فرزند حضرت زینب (س) دانسته است.[۱۵]
با همه این احوال عون، فرزند زینب دختر امیرالمؤمنین علی (ع) است که در کربلا به شهادت رسید و زینب فرزند خود را در حمایت از برادر با خود برده بود. اما مادر محمد بن عبدالله، حضرت زینب نمی‌باشد.
در زیارت رجبیه و زیارت ناحیه مقدسه به آن دو بزرگوار با عالی‌ترین مضامین سلام داده و قاتلان آنان لعن و نفرین شده است: ” السَّلامُ عَلَی عَونِ بنِ عَبدِاللهِ بنِ جَعفَرٍ الطَّیارِ فِی الجِنانِ حَلیفِ الاِیمانِ وَ مُنازِلِ الاَقرانِ النّاصِحِ لِلرَّحمَنِ التّالِی لِلمَثانِی وَ القُرآنِ لَعَنَ اللهُ قاتِلَهُ عَبدَاللهِ بنِ قُطبَةَ النَّبهانِی “ سلام بر عون بن عبدالله بن جعفر طیار، در بهشتی‌های پرنعمت، همپیمان ایمان و متعهد به آن، پیکارگر با همآوران، نصیحت‌کننده برای رحمان و تلاوت‌کننده سوره حمد و قرآن. خداوند قاتل او عبدالله بن قطبه نبهانی را لعنت کند.
”السَّلامُ عَلَی مُحَمَّدَ ِبنِ عَبدِاللهِ بنِ جَعفَرٍ الطَّیارِ الشاهِدِ مَکانَ اَبیهِ وَ التّالی لِاَخیهِ وَ واقیهِ بِبَدَنِهِ لَعَنَ اللهُ قاتِلَهُ عامِرَِ بنَ نَهشَلٍ التَّمیمِی “[۱۶] سلام بر محمد بن عبدالله بن جعفر طیار، شهیدی به جای پدرش و همانندی برای برادر شهیدش که با پیکر خویش از او نگه‌داری می‌کرد. خداوند قاتل او عامر بن نهشل تمیمی را لعنت کند.[۱۷]
منبع
مرضیه محمدزاده، شهیدان جاوید، نشر بصیرت، ص 437-441.
پی نوشت
- ↑ - مقاتل الطالبیین، ص112،95؛ انصار الحسین، ص149؛ الکامل فی التاریخ، ج4، ص92؛ مقتل الحسین خوارزمی، ج2، ص26؛ اعیان الشیعه، ج4، ص129؛ مناقب آل ابی‌طالب، ج4، ص122؛ وسیله الدارین،ص229؛ عوالم العلوم الامام الحسین (ع)، ص277.
- ↑ - انساب الاشراف، ج2، ص498؛ وفیات الاعیان، ج2، ص396.
- ↑ - انساب الاشراف، ج2، ص480؛ الفتوح، ج5، ص90-91؛ مقتل الحسین خوارزمی، ج1، ص345-346.
- ↑ - الفتوح، ج5، ص112؛ عوالم العلوم الامام الحسین (ع)، ص277. قس ابتدا محمد به میدان شتافت و پس از شهادت او برادرش عون جنگید. ر.ک : الفتوح، ج5، ص111-112.
- ↑ - الفتوح، ج5، ص112؛ عوالم العلوم الامام الحسین (ع)، ص277.
- ↑ - وقعة الطف، ص246؛ تاریخ طبری، ج5، ص447؛ ارشاد، ج2، ص111؛ مقاتل الطالبیین، ص95.
- ↑ - تسمیه من قتل مع الحسین (ع)، ص151؛ تاریخ طبری، ج5، ص466؛ ارشاد، ج2، ص247-248.
- ↑ - مقاتل الطالبیین، ص95.
- ↑ - ر.ک : الطبقات الکبری، ج5، ص105؛ انساب الاشراف، ج2، ص498؛ الاخبار الطوال، ص257؛ مروج الذهب، ج3، ص61؛ التنبیه و الاشراف، ص304؛ ارشاد، ج2، ص248،239؛ مقتل الحسین طبرانی، ص38.
- ↑ - ر.ک : رجال طوسی، ص76.
- ↑ - تسمیه من قتل مع الحسین (ع)، ص151؛ تاریخ طبری، ج5، ص468؛ انصار الحسین (ع)، ص149.
- ↑ - مقاتل الطالبیین، ص122،95.
- ↑ - اعلام الوری، ج2، ص18.
- ↑ - تذکرة الخواص، ص123.
- ↑ - منتهی الآمال، ص285.
- ↑ - زیارت ناحیه مقدسه.
- ↑ - برای تفصیل بیشتر ر.ک : وقعة الطف، ص199انساب الاشراف، ج2، ص498؛ تاریخ طبری، ج5، ص469؛ ارشاد، ج2، ص248،239؛ مقاتل الطالبیین، ص91-92؛ الکامل فی التاریخ، ج4، ص92؛ رجال طوسی، ص76؛ مقتل الحسین خوارزمی، ج2، ص26؛ اعیان الشیعه، ج4، ص129؛ مناقب آل ابی طالب، ج4، ص122؛ وسیله الدارین، ص49؛ منتهی الآمال، ج1، ص382؛ الحدائق الوردیه، ج1، ص120؛ بحار الانوار، ج45، ص68؛ نفس المهموم، ص318؛ ابصار العین فی انصار الحسین (ع)، ص 75-78؛ انصار الحسین، ص149؛ عوالم العلوم الامام الحسین (ع)، ص277.