مداحی

مدّاحان اهل بیت،که با ذکر مصیبت و ذکر فضایل خاندان وحى،مجالس حسینى را گرم و اشک عاشقانۀ شیعیان آل اللّه را جارى مى‌سازند،از عوامل مهمّ بقاء فرهنگ عاشورایند.مدّاح،در اصطلاح شیعى،به کسانى گفته مى‌شود که در ایّام ولادتها و شهادتهاى ائمّه«ع»در مجالس جشن و عزا به خواندن اشعارى در فضایل و مناقب محمد و آل محمّد،یا در مظلومیّت آنان مى‌پردازند.ولى اغلب،به مرثیه‌خوانان حسینى گفته مى‌شود که با خواندن شعر مرثیه و ذکر مصیبت،اهل مجلس را مى‌گریانند.«مداح:

روضه‌خوانى که ایستاده در پیش منبر به شعر،مدایح اهل بیت و مصائب آنان را خواند،آنکه ایستاده در کنار منبر در مجالس روضه‌خوانى،یا روان در کوى و بازار،اشعار مدایح اهل بیت را به آواز بخواند.»

مدّاحى اهل بیت و نوحه‌خوانى در سوگ آنان،از جمله کارهایى است که حادثۀ عاشورا را زنده نگهداشته است.ائمّۀ نیز از مدّاحان و ذاکران،تقدیر و تشویق مى‌کردند، صله مى‌دادند،دعا مى‌کردند و براى این کار،فضیلت و ثواب بسیار مى‌شمردند. امام صادق«ع»فرموده است:«الحمد للّه الّذى جعل فى النّاس من یفد الینا و یمدحنا و یرثى لنا»، خدا را سپاس که در میان مردم،کسانى را قرار داده که به سوى ما مى‌آیند و ما را مدح و مرثیه مى‌گویند.و حضرت رضا«ع»در تشویق دعبل به مرثیه‌خوانى در ایام عزاى حسینى فرمود:«یا دعبل!احبّ ان تنشدنى شعرا فانّ هذه الایّام ایّام حزن کانت علینا اهل البیت» اى دعبل،دوست دارم برایم شعر بسرایى و بخوانى،چون این روزها، روزهاى اندوه ما اهل بیت است.همین گونه مجالس و برنامه‌ها،آن شهادت عظیم و حادثه شگفت را با مرور اینهمه سال،همچنان زنده نگهداشته و به برکت آن نیز،دین و احساسات دینى و انس و آشنایى مردم با خطّ اهل بیت زنده مانده است.به تعبیر امام خمینى«قدس سرّه»:«روضۀ سید الشهدا،براى حفظ مکتب سید الشهدا است...این گریه‌ها و این روضه‌ها حفظ کرده مکتب را.» مدّاحى،نوعى الگو دادن به مخاطبان و شخصیت‌پردازى اجتماعى و الگویى براى جامعۀ ارزشى است،سنگرى براى پراکندن و نشر فضیلتها در قالبى مؤثر و فراگیر نسبت به همه است و مدّاحان به خاطر اهمیّت کارشان در جامعه و در شکل دهى افکار و عواطف،نقش مهمّى دارند و فلسفۀ اساسى مدّاحى، ترویج خوبیها و تبیین روحیّه‌هاى والاى شهیدان کربلا و دمیدن روح تعهّد و حماسه در شیعه است و یک عشق و ایمان است،نه یک حرفه و شغل. به تعبیر آیة اللّه خامنه‌اى:

«جامعۀ مدّاح و ذاکر و ستایشگران اهل بیت،طبقه‌اى هستند که در سایۀ این روش، بیشترین تأثیر را در تعمیق فرهنگ و معارف اسلامى در ذهن مردم دارند...قضیّه،فقط قضیّۀ شعرخوانى نیست.مسأله،مسألۀ پراکندن مدایح و فضایل و حقایق در قالبى است که براى همۀ شنوندگان،قابل فهم و درک باشد و در دل آنها تأثیر بگذارد.»

مدّاحان،به لحاظ آنکه کارشان بر عنصر«صدا»،«شعر»،«اجرا»و«مخاطب»متّکى است،باید هر چه بیشتر نسبت به آموزش دیدنهاى لازم،پختگى اجرا،تمرین پیوسته، گزینش شعرهاى خوب و پرمعنى و زیبا و بدیع و ولایى،مطالعۀ مقتلهاى معتبر و منابع تاریخى،تکیه روى اشعار و مطالب اخلاقى،فکرى و عقیدتى،پرهیز از غلوّ و مبالغه و گفتن حرفهاى اغراق‌آمیز و غیر قابل قبول که اثر منفى دارد،اهتمام ورزند،از دروغ و تصنّع و بازار گرمى بپرهیزند،خلوص و صداقت و مناعت طبع را فراموش نکنند،نوکرى ابا عبد الله الحسین و اخلاص نسبت به آن حضرت را از یاد نبرند و از آنجا که شعر خوب از نظر مضمون،قالب و تعبیر،در دلها و افکار،تأثیر ماندگار مى‌گذارد،در شناخت و مطالعه و انتخاب شعرهاى پخته و عمیق و زیبا بکوشند تا بهتر بتوانند در این سمت،به ترسیم چهرۀ الگوهاى کمال و اسوه‌هاى پاکى،یعنى معصومین«ع»بپردازند و خود نیز الگوى اخلاق و تعهّد باشند.رسالت مقدس مدّاحان در عصر حاضر عبارتست از:

-استفادۀ شایسته از عواطف پاک مردم و جهت دادن به آنها در مسیر پاکى و تهذیب و تقوا.

-تعمیق محبّتها و عشقهاى درونى به انسانهاى اسوه و پاک.

-روشنگرى افکار جامعه و هدایت به ارزشها و خوبیها و تقویت ایمان مردم.

-حفظ و اشاعۀ فرهنگ شهادت از طریق یاد شهداى کربلا و شهداى انقلاب و جنگ و طرح معارف اسلام و انقلاب و خطّ امام و رهبرى و مسئولیتهاى اجتماعى.

-مدایح مراثى،منصب نوکرى،آداب وعظ و منبر،ذکر مصیبت، گریه،ادبیّات عاشورا،عاشورا و شعر فارسى

جواد محدثی، فرهنگ عاشورا، قم، معارف، ج1، ص 410-412.