نگاهی به حماسه حسینی استاد مطهری

نعمت الله صالحی نجف آبادی، چاپ اول: تهران، انتشارات کویر، 1379. 460 ص، وزیری. سند.

نقدی است بر کتاب حماسهٔ حسینی، از استاد مرتضی مطهری، که با احترام به مقام علمی و دینی او نوشته شده و حتی نویسنده بارها برای آنچه اشتباه دانسته، عذر آورده است. وی با اشاره به اینکه نقدهای مطهری بر کتابش (شهید جاوید)، یادداشتهای ابتدایی اوست و وی فرصت تجدید نظر در آنها را نیافته بود، عهدهدار نقد نقدها شده است. آنگاه بدین هم بسنده نکرده و نقد خود را معطوف به سراسر کتاب حماسهٔ حسینی کرده است. با این همه، کتاب مزبور فراتر از نقد یک کتاب است، بلکه نقد بسیاری از مطالب و عقایدی است که از دیرباز رواج داشته.

این کتاب که نخست در سال 1370 چاپ شد، ولی اجازهٔ پخش نیافت (ر.ک: سلام، 4 بهمن 1371، شمارهٔ 488)، پس از گذشت ده سال منتشر شد.

«برداشتهای ابتدایی استاد»، «تناقضات»، «اشتباهات تاریخی» و «اعتماد استاد به منابع بیاعتبار»، عنوان بخشهای چهارگانهٔ کتاب است و در هر بخش، به ترتیب، دوازده و هفت و نه و ده اشکال بر کتاب حماسهٔ حسینی گرفته شده است.

این اثر، به اعتباری، متمّم کتاب شهید جاوید است و نویسنده در جای جای آن، ضمن نقد نظریهٔ شهادت، دلایل و مستندات جدیدی برای نظریهٔ حکومت میآورد. از مطالب دیگر کتاب اینکه به نظر نویسنده، این خبر که امام حسین -ع- در شب عاشورا به اصحابش فرمود که همگی شهید میشوید و قاسم بن حسن گفت که آیا من هم به شهادت میرسم، در منابع معتبر تاریخی نیامده و راوی آن، حسین بن حمدان است که علمای رجالی وی را قدح کردهاند (ص 295-317). حدیث ام ایمن را که مشهور است و به آن استناد میشود، بدون اجازهٔ ابن قولویه به کتاب کاملالزیارات افزودهاند و به لحاظ سند و متن بیاعتبار است (ص 318-343). مقتلی که به نام ابومخنف وجود دارد، مجعول است و مخدوش (ص 355-360). خبر نان و خرما دادن اهل کوفه به اسیران و مخالفت ام کلثوم با آن، در منابع قابل اعتماد تاریخی نیامده و برگرفته از آثار ضعیفی چون مقتل منسوب به ابومخنف و نورالعین و المنتخب است (ص 361-367). خبر ناله کردن حضرت فاطمه -س- از داخل کفن و در آغوش کشیدن حسنین -ع- در منابع معتبر تاریخی نیامده است و علامه مجلسی، به تصریح خودش، آن را از کتابی نقل میکند که قابل اعتماد نیست (ص 377-387). زیارتنامهٔ منسوب به حضرت ولی عصر -عج- که بانوان حرم امام حسین -ع- موهای خود را پریشان کردند و به طرف قتلگاه شتافتند، انشای آن حضرت نیست و نسبت دادنش به امام، خلاف موازین علمی و احتیاط دینی است (ص 388-397). خبر شیر و فضه در کربلا، نامعتبر است و همهٔ راویان آن سنی هستند (ص 428-432).

در نقد کتاب حاضر، سه مقاله در مجلهٔ پژوهش و حوزه (سال سوم، شمارهٔ دوازدهم، زمستان 1381)، منتشر شده است: «درآمدی بر ادب نقد»، از سلیمان خاکبان (ص 129-139)؛ «عاشورا در ساختار معرفتی استاد مطهری و ناقد حماسهٔ حسینی»، از عباس ایزدپناه (ص 140-151)؛ «رعایت ضابطهٔ عقلایی تحقیق و نقد در نگاهی به حماسهٔ حسینی»، از علی اکبر بابایی (ص 152-163).

مقاله ای نیز با عنوان «از حماسه تا حماسه: بررسی دیدگاه مرحوم صالحی نجفآبادی و استاد شهید مطهری دربارهٔ عاشورا»، از حسین علیزاده، در خردنامهٔ همشهری (شمارهٔ 12، اسفند 1385)، ص 44-45، منتشر شده است.

منابع

کتابشناسی تاریخی امام حسین علیه‌السلام، محمد اسفندیاری، ص 185-186.