الحسین، ابوالشهداء

عباس محمود العقاد. چاپ اول: قم، منشورات الشریف رضی، 1372. 208 ص، وزیری. 7 o عنوان روی جلد: ابوائشہداء ، الحسین بن علی. نویسندهٔ کتاب (م 1383 ق)، اهل مصر و از دانشوران و ادیبان نامدار اهل سنت است. عنوان کتاب او، با عنایت به اینکه کتاب دیگری با عنوان ابراهیم ابوالانبیاء دارد، الحسین ابوالشهداء است، نه چنانکه برخی میگویند ابوالشهداء الحسین یا ابوالشهداء. چنین می نماید که عنوان ابوالشہداء ابتکار عقاد است و او موجب رواج این تعبیر شد. ابوالشهداء از کتابهای مؤثر در جهان اسلام، بویژه در میان اهل سنت، است. از آنجا که نویسندهٔ کتاب دانشوری برجسته و دارای کتابهایی متعدد است، از این کتابش فراوان استقبال شد. وی در این کتاب با دید گسترده و نثر ادبی عهده دار تحلیل قیام امام حسین شده و به جای وقایعنگاری و توصیف رخدادهای قیام، که در این گونه کتابها معمول است، به تحلیل قیام پرداخته و کتابی متفاوت فراهم کرده است. وی در تحلیل قسیام اولاً به زمینه های آن پرداخته و ثانیاً نزاع حسین و یزید را نه نزاع دو فرد، بلکه نزاع دو جبهه و جریان تاریخی دانسته که سابقه داشته است. مضافاً اینکه به جای شرح حالنگاری رایج از افراد دو لشکر، به بررسی شخصیت و روحیهٔ آنها پرداخته و تصویری کلی از روحیات آنها ارائه کرده است. ابوالشهداء شامل مقدمه و ده فصل است. در فصل اول با عنوان «دو سرشت تاریخی: سرشتهای مردم»، از دو سرشت یاد شده که یکی برای آسایش روان و دیگری برای سود شخصی است. آنگاه امام حسین نمایندهٔ آن سرشت و یزید نمایندهٔ سرشت دیگر شمرده شده است. «دشمنی: اسباب رقابت»، عنوان فصل دوم است و در ان از اختلاف تاریخی بنی هاشم و بنی امیه سخن رفته و گفته شده که این اختلاف با برخورد امام حسین و یزید به اوج خود رسید و ازدواج آن حضرت با زینب بنت اسحاق نیز به آن دامن زد. فصل سوم با عنوان «دو دشمن: موازنه»، تکرار برخی مضمونهای پیش است و در آن بار دیگر از اختلافات تاریخی بنی هاشم و بنی امیه سخن رفته و سپس به فضایل اخلاقی امام حسین ور ذایل اخلاقی یزید پرداخته شده است. در فصل چهارم به «یاران دو گروه: مردان دو لشکر» اشاره شده و یاران امام حسین، دیندار و یاران یزید، دنیاگرا و مادّی معرفی شدهاند. «قیام حسین: حسین در مکه»، عنوان فصل پنجم است و در آن از روانه شدن آن حضرت به مکه و فرستادن مسلم بن عقیل به کوفه و رخدادهای در آنجا و رفتن به سوی کربلا و ملاقات با حر و برخورد دو لشکر سخن رفته است. «آیا به هدف رسید؟ خطای شهیدان»، عنوان فصل ششم است و در آن، قیام امام حسین هم از نظر انگیزهها و هم از نظر نتایج، مثبت و درست ارزیابی شده است. از نکات نادر این بحث، اشارهٔ عقاد به این موضوع است که چرا امام حسین با خانواده اش به کربلا رفت. وی میگوید از دیرباز در جامعهٔ عرب مرسوم بود که جنگاوران خانوادهٔ خود را به میدان جنگ می بردند و این سنت در صدر اسلام نیز معمول بود (ص 119 - 121، و در نقد آن رجوع شود به زندگانی حسین بن علی (ع)، از محمّد علی خلیلی، ج 3، ص 543). در فصل هفتم با عنوان «کربلا، حرم مقذس»، از جنگ دو لشکر و شهادت امام و یارانش و شجاعت و دیانت آنها سخن رفته است. «درفش کربلا: محل سر»، عنوان فصل هشتم است و در آن به اختلاف در محل دفن سر امام، روانه کردن اسیران اهل بیت به کوفه و شام، قتل و غارت مردم مدینه، حمله به خانهٔ خدا و قیام مختار پرداخته شده است. در فصل نهم ذیل عنوان «پایان گردش : پیروز کیست؟»، گفته شده است که، در نهایت، امام حسین به پیروزی دست یافت و یزید برای هم همیشه شکست خورد. سرانجام در فصل دهم با عنوان «در جهان زیبایی: عاشق زیبایی»، از شاعران نهضت حسینی (کمیت، فرزدق، دعبل و...) یاد شده و کتاب با شعری از ابوالعلاء معری به پایان رسیده است.

کتاب حاضر در ضمن مجموعهٔ آثار نویسنده، که عنوان آن المجموعة الکاملة لمؤلفات الاستاذ عندی محمود العقاد است (چاپ اوّل: بیروت، دار الکتاب اللّبنانی، 1974م)، چاپ شده است (ج 2، ص 157 - 288). این کتاب در ضمن مجموعه ای است که هر یکی از جلدهای آن در بارهٔ یکی از شخصیتهای اسلامی و عنوان آنها «العبقریات الاسلامیة» است. این کتاب نخست با عنوان پیشوای شهیدان و سپس با تغییر عنوان آن به ابوالشہداء الامام حسین علیه الشلام، به خامهٔ محمّدکاظم معزی، به فارسی برگردانده شده است (تهران، کتابفروشی علمیهٔ اسلامیه). در نقد این کتاب رجوع شود به: زینالعابدین بکری. «اضواء علی کتاب العقاد»، رسالة الحسین علیه السلام (سال اول، شمارهٔ دوم، محرم -ربیع الاول 1412)، ص 217 - 231. همچنین حمید عنایت در کتاب اندیشهٔ سیاسی در اسلام معاصر، ترجمهٔ بهاء الذین خرمشاهی (چاپ اول: تهران، انتشارات خوارزمی، 1362)، گزارش مختصری از این کتاب ارائه کرده است (ص 317- 319).

منابع

کتابشناسی تاریخی امام حسین علیه‌السلام، محمد اسفندیاری، ص 136-138.