رضا قلی خان هدایت
رضاقلی‌خان طبرستانی (1215 ه. ق. - 1288 ه.ق) از شاعران ایرانی سده سیزدهم قمری است.
| رضاقلی خان هدایت | |
|---|---|
 | |
| زمینهٔ کاری | ادیب، محقّق، شاعر، تذکره نویس، سفیر، رئیس دارالفنون |
| زادروز | سال 1218 ه. ق. ایران، مازندران، هزار جریب |
| پدر و مادر | ملا زمان جعفر قلی خان |
| مرگ | سال 1288 ه. ق. ایران، تهران |
| محل زندگی | دامغان، هزار جریب؛ بابل؛ شیراز؛ تهران |
| نام(های) دیگر |
رضاقلی خان طبرستانی |
| تخلص | لَلِـه‌باشی |
زندگینامه
رضاقلی‌خان طبرستانی، فرزند آقا محمّد طاهر طبرستانی ملقب به «لله باشی» و متخلّص به «هدایت» در سال 1218 ه.ق در تهران متولّد شد.وی از ابتدای جوانی شعر می‌سرود و «چاکر» تخلّص می‌کرد ولی بعد، تخلص «هدایت» را برگزید. در موقع سفر فتحعلی شاه به اصفهان مورد توجه شاه قرار گرفت. وی لقب «خان» و «امیرالشعرا» یافت. پس از درگذشت فتحعلی شاه به دربار محمدشاه راه یافت و به دستور او تربیت عباس میرزا را به عهده گرفت و از آنجا به «لله باشی» معروف شد.
هدایت در سال 1288 ه.ق در گذشت.
آثار
هدایت تألیفات بسیاری به نظم و نثر دارد. مهم‌ترین آثار او عبارتند از: مجمع‌الفصحا، تذکرۀ ریاض‌العارفین، هدایت نامه، دیوان غزلیات و ...
دیوان غزلیات وی شامل بیش از هشت هزار بیت و دیوان قصاید او شامل بیش از ده هزار بیت است.[۱]
هدایت در دیوان منهج‌الهدایـﺔ دو مرثیه در قالب ترکیب‌بند سروده است. یک مرثیه در دوازده بند و دیگری در چهارده بند است. ترکیب دوازده بندی وی با شکوه و شکایت از فلک آغاز می‌شود و شاعر در هر بند به بیان مصیبتی از مصایب اهل بیت می‌پردازد. می‌توان این دوازده بند را نوعی مقتل منظوم به حساب آورد.
اشعار
| دیگر چه شد که زد شه این نیلگون طبق[۲] | در خم نیل جامه و شد طشت خون شفق | |
| رخهاست پر ز ژاله و سرهاست پر ز خاک | جانهاست پر زناله و دلهاست پر فلق | |
| گیسو گشاده شام و گریبان دریده صبح | دیدی به حال لیل و نظر کن سوی فلق | |
| گویی ز بس به فرق فشاند خلق خاک | پوشیده ماند چهره خورشید در غسق[۳] | |
| تا رعش کردگار، خروش ملایک است | یارب، عزای کیست که صاحب عزاست حق؟ | |
| در خدمت عزای وی از بهر افتخار | جویند قدسیان همه بر یکدگر سبَق | |
| باشد بلی عزای امامی که قتل او | بر باد داده دفتر دین را ورق ورق | |
| نوباوه ریاض نبی فخر عالمین | لب تشنه شهید سر از تن جدا حسین |
کتاب شناسی
- دیوان منهج‌الهدایـﺔ. رضا قلی خان هدایت. تهران: بی تا.
- مثنوی هدایت نامه. سرودۀ رضا قلی خان هدایت؛ تصحیح، مقدمه و پی نوشت پگاه مصلحی و لیدا شجاعی. تهران: انتشارات علمی و فرهنگی. 1393.
- تذکره ریاض العارفین. اثر رضا قلی خان هدایت. تصحیح و تحشیه نصرت الله فروهر. تهران: امیرکبیر. 1388.
- سفارت‌نامۀ خوارزم. رضا قلی خان هدایت. به کوشش علی حصوری. تهران. بی تا.
- فهرس التواریخ. تألیف رضا قلی خان هدایت؛ به تصحیح و تحشیه عبدالحسین نوایی، میرهاشم محدث. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.1373.
- انوار الهدایه. رضا قلی خان هدایت. تصحیح محمد ابراهیم ایرج پور، علیرضا ثابتی. همدان: انتشارات سکر. 1393.