رجز، شعرهاى حماسى که جنگاوران در میدانهاى نبرد مى‌خوانند.

مفهوم

رجز، نام یکى از بحور شعرى عربى است که نوعى تحرّک و روانى در آن است. در گذشته و دوران جاهلیّت، از این وزن شعر، بیشتر در اشعارى که جنبۀ مبارزه، دشنام یا تفاخر داشته استفاده مى‌شده است. به کارگیرى این وزن و آهنگ در شعرهاى حماسى که مبارزان در میدانهاى جنگ مى‌خواندند، سبب شده که به آن اشعار، رجز گویند. معمولا رجز، ابیاتى کوتاه داشته و بصورت ارتجالى در میدان سروده مى‌شده‌است. از این رو گاهى هم خطاهاى دستورى و ادبى دارد.[۱]

بیشتر افراد،هنگام رجز خواندن در میدان مبارزه، اشعار شعراى عرب را که با حال و وضع آنان مطابق بود مى‌خواندند و اگر خود جنگجو طبع شعر داشت، فى البدیهه در وصف و معرّفى خویش شعر مى‌سرود و نام خود و پدر و قبیله و سوابق دلیریهاى خود و قبیله‌اش را در آن بیان مى‌کرد.رجز،هم براى تقویت نیرو و روحیّۀ خود بود،هم براى ترساندن رقیب.

رجز، سرود نظامى رایج در آن دوره‌ها بود که جنگاوران در اثناء جنگ،آن را مى‌خواندند و به شجاعت و قهرمانیهاى خویش مى‌بالیدند و دشمنانشان را به کشتن و تار و مار کردن تهدید مى‌کردند.رجز در آن میدانهاى نبرد،مانند یک سلاح پیکار مؤثّر بود و رزم‌آوران همانگونه که بر شمشیرها و تیرها و نیزه‌ها اعتماد مى‌کردند،بر رجزهاى خود نیز تکیه مى‌کردند.[۲]

جزرهای عاشورایی

در کربلا نیز،حسین بن على(ع) و فرزندان و برادران و یارانش در میدانهاى نبرد،رجز مى‌خواندند.رجزهایى که اصحاب امام روز عاشورا مى‌خواندند، نمایانگر عقیده و هدفى که در راه آن از شهادت استقبال مى‌کردند و انگیزۀ جهادشان بود، که در چه راهى و براى چه هدفى است و نشان دهندۀ یقین، ثبات قدم، آگاهى و بصیرتشان بود. مثلا حضرت اباالفضل(ع)، گفته است: « و اللّه ان قطعتموا یمینى، انّى احامى ابدا عن دینى»

که گویاى حمایت از آیین است.

قاسم بن حسن(ع) رجز مى‌خواند که: «ان تنکرونى فانا ابن الحسن...».عمرو بن جناده رجز مى‌خواند:

امیرى حسین و نعم الأمیر سرور فؤاد البشیر النذیر...

على اکبر«ع»مى‌خواند: « انا علىّ بن الحسین بن على، نحن و بیت الله اولى بالنّبى، تالله لا یحکم فینا ابن الدّعى، اضرب بالسیف احامى عن ابى»

ضرب، غلام هاشمى عربى یا خود اباعبدالله‌ الحسین(ع) رجزهاى متعدّدى دارد، از جمله:

القتل اولى من رکوب العار و العار اولى من دخول النّار

یا این رجز که:

انا الحسین بن علىّ آلیت ان لا انثنى احمى عیالات ابى امضى على دین النّبى

که همه و همه،سرشار از روحیّۀ بالا و انگیزه‌هاى والا و دلیرى و ثبات و پایدارى شجاعانه است. [۳]

منبع

  • جواد محدثی، فرهنگ عاشورا، قم، معارف، ج۱، ص ۱۸۴-۱۸۵.

پی‌نوشت

  1. دائرة المعارف الاسلامیه،ج ۱۰،ص ۵۰ به بعد(نقل به تلخیص).
  2. حیاة الإمام الحسین،ج 3،ص 155.
  3. رجزهاى امام و فرزندان و اصحاب،در کتابهاى تاریخ و مقتل بطور مبسوط آمده است.از جمله ر.ک:بحار الأنوار، ج ۴۵،ص ۱۳ به بعد،مناقب،ج ۴،ص ۱۰۰ به بعد.در همین مجموعه نیز،رجزهاى برخى از شهداى کربلا،ذیل معرفى خودشان آورده شده است.دربارۀ رجز،بحثى در«الأغانى»ابو الفرج اصفهانى است،ج ۱۸،ص ۱۶۴).