نذر و نیاز

دو واژه نذر و نیاز یکی عربی و دیگری پهلوی است که روزانه بارها بر زبان مردم جاری می شود، در حالی که بسیاری از افرادی که این واژه ها را به کار می برند، ممکن است از معنای این واژگان و التزامی که در اثر کاربرد آن ها برای گوینده آن ایجاد می کند، آگاه نباشند.

نذر واژه ای عربی است و جمع آن «نذور» و «نذورات» است. برای واژه نذر معانی بسیاری در کتاب های فرهنگ و لغت از جمله «فرهنگ فارسی معین» وارد شده است؛ همچون عهد، پیمان، وعده به خیر و شر، آنچه شخص بر خود واجب کند که انجام دهد یا در راه خدا بدهد به شرط چیزی یا بدون شرط. شرط آن است که نذرکننده، نذر کند طاعتی را انجام دهد که برای او مقدور باشد. همچنین، نذرکننده باید بالغ و عاقل باشد و از روی اختیار و قصد نذر کند.

نذر، عملی است که فرهنگ دینی صورت هایی مشروع و معقول برای آن تعیین کرده است و به غیر از جنبه های فردی، خصلتی فرهنگی و اجتماعی نیز دارد. همین جنبه های نذر است که آن را به الگویی فرهنگی و نهادی اجتماعی تبدیل کرده و آن را نمادی فشرده و متراکم از جهان بینی معتقدان و عاملان به آن ساخته است.

نیاز، واژه ای است پهلوی با معانی حاجت، احتیاج، خضوع و تنگدستی. نذری که برای گرفتن مراد و حاجت خود به نام نبی و ولی داده شود و آن بیشتر به شکل خوراک است.

با توجه به آنچه بیان شد می توان نذر و نیازها را به دو دسته عمده تقسیم کرد:

الف) نذرهایی که با انجام کاری یا برپایی مراسمی همراه اند.

ب) نذرهایی که برای قبول آن ها خوراکی تدارک دیده می شود.

تنوع نذرها و نیازها از یک سو بیان کننده عقیده و باور نذرکنندگان است و از سوی دیگر، نشانه ای از تنوع فرهنگ اقلیمی و مردمی هر ناحیه از ایران به شمار می آید.

نذر، در گذشته و امروز، دارای منطق و روال خاصی بوده که در طول سالیان تغییراتی در نحوه ادا کردن آن ایجاد شده است. در گذشته افرادی که نذوراتی داشتند، وجوه تععین شده برای ادای نذر خود را به حسینیه یا تکیه تحویل می دادند و از محل آن وجوهات، مخارج پذیرایی از عزاداران تأمین می شد. در شرایطی که وجوه جمع آوری شده در طول سال کفاف این امر را نمی داد، متولیان حسیینیه در روزهای نزدیک به ماه محرم با مراجعه به برخی خیران محل می کوشیدند تا کم و کسری مخارج را تأمین کنند. اما با گسترش یافتن محله و بزرگ تر شدن شهرها، در عمل چنین امری دشوار و حتی در مواردی غیرممکن شد و ایرانیان که پیوسته اصرار داشتند تا مراسم عزاداری حسین را تا حد امکان باشکوه برگزار کنن، تدابیر دیگری اندیشیدند که یکی از آن ها تمرکز دادن نذورات در ماه محرم بود.