حماسه حسینی

مرتضی مطهری، چاپ اول: تهران و قم، انتشارات صدرا، 1377. مجموعهٔ آثار 17، 739 ص، وزیری. تصویر.

کتاب حاضر مشتمل بر سخنرانی‌ها و یادداشت‌های نویسنده از حدود سال 1347 تا 1356 (1388-1397 ق) است که نخست از سال 1361 تا 1365 در سه جلد به سعی همین ناشر چاپ شده بود و تاکنون ده‌ها بار تجدید چاپ شده است. این کتاب تاریخ‌نگاری امام حسین -ع- نیست، بلکه تحلیل تاریخ است و در آن به جنبهٔ درس‌آموزی و الگوگیری از قیام آن حضرت و لزوم پیراستن آن از تحریفات تأکید شده است.

مطالب کتاب به دو بخش «سخنرانی‌ها» و «یادداشت‌ها» تقسیم شده و بخش نخست شامل هفت فصل است: «حماسهٔ حسینی»، «تحریفات در واقعهٔ تاریخی کربلا»، «ماهیت قیام حسینی»، «تحلیل واقعهٔ عاشورا»، «شعارهای عاشورا»، «عنصر امر به معروف و نهی از منکر در نهضت حسینی» و «عنصر تبلیغ در نهضت حسینی».

بخش دوم شامل یادداشت‌های نویسنده است که پاره‌ای از آن‌ها برای سخنرانی نوشته شده و در واقع، موادّ خام سخنرانی‌های بخش اول است. این بخش با یادداشت‌های پراکندهٔ نویسنده به پایان می‌رسد و شامل یادداشتی انتقادی دربارهٔ کتاب حسین وارث آدم و حواشی انتقادی برکتاب شهید جاوید است.

در لابلای کتاب نکاتی ارزنده و دیده‌گشا وجود دارد؛ از جمله اینکه به وفور تحریفات در واقعهٔ عاشورا اشاره و کتاب روضة‌الشّهداء و اسرارالشّهاده و محرق‌القلوب مخدوش دانسته شده است. دربارهٔ تحریفات در جاهای متعددی از کتاب سخن رفته و از جمله، گفته شده است: «اگر بخواهند روضه‌های دروغ را جمع کنند، روضه‌هایی که می‌خوانند و دروغ است، شاید چند جلد کتاب پانصد صفحه‌ای بشود» (ص 70-71). در جایی از کتاب اشاره شده که کربلا ضمن اینکه «نمایشگاه جنایت» است، «نمایشگاه روحانیت و معنویت» نیز است، «ولی اهل منبر کمتر به آن جنبه توجه دارند». بنابراین کربلا باید به گونه‌ای معرفی شود که امام حسین و ابوالفضل و زینب قهرمانان آن شمرده شوند، نه شمر و سنان (ص 465). نکتهٔ دیگر اینکه امام حسین سه گونه شهادت دارد: «شهادت تن» به دست یزیدیان، «شهادت شهرت و سمعه» به دست خلفا و به ویژه متوکل، «شهادت هدف» به دست «اهل منبر». از این سه گونه شهادت، «سومی بزرگترین مرحلهٔ شهادت است» (ص 466). از دیگر نکات کتاب این است که گفته شده مکتب امام حسین نه تنها «مکتب گناه‌کارسازی» نیست، بلکه از مکتب صالح‌سازی هم برتر است و «مکتب مصلح‌سازی» است (ص 466). اما در جایی دیگر آمده است: «مکتب امام حسین به جای اینکه مکتب احیاء احکام دین باشد... مکتب ابن زیادسازی و یزیدسازی شد» (ص 587).

این کتاب ذیل عنوان الملحمة الحسینیة، بدون اشاره به نام مترجم، به عربی ترجمه شده است (چاپ سوم: قم، المرکز العالمی للدراسات الاسلامیة، 1413 ق). ترجمه‌ای دیگر نیز، با همان عنوان، به قلم عبدالکریم زهیری منتشر شده است (چاپ اول: قم، آیندهٔ درخشان، 1388). همچنین با دو دیدگاه متفاوت، دو نقد بر این کتاب، با مشخصات ذیل، نوشته شده است: نعمت الله صالحی نجف‌آبادی، نگاهی به حماسهٔ حسینی استاد مطهری (چاب اول: تهران، انتشارات کویر، 1379)، 460 ص، وزیری، سند؛ سید جعفر مرتضی عاملی، کربلاء فوق الشّبهات (چاپ چهارم: بیروت، المرکز الاسلامی للدراسات، 1430)، 122 ص، وزیری. این اثر با عنوان تحریف‌شناسی عاشورا: از نقد حماسهٔ حسینی شهید مرتضی مطهری رحمة الله، به قلم جواد محمد زمانی، ترجمه شده است (چاپ اول: تهران، انتشارات آرام دل، 1385).

منابع

کتابشناسی تاریخی امام حسین علیه‌السلام، محمد اسفندیاری، ص 176-177.