ابوسعید ابی الخیر

ابوسعید ابی الخیر فضل اللّه بن ابی الخیر، محمد بن احمد میهنی یکی از اعاظم مشایخ صوفیه است.

فضل اللّه بن ابی الخیر
زادروز	اول محرّم سال 357 ه.ق. مهنه یا میهنه یکی از قراء بزرگ ناحیه خابران خراسان بین ابیورد و سرخس
مرگ	شب جمعه چهارم شعبان سال 445 ه.ق.
لقب	سلطان
استاد	شیخ ابوالفضل سرخسی

زندگینامه

ابوسعید ابی الخیر در اول محرّم سال 357 ه ق. در مهنه یا میهنه یکی از قراء بزرگ ناحیه خابران خراسان بین ابیورد و سرخس به دنیا آمد پدرش پیشه عطاری داشت و دوستدار اهل تصوف بود، بنابراین او از ابتدا با صوفیه آشنا شد. وی در ابتدا به تحصیل صرف و نحو و فقه و تفسیر پرداخت و از همان صغر سن ریاضیات شاقه می‌کشید تا به ذیل تربیت شیخ ابوالفضل سرخسی رسید و از آن به بعد همه‌ی عمر را صرف طی طریق کرد. او در میان صوفیه جایگاه بزرگی داراست و تقریبا در تمام کتب تراجم احوال صوفیه ذکری از احوال و اقوال وی آمده است. حتی او را لقب «سلطان» داده‌اند. ابو سعید نخستین کسی است از مشایخ صوفیه ایران که احوال و آراء خود را به زبان شعر در آورده است. او در مجالس خویش اشعار زیادی به فارسی و عربی انشاء می‌کرد و رباعیاتی به نام او مشهور است. ولی از خود شیخ نه دیوان شعری مانده و نه کتابی به نثر. از زمان‌های قدیم، مجموعه‌ای از اشعار فارسی و عربی به نام ابو سعید باقیمانده که شروح بسیاری هم بر آن نوشته‌اند. او را در علوم ظاهری و مذهب، شافعی و در باطن علوی می‌دانند. احوال و کرامات و سخنان ابو سعید ابی الخیر در دو کتاب که توسط نوادگان وی تألیف شده، آمده است. یکی کتاب «حالات و سخنان شیخ ابو سعید ابی الخیر» تألیف جمال الدّین ابو روح لطف اللّه و دیگر کتاب «اسرار التوحید فی مقامات الشیخ ابی سعید» تألیف محمّد بن منوّر. وفات ابو سعید را در شب جمعه چهارم شعبان سال 445 ه ق. ذکر کرده‌اند.

اشعار

1

یا رب به محمّد و علیّ و زهرا		یا رب به حسین و حسن و آل عبا
کز لطف برآر حاجتم در دو سرای‌		بی‌منّت خلق یا علی اعلی

2

تا مِهر ابو تراب دمساز من است‌		حیدر به جهان همدم و همراز من است
این هر دو جگر گوشه دو بالند مرا		مشکن بالم که وقت پرواز من است

منابع

دانشنامه‌ی شعر عاشورایی، محمدزاده، ج‌ 2، ص: 730.